1, 2. Nkia diambu bavanganga Ayuda bakala muna Yerusaleme vava Zakariya kasongwa mona-meso kiansambwadi?

VAVA kasongwa e mona-meso kiansambwadi, Zakariya mambu mayingi kayindula. Nanga wakasakeswa vava kawá nsilu a Nzambi wa tumba akolami. Kana una vo i wau, ke vasoba diambu ko. Ayingi bayivananga muna mavangu mambi. E salu kia tungulula e tempelo muna Yerusaleme ke kiafokoka ko. Ekuma Ayuda bayambulwila mu nzaki e salu kina Yave kabatuma? Nga e kani bavutukila kuna Yerusaleme i tomesa zingu kiau?

² Zakariya wazaya wo vo Ayuda ana bavutuka kuna Yerusaleme, Yave basambilanga. Kwa yau ‘o Nzambi kabundumwina mwand’andi’ kimana basisa e nzo zau ye salu yau kuna Babele. (Ezera 1:2, 3, 5) Basisa e nsi ina batoma zaya yo kwenda ku nsi ina ayingi muna yau ke bazaya ko. O tungulula e tempelo a Yave mfunu kikilu diakala kwa Ayuda awaya kadi batambulwila vanga nkangalu wampasi wa tezo kia 1.600 za kilometa.

3, 4. Nkia mambu mampasi banuananga mau Ayuda vava bavutuka kuna nsi au?

 ³ Yindula o nkangalu wandá bavanga tuka kuna Babele yakuna Yerusaleme. Nanga o nkangu mambu mayingi bayindulanga yo mokena mu kuma kia nsi ina bayendanga. Ambuta babazayisanga una wakala e mbanza ye tempelo yambote-mbote. (Ezera 3:12) Kele vo wakala muna nkangalu wau, aweyi wadi mona muna nkumbu antete wadi lwaka muna Yerusaleme? Nga wadi kendalala mu mona vo e nzo zawonso zabwa yo mena e mfuta, e yaka ya mbanza yavua wudika ye mavitu makondwa e yelo? Nanga wadi tezanesa e yaka yayi yawudika ye yaka yampwena ya mbanz’a Babele. Kansi, Ayuda ke beyoya ko. Ekuma? E kuma kadi vava bakala muna nkangalu, Yave wabasadisa yo kubatanina. Vava balwaka muna Yerusaleme, vana vau batunga e ziku vana fulu kina kiakala e tempelo yo yantika tambika yimenga kwa Yave konso lumbu. (Ezera 3:1, 2) Vema kwayingi bakala kwau ye tima dia sala. Diamonekanga vo ke vebwa diambu ko dilenda kubayoyesa.

⁴ Vana ntandu a tungulula e tempelo, diavavanga mpe vo Ayuda batungulula e mavata mau ye nzo zau. (Ezera 2:70) Salu kiayingi kikilu bakala kiau. Kansi, ke vavioka kolo ko, e mbeni zau bayiza yo vava ningamesa e salu. Tezo kia mvu 15 basiwa kitantu. Malembe-malembe Ayuda bayantika yoya. (Ezera 4:1-4) Diambu diankaka diampasi diabwa muna mvu wa 522, vava ntinu a Parasa kakanikina vo bayambula tungulula e Yerusaleme. Diamonekanga vo Ayuda ke belenda fokola tungulula mbanza yayi ko.—Ezera 4:21-24.

5. Aweyi Yave kasadisila nkangu andi?

⁵ Yave wazaya wo vo nkangu andi lukasakeso yo unkabu bavuanga o mfunu. Wasonga Zakariya mona-meso kiansuka mu kwikidisa nkangu andi vo watoma kubazolanga yo yangalela e ngolo bavanganga muna kunsadila. Wasia nsilu wa kubatanina avo bavutukidi sala e salu kina kabavana. Muna kuma kia tungulula e tempelo, Yave wavova vo: ‘Ediadi vangama divangama, ovo nutoma wila nding’a Yave wa Nzambi eno.’​—Zakariya 6:15.

6. (a) Aweyi e mona-meso kianana kasongwa Zakariya kiayantikila? (Tala fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.) (b) Ekuma e mvalu miakadila ye se ya mpila mu mpila?

⁶ E mona-meso kianana ye kiansuka kiasongwa Zakariya nanga kiatoma kumika lukwikilu lwa nkangu. (Tanga Zakariya 6:1-3.) Teza yindula dina Zakariya kamona. Wamona mvalu miatuntanga makalu ‘matuka vana mposoko a miongo miole.’ E mvalu miami miakala ye se ya mpila mu mpila. Ediadi diasadisanga mu swaswanesa akwa mvalu. Zakariya wayuvula vo: “Eyayi nki?” (Zakariya 6:4) Yeto mpe diambote twazaya e diambu diadi, kadi e mona-meso kiaki nsasa kina muna zingu kieto.

7, 8. (a) E miongo miole nki misunzulanga? (b) Ekuma e miongo miami minina miansongo?

⁷ Muna Nkand’a Nzambi, e miongo  milenda sunzula yintinu yovo tuyalu. E miongo mina Zakariya kamona miafwanana ye miongo miole miyikwanga muna ungunza wa Daniele. Umosi muna miongo miami usunzulanga e kimfumu kia Yave kiakwele mvu. O mongo wankaka usunzulanga Kintinu kia Masia kina vo Yesu i Ntinu. (Daniele 2:35, 45) E miongo miole miami, miayantika tuka Yesu kayadikilwa se Ntinu muna mvu wa 1914 ye misalanga mu lungisa kani dia Nzambi ova ntoto.

⁸ Ekuma e miongo miami minina miansongo? E nsongo sengwa kia nkezimi ye kiamfunu kikilu. Yave wavovesa Aneyisaele vo basadila e nsongo vava batunga e saba ye vava batunga e tempelo muna Yerusaleme. (Luvaiku 27:1-3; 1 Ntinu 7:13-16) Wau vo miongo miami miansongo miakala, misonganga o mfunu wa kimfumu kia Yave kia nz’amvimba ye Kintinu kia Masia eki kivevola wantu muna mpasi yo kubatwasila nsambu zayingi.

9. Aki nani i akwa mvalu? Nkia salu bavewa?

⁹ E makalu ye akwa mvalu aki nani besunzulanga? Akwa mvalu besunzulanga ambasi, nanga buka yaswaswana ya ambasi. (Tanga Zakariya 6:5-8.) Batuka vana vena “Mfumu a nza yawonso” ona wabavana salu kiamfunu. Ambasi batumwa mu fulu yasikididi mu kwenda tanina nkangu a Nzambi, musungula ana bakala kuna Babele, i sia vo, “nsi a node.” Muna mona-meso kiaki, Yave wasonga kwa nkangu andi vo ke bekala diaka abundu ko kuna Babele. Se yindula e kiese bamona awana batungululanga e tempelo muna lumbu ya Zakariya! Bazaya wo vo e mbeni zau ke balendi kubakakidila ko.

10. Aweyi ungunza wa Zakariya mu kuma kia makalu ye awana banatanga mo ukutusadisilanga o unu?

¹⁰ O unu, Yave wakinu sadila mbasi zandi mu tanina yo kumika nkangu andi. (Malaki 3:6; Ayibere 1:7, 14) Tuka muna mvu wa 1919, vava nkangu a Yave wavevolwa muna kinkole muna Babele Anene, e mbeni zau bevanganga mawonso mu kakidila nsambi’aludi kimana yalembi nungunuka yo sayana. (Lusengomono 18:4) Kansi, ke belendanga wo vanga ko. Wau vo ambasi betaninanga nkubik’a Yave, ke tufwete mona wonga ko wa sia vo nkangu a Yave usinga siwa diaka muna kinkole kwa nsambila zaluvunu. (Nkunga 34:7) Tuna ye ziku vo tukwamanana sadila Yave ye kiese. Ungunza wa Zakariya ukutukwikidisanga vo tutaninuanga kwa miongo miole.

11. Ekuma ke tufwete mwena wonga ko vava e mbeni benuanisa nkangu a Nzambi?

¹¹ Ke kolo ko, tuyalu twa nza ya Satana tukutakana mu vava fwasa nkangu a Nzambi. (Yezekele 38:2, 10-12; Daniele 11:40, 44, 45; Lusengomono 19:19)  Muna ungunza wa Yezekele, tutanganga vo makesa mama mefuka e nza nze matuti. Bekwizila muna mvalu kuna makasi mu nuanisa nkangu a Nzambi. (Yezekele 38:15, 16) * (Tala e mvovo vana yanda.) Nga tufwete kubamwena wonga? Ve. Tuna ye vu kia makesa ma Yave kuna sambu dieto. Muna kolo kia mpasi zayingi, mbasi za Yave betanina nkangu andi yo fwasa awonso betelamenanga luyalu lwa Yave. (2 Tesalonika 1:7, 8) Ekiaki lumbu kianene kikilu kikala. Kansi, nani osinga vita o ntu muna vu kia makesa ma Yave?

12, 13. (a) Adieyi Yave kavovesa Zakariya kavanga? (b) Aweyi tuzayidi wo vo ndiona oyikilwanga vo Ntombo i Yesu Kristu?

¹² Zakariya yandi kaka wamona e mona-meso nana yayi. Kansi, wavanga diambu dina akaka bamona ye diakasakesa awana batungululanga e tempelo a Nzambi. (Tanga Zakariya 6:9-12.) Wantu tatu, i sia vo, Keledai, Tobiya yo Yedaya batuka kuna Babele yo lwaka muna Yerusaleme. Yave wavovesa Zakariya vo kalomba e palata ye wolo kwa wantu awaya yo vanga ‘kolowa’ yampwena. (Zakariya 6:11) Nga e  kolowa yayi ya Zerubabele wa mwisi kanda dia Yuda, wa wutukila muna luvila lwa Davidi? Ve. Yave wavovesa Zakariya vo kasia e kolowa yayi vana ntu a Yosua wa Ngang’ambuta. Ediadi nanga diasivikisa awonso ana bamona diambu diadi.

¹³ Nga Yosua wa Ngang’ambuta wakituka se ntinu wau vo wavuikwa kolowa? Ve. Wau vo Yosua kawutukila mu kanda dia Davidi ko, kalendi kala ntinu ko. Wavuikwa e kolowa mu songa dina diadi bwila o ntinu ye nganga oyikilwanga vo Ntombo. Nkand’a Nzambi usonganga vo e Ntombo yayi i Yesu Kristu.—Yesaya 11:1; Matai 2:23.

14. Nze Ntinu ye Ngang’ambuta, o Yesu nkia salu kesalanga?

¹⁴ Yesu i Ntinu ye Ngang’ambuta. Yandi i mfidi a vu kia mbasi za Yave ona otaninanga nkangu a Nzambi mu nza yayi yazala ye nsoki. (Yeremiya 23:5, 6) Ke kolo ko, Kristu osunda e zula muna yikama kimfumu kia Nzambi yo tanina nkangu a Yave. (Lusengomono 17:12-14; 19:11, 14, 15) Kansi vitila lumbu kiaki, Yesu yovo Ntombo salu kiayingi kesalanga.

15, 16. (a) Aweyi nkangu a Nzambi uveleleselwanga o unu? Nani okubavelelesanga? (b) Aweyi e zingu kikala ova ntoto kuna mfoko a Luyalu lwa Kristu lwa funda dia mvu?

¹⁵ Vana ntandu a kala Ntinu ye Ngang’ambuta, Yesu wavewa kiyekwa kia ‘tunga e tempelo a Yave.’ (Tanga Zakariya 6:13.) Muna mvu wa 1919, Yesu wasala e salu kiaki kia tunga vava kavevola nkangu a Nzambi muna ubundu wa nsambila za luvunu, i sia vo, Babele Anene. Yesu wavutulwisa e nkutakani yo tumbika “ntaudi akwikizi yo lulungalalu.” E buka kiaki kia mpangi zakuswa muna mwanda kifilanga e salu kiamfunu kisalwanga muna tempelo ya kimwanda ova ntoto. (Matai 24:45) Yesu ovelelesanga mpe nkangu a Nzambi yo kubasadisa mu sambila Nzambi mu mpila yambote.—Malaki 3:1-3.

¹⁶ Yesu ye 144.000 ma alandi andi bena vo antinu ye nganga, beyala mu funda dia mvu. Muna kolo kiakina, besadisa akwa kwikizi mu kituka wantu alunga. Vava ntinu ye nganga zazi befokola e salu kiau, asambidi a Yave  kaka bezingila ova ntoto. Kuna kulanda, e nsambil’aludi ivutulwiswa emvimba.

17. Nkia nsilu Yave kasia kwa Ayuda? Aweyi nsilu wau wabasadisila?

¹⁷ Aweyi e nsangu za Zakariya zasadisila Ayuda muna kolo kiakina? Yave wasia nsilu wa kubasadisa yo kubatanina kimana bafokola e salu kia tunga tempelo. O nsilu wau wabavana vuvu. Kansi, nanga batokananga kadi akete kaka bakala muna sala e salu kiakina kiawonso. Muna kuma kiaki, Zakariya wabazayisa diambu diabakatula wonga ye lukatikisu. Kumosi yo wantu nze Keledai, Tobiya yo Yedaya ana bayiza kubasadisa, Yave wavova vo ayingi diaka badi ‘kwiza tunga tempelo a Yave.’ (Tanga Zakariya 6:15.) Ayuda bakala ye ziku vo Yave okubasadisa muna salu kiau. Kuna unkabu wawonso, bavutukila tungulula e tempelo kana una vo ntinu a Parasa wavana nsiku wasimanga e salu kiaki. O nsiku wau wakala nze mongo wampwena, kansi Yave wakatula nkaku wau. E tempelo yafokolwa tungwa muna mvu wa 515 vitila Kristu. (Ezera 6:22; Zakariya 4:6, 7) Kansi, e mvovo mia Yave miyikanga mpe diambu diampwena divangamanga mu lumbu yeto.

18. Aweyi e sono kia Zakariya 6:15 kilunganenanga mu lumbu yeto?

¹⁸ O unu, mazunda ye mazunda ma wantu besambilanga Yave. Ye kiese kiawonso besadilanga ‘mavua mau,’ ntangwa, ngolo ye nzimbu zau. Muna mpila yayi, beyikamanga e tempelo ya kimwanda ya Yave. (Ngana 3:9) Tulenda kala ye ziku vo Yave oyangalelanga e ngolo tuvanganga mu yikama salu kiandi. Sungamena vo Keledai, Tobiya yo Yedaya batwasa palata ye wolo una Zakariya kavangila kolowa. E kolowa yayi yakala se “luyindwilu” lwa tukau bavananga mu yikama nsambil’aludi. (Zakariya 6:14) Yave kalendi vilakana ko e salu tusalanga ye zola tukunsonganga.—Ayibere 6:10.

19. Aweyi e mona-meso yasongwa Zakariya ikutukumikinanga?

¹⁹ Mu lumbu yayi, nkangu a Yave salu kiayingi besalanga. Mu nsambu za Yave kaka ye muna mfil’a Kristu tulendelanga sala e salu kiaki. Tuna ye kiese kia kala muna nkubika eyi ikututaninanga. E nkubika yayi ikwamanana yakwele mvu. Tuzeye wo vo e kani dia Yave mu kuma kia nsambila yavelela, dilungana. Muna kuma kiaki, yangalelanga e fulu kiaku vana vena nkangu a Yave yo ‘wilanga nding’a Yave wa Nzambi aku.’ Muna mpila yayi, otaninwa kwa Ntinu eto wa Ngang’ambuta ye kwa mbasi. Vanganga mawonso olenda mu yikama nsambil’aludi. Yave okwamanana kutanina mu lumbu yansuka ya nza yayi ye yakwele mvu.