Nge zabaka yau?
Yinki kuminaka mbanza ya Ninive na manima ya bilumbu ya Yona?
NA SIEKLE ya 7 T.N.B., Asiri kumaka ampire mosi ya nene na yinza ya vimba, “luyalu na yau panzanaka kubanda na ouest ya Chypre tii na est ya Iran, mpe na ntangu mosi yasangisaka diaka Ezipito,” mutindu site Internet ya Musée Britannique monisaka yau. Kapitale na yau, Ninive, vuandaka mbanza mosi yina lutaka nene na yinza ya mvimba. Yavuandaka na bilanga mingi ya kitoko, bayinzo ya nene, mpe babibloteke ya nene. Bisono yina vuandaka na kibaka ya ninive ya ntama kena kumonisa ti Ntinu Ashurbanipal, vuandaka kukibokila “ntinu ya yinza” mutindu mosi na bantinu yankaka ya Asiri. Ntangu yandi vuandaka mfumu, yakena kumonana ti muntu mosi ve vuandaka na dikoki ya kunuanisa mpe kununga Ninive mpe Asiri.
Kilendo ya yinza ya mvimba ya Asiri yina vuandaka ngolo kuluta, vuandaka ampire yina lutaka nene na yinza na ntangu yango
Na yau, ntangu Asiri kumaka na kilendo mingi kuluta, mbikudi ya Yehova Sefania samunaka ti: ‘[Yehova] kebebisa . . . Asiri, mpe yandi kekumisa Ninive kisika mosi ya mpamba, kisika yina mekondua maza lokola dezere.’ Katula yau, mbikudi ya Yehova Nahume samunaka ti: “Beno yiba palata, beno yiba wolo! . . . Mbanza kele mpamba, bantu kele ve, yau mebeba! . . . Konso muntu yina kemona nge yandi ketina nge mpe yandi ketuba, ‘Ninive mebebisama!’” (Sef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Na kuwaka bambikudulu yango, bantu lendaka kukiyuvusa: ‘Yalenda salama mpenza? Balenda nunga mpenza buala ya kilendo lokola Asiri?’ Yavuandaka monana lokola diambu yina lenda salama ve.
Ninive kumaka buala mosi yina bantu vuandaka zinga diaka ve!
Atako mutindu yina, banungaka yau! Na nsuka ya siekle ya 7 T.N.B., bantu ya Babiloni mpe ya Mede nungaka buala ya Asiri. Bantu lembaka kuzinga na mbanza ya Ninive, mpe nsuka nsuka mbanza yango katukaka na mabanza ya bantu! Mukanda mosi (The Metropolitan Museum of Art in New York), metuba: “Mbanza yango sukaka na kuzimbana mpe bantu vuandaka zaba mbanza yango na nzila ya Biblia.” Nkubukulu mosi (the Biblical Archaeology Society) metuba ti: Na ebandeli ya bamvula 1800 “muntu mosi ve zabaka kana kapitale ya nene ya Asiri vuandaka mpenza.” Kasi na 1845, muntu ya istuare Austen Henry Layard bandaka kutimuna kisika mbanza ya Ninive vuandaka. Bima yina yandi monaka monisaka ti Ninive vuandaka mbanza mosi ya kitoko.
Kukokisama mbotembote ya bambikudulu na diambu metadila kubebisama ya Ninive, yamendimisa beto ti bambikudulu ya Biblia yina metubila nsuka ya bilendo ya politiki ya yinza ya bubu yayi, yau diaka kekokisama.—Dan. 2:44; Kus. 19:15, 19-21.
