Munu sekaka​—samu muzabaka ve ti nkundi na munu vuandaka muntu ya dibundu mosi. Munu yuvusaka yandi: “Yinki nge mezaba na yina metadila Biblia?” Yandi pesaka ve mbala mosi mvutu. Kasi nsukansuka, yandi zabisaka munu ti mama na yandi vuandaka mosi ya Bambangi ya Yehova; yandi longukaka ndambu ya mambu na nzila ya mama na yandi. Lokola yabendaka dikebi na munu, munu yuvusaka yandi biuvu mingi.

Beto lutisaka ntangu mingi samu na kusolola na mpipa yango. Nkundi na munu zabisaka munu ti Biblia ketubilaka Satana lokola n’yandi ya yinza yayi. (Yoa. 14:30) Mbala yankaka nge zabaka diambu yango na luzingu na nge ya mvimba, kasi samu na munu, diambu yango vuandaka ya yimpa mpe yabendaka dikebi na munu. Munu vuandaka kuwa mbala na mbala ti Nzambi ya kimpombo mpe ya lunungu vuandaka tuadisa yinza. Kasi diambu yango vuandaka ve na nguizani na kutadila mambu yina munu vuandaka mona na luzingu na munu. Atako muvuandaka na bamvula 26, munu kutanaka na mitungisi mingi.

Tata na munu vuandaka nata avion ya mvita na buala ya États-Unis. Na yau ntangu muvuandaka muana fioti, munu zabaka mbotembote ti mvita ya nucléaire vuandaka mpenza kedika; mpe basoda vuandaka ya kukubama konso ntangu samu na kubula bombi nucléaire. Mvita ya Vietnam salamaka bamvula nionso yina munu vuandaka tanga na Californie. Munu sanganaka na kimvuka ya bana kalasi yina vuandaka telemina mambu. Bapolisi vuandaka landa beto na bisuadi, mpe beto vuandaka zawula, lokola bavuandaka lozila beto bagazi beto vuandaka mona diaka mbote ve mpe kupema mbote ve. Yavuandaka ntangu mosi ya yimbi mpe ya butomboki. Bavuandaka kufua bantu ya politiki, batomboki, mpe bantu yina keteleminaka mambu. Konso muntu vuandaka na dibanza ya kusuasana samu na diambu yina fueti salama. Mambu nionso vuandaka ya kubeba.

Na 1970, mubandaka kusala na Nord ya Alaska mpe munu bakaka mbongo mingi. Mpe munu kuendaka zinga na Londre, musumbaka moto mpe munu landaka nzila ya Sud kondua kuzaba nzila na yintu. Na manima ya mua bangonda, munu kumaka na Afrique. Na nzila munu kutanaka na bantu yina vuandaka na nsatu ya kutina—samu na kubaka kimpuanza mpe kutina mambu yina vuandaka tungisa bau.

Na yau samu na mambu yina munu monaka mpe munu kuwaka, munu monaka kedika ya malongi ya Biblia yina ketubaka ti kisemua ya mpeve nde kena kuyadila mambu nionso yina kena kusalama na yinza. Kasi  kana Nzambi ve vuandaka tuadisa yinza, yinki yandi vuandaka sala? Munu vuandaka na nsatu ya kuzaba.

Na bangonda yina landaka, munu bakaka mvutu. Na manima, munu kumaka kuzaba mpe kuzola babakala mpe banketo mingi yina vuandaka monisa kiminu na Nzambi mosi ya kedika na mambu nionso ya luzingu na bau.

Ntangu munu vutukaka na Londre, munu kutanaka na mama ya nkundi na munu, mpe yandi pesaka munu Biblia. Na manima, ntangu munu kuendaka na Amsterdam na Pays-Bas, Mbangi ya Yehova mosi ya bakala monaka munu munu vuandaka tanga Biblia na yinsi ya muinda mosi ya balabala, mpe yandi sadisaka munu munu zaba mambu mingi. Na manima, munu kuendaka na mbanza ya Dublin na Irlande, mpe munu monaka filiale ya Bambangi ya Yehova. Munu bulaka na porte. Kuna nde munu kutanaka na Arthur Matthews mpangi mosi ya nduenga mpe yina zabaka mambu mingi. Munu lombaka yandi ndongokolo ya Biblia, mpe yandi ndimaka kulonguka na munu.

Munu kukipesaka mpenza na ndongokolo na munu ya Biblia, mpe munu vuandaka mpenza na nsatu ya kutanga mikanda mpe bazulunalo yina Bambangi ya Yehova kebimisaka. Mpe, ya kedika, munu vuandaka tanga kaka Biblia. Yavuandaka sepedisa munu mpenza! Na balukutakanu ya kimvuka, munu monaka ata mpe bana vuandaka pesa bamvutu na biuvu yina bantu ya mayele vuandaka yuvusa yameluta basiekle: ‘Samu na yinki mambu ya yimbi kele? Nzambi kele nani? Yinki kekuminaka muntu kana yandi mekufua?’ Bankundi na munu vuandaka kaka Bambangi ya Yehova. Yavuandaka pete samu na munu, samu muzabaka ata muntu mosi ve yankaka na buala ya mvimba. Bankundi yango sadisaka munu samu muzola Yehova mpe mukuma na nsatu ya kusala lukanu na yandi.

Na 1972, munu bakaka mbotama. Mpe na mvula yina landaka, munu kumaka mpasudi nzila mpe munu sanganaka na kimvuka mosi ya fioti na mbanza ya Newry, na buala ya Irlande du Nord. Munu vuandaka futila yinzo mosi ya mabanga yina vuandaka yau mosi na zulu ya mongo. Yavuandaka na bangombe na bilanga mosi yina vuandaka pembeni, mpe munu vuandaka vutukila badiskur na munu na ntuala na bau. Yamonanaka ti bavuandaka tula dikebi atako bavuandaka kasa madia yina bakudiaka. Atako bavuandaka ve na dikoki ya kutuba, kasi basadisaka munu munu vuanda na dikoki ya kutalaka bantu ntangu mukena kusala badiskur. Na 1974, muponamaka lokola mpasudi nzila ya nene mpe munu kumaka kusala kintuadi na Nigel Pitt, yina kumaka nkundi na munu ya luzingu.

Na ntangu yango bamvita ya ngolo vuandaka na Irlande du Nord. Bantu yankaka vuandaka bokidila Irlande du Nord: “Buala ya babombi mpe ya masasi.” Bantu vuandaka nuana mbala na mbala na babalabala, bantu vuandaka bula minduki, mpe kutula babombi na bantomabilu. Mambu yango tadilaka mingimingi politiki  mpe mabundu. Kasi, bantu ya dibundu ya Protestan mpe ya Katoliki zabaka ti Bambangi ya Yehova kekotaka ve na mambu ya politiki, na yau bavuandaka na dikoki ya kusamuna na kimpuanza mpe na luvuvamu nionso. Mbala mingi, bamfumu ya bayinzo vuandaka zaba ntangu mpe bisika yina mobulu vuandaka salama, mpe bavuandaka luengisa beto samu beto tina bivonza.

Kasi, mambu yina vuandaka bimisa bivonza vuandaka tatamana kaka. Kilumbu mosi kintuadi na Denis Carrigan, yina vuandaka diaka mpasudi nzila ya nene, beto vuandaka samuna pembeni ya mbanza mosi yina vuandaka ve na Bambangi ya Yehova mpe beto mevuandaka ntete kuna kilumbu mosi. Nketo mosi fundaka beto na kutubaka ti beto vuandaka basoda ya Angleterre yina vuataka bilele ya basivile, mbala yankaka samu beto vuandaka tuba ve ndinga ya Irlande na ntubulu na bau. Diambu yango bangisaka beto. Kuvuanda kaka nkundi ya basoda lendaka sala ti bakufua nge to babula nge masasi na bajenu. Ntangu beto telemaka na nganda, na madidi mpe beto mosi samu na kuvingila bisi, beto monaka ntomabilu mosi kuizaka na ntuala ya restoran, kisika vuandaka nketo yina fundaka beto. Yandi bimaka na nganda mpe yandi bandaka kusolola na bantu yina vuandaka na ntomabilu yango, yandi vuandaka monisa misapi na yandi na beto. Babakala yango zole kuizaka pembeni na beto mpe bayuvusaka beto biuvu samu na kuzaba programe na beto ya bisi. Ntangu bisi kuizaka, babandaka kusolola na shofere. Beto vuandaka bakusa ve mambu yina bavuandaka tuba. Ata muntu mosi ve vuandaka na kati ya bisi yango, na yau beto kanisaka ti bavuandaka wizana samu na kunata beto na nganda ya mbanza samu na kusala beto diambu ya yimbi. Kasi yasalamaka ve mutindu yina. Ntangu beto vuandaka kita na bisi, munu yuvusaka shofere: “Babakala yina beto monaka kuna, bavuandaka yuvusa biuvu samu na beto?” Yandi vutusaka: “Munu mezaba banani beno kele, mpe munu zabisaka bau. Beno kukitungisa ve. Beno kele mpenza na lutanunu.”

Na lukutakanu mosi ya nene ya distriki yina salamaka na mbanza ya Dublin na 1976, munu kutanaka na Pauline Lomax, yandi diaka vuandaka mpasudi nzila mpe yandi kuizaka tambula na Angleterre. Yandi vuandaka mpangi mosi ya nketo ya kimpeve, ya kumikitisa mpe ya nzola. Yandi mpe mpangi na yandi ya bakala, Ray, zabaka kedika banda bumuana na bau. Mvula yina landaka, Pauline mpe munu beto kuelanaka mpe beto tatamanaka kisalu ya mpasudi nzila ya nene na Ballymena, na Irlande du Nord.

Beto salaka samu na mua ntangu lokola bankengi ya kizungidila na Belfast, Londonderry, mpe na bisika yankaka ya mobulu samu na kusadila bampangi na beto. Kiminu ya bampangi na beto ya babakala yina bikaka bindimeli ya mabundu ya luvunu, kikadulu ya kukanisina bantu yimbi, mpe kuyinana samu bavuandaka na nsatu ya kusadila Yehova, yakindisaka beto mpenza. Yehova sakumunaka mpe yandi taninaka bau mpenza!

Munu salaka bamvula 10 na Irlande. Na manima na 1981, beto kotaka kalasi ya 72 ya Gileade. Na manima ya kubaka diplome ya kalasi yango, batindaka beto na Sierra Leone, na Afrique de l’ouest.

Beto vuandaka zinga na yinzo mosi ya bamisionere kintuadi na bampangi 11 ya nzola. Beto vuandaka sadila kaka kuizini mosi, batualeti tatu, badushi zole, telefone mosi, mashini mosi ya kusukula bilele, mpe mashini mosi ya kuyumisa bilele. Kuran vuandaka zengana mbala na mbala na kintulumukina. Bampuku vuandaka tambulatambula na zulu ya plafon mpe banioka vuandaka mingi na yinsi ya ntoto.

Atako beto vuandaka na nzingulu mosi yina vuandaka kitoko ve, kasi beto vuandaka sepela mpenza na kisalu ya kusamuna. Bantu vuandaka zitisa Biblia mpe bavuandaka kuwa beto na dikebi nionso. Bantu mingi ndimaka kulonguka Biblia mpe bakumaka Bambangi ya Yehova. Bantu mingi ya buala yango vuandaka bokidila munu “Monsieur Robert.” Mpe bavuandaka bokidila nketo na munu Pauline “Madame Robert.” Na manima, lokola kisalu yina munu vuandaka sala na biro ya filiale vuandaka baka munu ntangu mingi mpe munu vuandaka lutisa ntangu fioti na kisalu ya kusamuna, bantu bandaka kubokidila  Pauline “Madame Pauline.” Mpe munu “Monsieur Pauline.” Yavuandaka sepedisa mpenza Pauline!

Bampangi mingi vuandaka bamputu, kasi Yehova vuandaka kokisa ntangu nionso bansatu na bau, na bantangu yankaka na mitindu mosi ya kukamua. (Mat. 6:33) Munu kena kuzaba diaka mpangi mosi ya nketo yina vuandaka na mua mbongo ya kusumba madia ya kudia samu na kilumbu mosi samu na yandi mpe bana na yandi, kasi yandi pesaka yau na mpangi mosi ya bakala ya maladi yina vuandaka kondua mbongo ya kusumba bilongo ya malaria. Na manima, kaka na kilumbu yango, nketo mosi kuizaka na mpangi yango ya nketo samu yandi bongisa yandi bansuki mpe yandi futaka yandi mbongo. Beto vuandaka mona mambu mingi ya mutindu yina.

Beto salaka bamvula 9 na Sierra Leone. Na manima, batindaka beto na Betele ya Nigeria. Mbala yayi, beto kumaka kusala na biro mosi ya nene. Munu vuandaka sala kaka kisalu yina munu vuandaka sala na Sierra Leone, kasi samu na Pauline, yavuandaka nsobolo mosi ya nene mpe yavuandaka mpasi samu na yandi. Yandi vuandaka lutisa bawola 130 na kisalu ya kusamuna, mpe yandi vuandaka na banlonguki ya Biblia yina vuandaka kuenda na ntuala. Kasi mbala yayi na Nigeria, yandi kumaka sala na departema ya kutunga bilele, kuna yandi vuandaka lutisa bawola mingi konso kilumbu samu na kubongisa bilele ya kubeba. Yabakaka yandi ntangu samu yandi mesana na kisalu yango, kasi na manima yandi kuizaka bakusa ti bampangi yankaka vuandaka sepela na kisalu yina yandi vuandaka sala, mpe yandi vuandaka baka ntangu samu na kukindisa bampangi na yandi ya dibuta ya Betele.

Nzingulu ya Nigeria vuandaka nzingulu mosi ya yimpa samu na beto, mpe yalombaka beto longuka mambu mingi. Na diluaku mosi, mpangi mosi ya bakala kuizaka na biro na munu samu na kukuiza monisa munu mpangi mosi ya nketo yina ndimamaka samu na kukota na Betele. Ntangu munu tambaka diboko samu na kupesa yandi mbote, kasi yandi fukamaka na ntuala na munu. Yakamuisaka munu! Baverse zole ya Biblia kuizilaka munu mbala mosi na makanisi: Bisalu 10:25, 26 mpe Kusonga 19:10. Munu kukiyuvusaka, ‘Munu fueti tubila yandi yandi bika sala plina?’ Kaka na ntangu yango, munu bakusaka ti bandimaka yandi samu na kukota na Betele; yandi mezaba mbotembote mambu yina Biblia kelongaka.

Munu vuandaka kukimona mbote ve ntangu beto vuandaka solola, mpe na manima, munu sosasosaka. Munu bakusaka ti mpangi yango ya nketo vuandaka sadila mimeseno yina vuandaka ntete na bisika mingi yankaka ya Nigeria. Babakala diaka vuandaka sala mutindu yina samu na kupesana mbote. Yavuandaka mutindu ya kumonisa luzitu. Yavuandaka ve na nguizani na nsambudulu; Biblia diaka ketubilaka bifuani ya mutindu yina. (1 Sa. 24:8) Munu vuandaka na kiese lokola munu  tubaka ve diambu yina lendaka sala mpangi yango ya nketo mpasi.

Na bamvula yina munu salaka na buala ya Nigeria, munu kutanaka na bantu mingi yina monisaka kiminu mosi ya kukamua. Disolo ya Isaiah Adagbona a kele kifuani samu na diambu yango. Yandi longukaka Biblia ntangu yandi vuandaka ntuenia, kasi bamonaka yandi na maladi ya buazi. Banataka yandi kisika baketulaka bantu ya maladi ya buazi kuna yandi vuandaka kaka yandi mosi Mbangi ya Yehova. Atako bateleminaka yandi, yandi sadisaka bantu 30 samu bazaba kedika mpe yandi pesaka maboko samu na kusala kimvuka na kisika yango.

Na 1996 batindaka beto na filiale ya Kenya. Yavuandaka samu na mbala ya ntete banda munu salaka viziti yina munu tubilaka na ebandeli ya disolo na munu. Beto vuandaka zinga na Betele. Mpe lupangu yango ya Betele vuandaka na makaku mingi. Bavuandaka yiba bambuma ya kudia ya bampangi ya banketo yina vuandaka nata yau. Kilumbu mosi, mpangi mosi ya nketo na Betele bikaka fenetre na yandi ya kuzibuka. Ntangu yandi vutukaka na yinzo, yandi kutaka makaku mingi vuandaka kudia madia yina yandi lundaka. Yandi gangaka na ndinga ya ngolo mpe yandi bimaka na nsualu na porte. Makaku diaka gangaka ngolo mpe babimaka na fenetre.

Pauline mpe munu beto vuandaka sangana na kimvuka yina vuandaka tuba ndinga ya Swahili. Na manima, bapesaka munu kiyekua ya kutuadisa ndongokolo ya mukanda na kimvuka (yina bakebokidilaka bubu yayi ndongokolo ya Biblia na kimvuka). Kasi, munu vuandaka bakusa ve ndinga yango mbotembote. Munu vuandaka bongisa na ntuala disolo yina beto kelonguka, samu munu vuanda na dikoki ya kutanga biuvu. Kasi, kana bakomantere yina bantu vuandaka pesa sobaka ata fioti na kutadila yina vuanda na mukanda, munu vuandaka bakusa bau ve. Diambu yango tungisaka munu mingi! Munu vuandaka monina bampangi kiadi. Yakamuisaka munu na kumona ti na kumikitisa mpe na ntima yinda nionso bandimaka mutindu na munu ya kusadila mambu.

Beto salaka ata mvula mosi ve na Kenya. Na manima na 1997, babokidisaka beto na Betele ya Brooklyn, na New York. Mbala yayi beto kumaka na buala yina bantu vuandaka na bima mingi ya kinsuni, yina lendaka bimisina bau mikakatano. (Bin. 30:8, 9) Kasi atako buala yango vuandaka mutindu yina, bampangi ya babakala mpe ya banketo vuandaka monisa kiminu ya ngolo. Bampangi na beto kesadilaka ve ntangu mpe bima na bau ya kinsuni samu na kukuma bamvuama, kasi bakesadilaka yau samu na kupesa maboko na nkubukulu ya Yehova.

Na bamvula nionso yina beto melutisa, beto monaka kiminu ya bampangi na beto Bambangi ya Yehova na mambu mingi. Na Irlande, beto monaka kiminu ya bampangi atako bamvita ya bana buala vuandaka mingi. Na Afrique, beto monaka kiminu ya bampangi atako bavuandaka bamputu mpe bavuandaka zinga na bisika ya ntama. Na États-Unis, bampangi kena kutatamana kumonisa kiminu. Yehova kesepelaka ntangu yandi kekitisaka meso na ntoto mpe kumona bantu yina kemonisaka nzola na bau na ntadisi na yandi na mambu nionso!

Bamvula meluta na nsualu mpenza​—‘kuluta mashini yina baketungilaka bilele.’ (Yobi 7:6) Bubu yayi, beto kena kusala kintuadi na bantu yankaka na biro ya nene na Warwick, na New York, mpe beto kele na kiese ya kutatamana kusala kintuadi na bampangi yina kezolanaka. Beto kele na kiese ya kusala yina beto lenda samu na kupesa maboko na Mfumu na beto, Klisto Yesu, yina kepesa ntama mingi ve n’sendo na bantu na yandi mingi ya kukuikama.​—Mat. 25:34.