1924—Yameluta bamvula 100
BULLETIN a ya janvier 1924 tubaka: “Ebandeli ya mvula kele ntangu mosi ya mbote samu na Muklisto nionso yina mebakaka mbotama . . . na kusosa maluaku ya kusala mingi na kisalu ya Yehova.” Mutindu bamvula vuandaka luta, Banlonguki ya Biblia sadilaka dilongi yango na mitindu zole yayi: na kuvuandaka na kibakala mpe na kusamunaka na mitindu ya yimpa.
BAVUANDAKA SAMUNA NA NZILA YA RADIO
Bampangi ya Betele salaka kisalu yina bakaka mvula mosi na ndambu samu na kutunga station ya radio WBBR na Staten Island, na New York City. Na manima ya kubongisa ntoto, batungaka yinzo mosi ya nene samu na bisadi mpe yinzo yankaka samu na kulunda bisadulu. Ntangu kisalu yango manisaka, bampangi bandaka kusangisa bima yina lombamaka samu radio banda kusala. Kasi bakutanaka na mambu mingi ya mpasi.
Yavuandaka mpasi mpenza samu na kutula antene ya nene ya radio yango. Yalombaka batelemisa antene yango yina vuandaka na yinda ya bametre 91 na bapoto zole ya mabaya yina mosimosi na yau vuandaka na yinda ya bametre 61. Ntangu bamekaka samu na mbala ya ntete banungaka ve. Na kutudilaka Yehova ntima, bampangi nungaka. Calvin Prosser, yina salaka na proje yango tubaka: “Kana beto nungaka ntangu beto mekaka samu na mbala ya ntete, beto zolaka kuma na lulendo mpe beto zolaka tuba: ‘Tala kima yina beto mesala!’” Bampangi pesaka Yehova lokumu samu na kisalu yina banungaka kusala. Kasi mambu ya mpasi manisaka ve.
Shene yango ya radio vuandaka ntete na ebandeli mpe yavuandaka mpasi samu na kusumba bima ya kutungila. Na yau bampangi bakaka émetteur mosi ya 500 watts yina muntu mosi yina tungaka pembeni na bau vuandaka sadila. Na kisika ya kusosa mikro, bampangi sadilaka telefone. Na mpipa mosi na ngonda ya février, bampangi bakaka nzengolo ya kumeka bisadulu yango nionso. Bavuandaka na nsatu ya programe mosi samu na kulutisa na radio yango, na yau bampangi yimbilaka miyimbu ya Kimfumu. Mosi ya bampangi yango, Ernest Lowe tubilaka disolo mosi ya kusekisa yina salamaka na kilumbu yango. Yandi metuba ti ntangu bavuandaka yimbila, babakaka b yina kuwaka miyimbu na bau na radio na yandi na Brooklyn, na distanse ya bakilometre kana 25.
apele ya Zuzi Rutherford,Mpangi Rutherford tubaka: “Beno kanga makelele yina. Beno kena kuwakana lokola mua grupe ya baniawu!” Bampangi monaka nsoni mpe bazengaka programe yango na nsualu. Kasi bazabaka ti radio yango vuandaka sala mpe bavuandaka ya kubongama samu na kubanda kulutisa baemision.
Na kilumbu ya 24 février 1924, ntangu bavuandaka sala emision ya ntete, mpangi Rutherford tubaka ti radio yango kesadulua “samu na mambote ya kimfumu ya Masiya.” Yandi tubaka ti lukanu ya radio yango vuandaka “kusadisa na nzila ya Biblia, bantu nionso yavuanda yinki bindimeli bakele na yau to yinki dibundu bakesambilaka, na kubakusa nsasulu ya ntangu yina beto kena kuzinga.”
Programe yango ya ntete nataka mambote mingi. Samu na bamvula 33 yina landaka, radio WBBR vuandaka kisadulu mosi ya mfunu samu na kulutisa baprograme ya bisadi ya Yehova.
NA VEMA NIONSO BATELEMINAKA BAMFUMU YA MABUNDU
Na juillet 1924, Banlonguki ya Biblia sanganaka na lukutakanu mosi ya nene na Columbus, na Ohio. Banlonguki ya Biblia katukaka na babuala mingi ya yinza, mpe bakuwaka badiskur yina salamaka na ndinga ya Arabe, Anglais, Français, Allemand, Grec, Hongrois, Italien, Lituanien, Polonais, Russe, Scandinave mpe Ukrainien. Bantu vuandaka na dikoki ya kuwa ndambu ya badiskur yango na nzila ya radio, mpe bankubukulu salamaka samu zulunalo Ohio State pesa balapolo konso kilumbu samu na lukutakanu yango ya nene.
Na kilumbu ya jeudi 24 juillet, bantu kuluta 5 000 yina kuizaka na lukutakanu yango samunaka na mbanza yina lukutakanu yango salaminaka. Bakabulaka mikanda kuluta 30 000 mpe babandaka mafunda ya bandongokolo ya Biblia. Yinzo’a zulu ya Nkengi bokidilaka kilumbu yango “kitini ya kiese mingi kuluta ya lukutakanu ya nene.”
Diambu yankaka ya ngudi ya lukutakanu yango ya nene salamaka kilumbu ya vendredi 25 juillet, ntangu mpangi Rutherford tangaka mukanda mosi yina monisaka luvunu ya bamfumu ya mabundu. Yandi tubaka ti bamfumu ya politiki, bamfumu ya mabundu, mpe bantu ya mumbongo, kena kupekisa bantu kulonguka mambu metadila Kimfumu ya Nzambi, yina Nzambi kesadila samu na kusakumuna bantu. Yandi tubaka diaka ti bantu yango kena kupesa maboko na Société des Nations mpe bakena kutuba ti yakele nzila yina Nzambi kena kusadila samu na kuyadila ntoto. Yalombaka
Banlonguki ya Biblia vuanda na kibakala ya ngolo samu na kusamunina bantu nsangu yango.Samu na kutubila na nkufi bupusi yina lukutakanu yango ya nene vuandaka na yau, Yinzo’a zulu ya Nkengi tubaka ti: “Kimvuka yango ya fioti ya basoda ya Mfumu yina sanganaka na Lukutakanu yango ya nene na Columbus kumaka na kiminu ya ngolo . . . , yina lendaka nunga konso kilendo to konso fleshe yina mbeni lendaka bula.” Leo Claus, yina sanganaka na lukutakanu yango tubaka: “Ntangu beto katukaka na lukutakanu yango ya nene, beto vuandaka na nsatu ya ngolo ya kusamuna nsangu yango na terituare na beto.”
Na octobre, Banlonguki ya Biblia bandaka kukabula bamilion ya bakopi ya trakte Acte d’accusation contre le clergé yina vuandaka na nsangu yina mpangi Rutherford tangaka samu na kutubila luvunu ya bamfumu ya mabundu. Na Oklahoma, mbanza mosi ya fioti ya Cleveland, Frank Johnson manisaka kukabula batrakte baminiti 20 tekila bansamuni yankaka kuiza baka yandi. Yavuandaka kivonza samu na yandi kuvingila na kisika yina bantu lendaka mona yandi na pete, samu bantu ya mbanza yango yina vuandaka na nganzi samu na kisalu na yandi ya kusamuna vuandaka sosa yandi. Mpangi Johnson bakaka nzengolo ya kusuama na eglize mosi yina vuandaka pembeni. Lokola yandi monaka ti muntu vuandaka ve na kati ya eglize yango, yandi bikaka bakopi ya trakte Acte d’accusation contre le clergé na kati ya Biblia ya nlongi ya dibundu yango mpe na konso kiti. Yandi salaka yau na nsualu mpenza. Lokola yandi vuandaka diaka na mua ntangu, yandi salaka diaka mutindu yina na baeglize zole yankaka.
Frank vutukaka na nsualu na kisika yina bampangi fueti bakila yandi. Yandi suamaka na manima ya station mosi ya karburan mpe yandi vuandaka tatamana kutala bantu yina vuandaka sosa yandi. Bantu yango lutaka vana, kasi bamonaka yandi ve. Ntangu kaka bantu yango kuendaka, bampangi yango yankaka yina vuandaka samuna na pembeni, kuizaka baka yandi mpe bau nionso bakuendaka.
Mosi ya bampangi yango tubaka: “Ntangu beto vuandaka katuka na mbanza yango, beto lutaka baeglize tatu yina vuandaka na bantu kana 50 yina metelema na eglize mosimosi. Ndambu ya bantu yango vuandaka tanga trakte, mpe bantu yankaka vuandaka monisa trakte yango na nlongi na bau. Ya kedika, beto katukaka na ntangu ya mbote samu na kutina mambu! Kasi beto vutudilaka Yehova Nzambi na beto matondo samu na lutanunu na yandi mpe samu na mayele yina yandi pesaka beto ya kutina bambeni ya Kimfumu ya Nzambi.”
KISALU YA KUSAMUNA NA BABUALA YANKAKA
Banlonguki ya Biblia na babuala yankaka diaka samunaka na kibakala. Na nord ya France, Józef Krett samuninaka bantu ya Pologne yina vuandaka sala na kisika yina baketimunaka mabanga ya ntalu. Yandi salaka programe ya kusala diskur mosi yina vuandaka na yintu ya diambu “Ntama mingi ve bantu ya kufua kefutumuka.” Ntangu bakabulaka bapapie ya mbokodoso na bantu yina vuandaka zinga na mbanza yango, mumpe mosi ya kisika yango tubilaka bankuikizi na yandi babika kuenda kuwa diskur yango. Na kisika nduengoso na yandi kebisa bantu, yasalaka ti bantu mingi kuiza. Bantu kuluta 5 000 kuizaka kuwa diskur yango, buela diaka mumpe yango! Mpangi Krett bokidisaka mumpe yango samu yandi kuiza kotila bindimeli na yandi, kasi yandi mangaka. Mpangi Krett kabulaka mikanda nionso yina yandi vuandaka na yau, samu yandi bakusaka ti bantu yina yandi vuandaka samunina vuandaka na nsatu ya ngolo ya Mpova ya Nzambi.—Amo. 8:11.
Na Afrique, Claude Brown nataka nsangu ya mbote na Ghana. Badiskur yina yandi salaka mpe mikanda yina yandi kabulaka sadisaka samu na kumuangisa kedika na nsualu na buala yango. John Blankson, yina vuandaka longuka mambu ya farmasi, landaka mosi ya badiskur ya mpangi Brown. Yandi
bakusaka na nsualu ti yandi memona kedika. John tubaka ti: “Kedika pesaka munu kiese mpenza, mpe munu tubilaka yau na bantu mingi na ekole na beto ya farmasi.”Kilumbu mosi, John kuendaka tala eglize mosi ya Anglicane samu na kuyusa mumpe ya dibundu yango biuvu na diambu metadila Butatu, yina na ntangu yango John bakusaka puelele ti yakele dilongi yina kele ve na Biblia. Mumpe yango kukaka yandi mpe yandi gangaka: “Nge kele ve Muklisto; nge kele muntu ya Diabulu. Bima awa!”
Ntangu yandi vutukaka na yinzo, John sonikinaka mumpe yango letre, yandi lombaka yandi basangisa bantu samu yandi kotila dilongi ya Butatu. Mumpe yango tubilaka John yandi kuenda na biro ya ntuadisi ya ekole ya farmasi, kuna ntuadisi yango yuvusaka yandi kana yandi sonikinaka mpenza mumpe yango.
John tubilaka yandi: “Ee, munu sonikaka.”
Ntuadisi yango tubilaka John yandi sonikina mumpe yango samu na kulomba nlemvo. Na yau, John sonikaka:
“Tata, Nlongisi na munu melomba munu munu sonikina nge samu na kulomba nge nlemvo mpe munu kele pene ya kulomba nlemvo kana nge mendima ti nge kelongaka malongi ya luvunu.”
Nlongisi yango kukitungisaka mpe yandi yuvusaka yandi: “Blankson, yau nde mambu nge zola sonika?”
John: “Ee, yau kaka munu lenda sonika.”
Nlongisi: “Bakekatula nge na ekole. Nge lenda bikana ve na ekole yayi kana nge kena kutatamana kutuba yimbi samu na mumpe ya dibundu yina Leta kepesaka maboko?”
John: “Kasi, tata . . . kana nge mepesa beto malongi mpe yakele na mambu yina beto bakusa ve, beto keyuvusaka biuvu. Mutindu yina ve?”
Nlongisi: “Ee, beno keyuvusaka.”
John: “Yau nde diambu salamaka. Mumpe yango vuandaka longa beto Biblia mpe munu yuvusaka yandi kiuvu. Kana yandi kele ve na dikoki ya kupesa munu mvutu, samu na yinki munu fueti sonikina yandi samu na kulomba yandi nlemvo?”
Bakatulaka ve Blankson na ekole. Mpe yandi sonikaka ve letre samu na kulomba nlemvo.
BANLONGUKI YA BIBLIA KENA KUTALA NA NTUALA
Samu na kutubila na nkufi mvula yango ya kisalu, Yinzo’a zulu ya Nkengi tubaka: “Beto lenda tuba mutindu Davidi tubaka: ‘Nge kepesa munu ngolo samu na mvita.’ (Nz. 18:39) Mvula yango vuandaka ya lukindusu mpenza, samu beto monaka diboko ya Mfumu . . . Bisadi na yandi yina kukipesaka . . . pesaka kimbangi na kiese nionso.”
Na nsuka ya mvula yango, bampangi bakaka nkubukulu ya kusala station yankaka ya radio. Kisalu bandaka na station yango yankaka ya radio pembeni ya Chicago. Bavuandaka bokidila station yango ya yimpa WORD, yina zola monisa Mpova. Na ntangu yango bavuandaka sadila bisadulu ya kilendo yina vuandaka sadisa bantu bakuwa nsangu ya Kimfumu ata na kisika ya ntama mpenza, ata na nord ya Canada.
Na mvula 1925, Yehova sadisaka bampangi babakusa mambu ya kitoko ya yimpa yina metadila Emoniseli kikapu 12. Samu na mbakusulu yango ya yimpa, bantu mingi lembaka kusadila Yehova. Kasi, bantu mingi yankaka vuandaka na kiese ya kubakusa mambu yina salamaka na dizulu mpe mutindu yavuandaka na bupusi na bisadi ya Nzambi na ntoto.
a Bubu yayi, Mukanda ya lukutakanu—Luzingu mpe kisalu ya Baklisto.
b J. F. Rutherford, yina vuandaka tuadisa kisalu ya Banlonguki ya Biblia na ntangu yango zabanaka lokola Zuzi Rutherford. Tekila yandi kota na Betele, yandi salaka na maluaku yankaka lokola zuzi ya spesiale na huitième Cour de circuit judiciaire na Missouri.