АҒЫЛШЫН шіркеу қызметкері Уильям Бедель 1627 жылы Ирландияға келгенде бір келеңсіз жағдайға кезікті. Католик елі болып саналатын Ирландия протестанттық Британияның қол астында еді. Бұл уақытта протестанттық реформаторлар Киелі кітапты бүкіл Еуропаның жергілікті тілдеріне аударып қойған. Алайда ешкімнің оны ирланд тіліне аударатын сыңайы жоқ еді.

Бедель болса “ирландықтар ағылшын тілін білмегендеріне бола елеусіз қалмау керек” деген пікірді ұстанды. Сондықтан ол Киелі кітапты ирланд тілінде де шығаруға бел буды. Алайда бұл ретте ол протестанттардың тарапынан талай қарсылық көрді. Неліктен?

Бедель ирланд тілін өз бетінше үйренуді қолға алды. Ол Дублиндегі Тринити Колледжінің ректоры болып жұмыс істегенде де, кейіннен Килмор ауданының епископы болғанда да студенттерді ирланд тілінде сөйлеуге талпындырды. Айта кететін бір жайт, Англияның патшайымы І Елизаветаның Тринити Колледжінің негізін қалағандағы мақсаты да өзінің қол астындағыларына Киелі кітапты ана тілдерінде үйрететін діни қызметкерлердің болуына жағдай жасау еді. Бедель де осы мақсатты жүзеге асыруға күш салды.

Килмор ауданында тұратын адамдардың көбісі ирланд тілінде сөйлейтін. Сондықтан Бедель билік басындағыларынан ауданда ирланд тілінде сөйлейтін діни қызметкерлердің болуын талап етті. Бұл өтінішін ол Қорынттықтарға 1-хат 14:19-да жазылған елші Пауылдың сөздеріне сай істеді. Онда: “Қауымда өзге тілде 10 000 сөз айтқанша, басқаларға тәлім беру үшін түсінікті болатын бес сөз айтқаным артық”,— деп жазылған.

Алайда ықпалы зор билік иелері Беделді тоқтату үшін қолдарынан келгеннің бәрін істеді. Тарихшылардың айтуынша, сол кезде кейбіреулер ирланд тілінде сөйлеу “мемлекетке қауіп төндіреді” деп есептеді, ал өзгелері “үкіметтің мүддесіне қайшы” деген пікірді алға тартты. Басқалары болса ирландықтарды барлық мән-жайдан бейхабар ұстау Англияның пайдасына асады деп ойлаған. Тіпті ирландықтардан өз тілдері мен салт-дәстүрлерін тастап, ағылшындардың тілін үйренуді және солар сияқты жүріп-тұруды талап ететін заңдар шықты.

Мұндай диктаторлық көзқарастар Беделді тоқтатпады. 1630 жылдары ол ағылшын тіліндегі Киелі кітаптың соңғы басып шығарылған нұсқасын (1611 жылғы “Король Яковтың” аудармасы) ирланд тіліне аударуға кірісті. Бедель мүмкіндігінше көп адамға түсінікті болатын Киелі кітаптың жарық көргенін қалады. Киелі кітап құпиялы кітап болып қала берсе, байғұс адамдар оны зерттей алмайтыны және соның кесірінен мәңгі өмірге жетелейтін жолды таба алмайтыны Беделдің жүрегіне батты (Жохан 17:3).

 Мұндай жағдайға Бедель ғана кезікпеген. Одан 30 жылдай уақыт бұрын Уильям Дэниел деген өзге бір шіркеу қызметкері адамдарға бейтаныс тілде Киелі кітаптың ілімдерін түсіну қаншалықты қиын екенін көрген. Содан бұл кісі Грек жазбаларын ирланд тіліне аударған. Енді Бедель Еврей жазбаларын тәржімелеуге бел буды. Беделдің аудармасы екі еңбекті қамтыды: өзінің және бұрынырақ жасалған Уильям Дэниелдің аудармасы. Ирланд тіліндегі ең алғашқы толық Киелі кітап — Беделдің аудармасы — 300 жыл бойы ирланд тіліндегі жалғыз аударма болды.

Ағылшыннан ирланд тіліне аудару үшін көне еврей тілінің маманы болған Бедель ана тілін жетік білетін екі ирланд кісіні көмекші қылып алды. Жұмыс барысында ол және оның екі сенімді көмекшісі әрбір тармақты жіті тексеріп, өңдеп отырды. Олар өз аудармасында швейцариялық дін маманы Джованни Диодатидің итальян тіліндегі аудармасын, грек Септуагинтін және көне еврей тіліндегі құнды қолжазбаларды қолданды.

Бұл үшеуі “Король Яковтың” аудармасын тәржімелегендердің (олардың көбісімен Бедель таныс болған болса керек) үлгісіне еліктеп, өз еңбектерінің бірнеше жеріне Құдайдың есімін жазды. Мысалы, Мұсаның 2-жазбасы 6:3-те олар Құдайдың есімін “Иехова” (“Iehovah”) деп аударды. Бүгінде Беделдің бастапқы қолжазбасы Ирландияның Дублин қаласында орналасқан Марш атындағы кітапханада сақтаулы тұр (“Ұмыт қалмай, мойындалған Беделдің еңбегі” қоршауын қараңыз).

Бедель өзінің аудармасын 1640 жылы тамамдады. Бірақ ол оны бірден басып шығара алмады. Мұның негізгі себебі әлі де толастамаған қарсылықта еді. Жалақорлар Беделдің еңбегіне күдік  туғызу мақсатымен оның басты аудармашысына күйе жақты. Олар тіпті қастандық жасап, бұл аудармашыны қамауға алып, түрмеге жапқызды. Бұл аздай, 1641 жылы ағылшындарға қарсы шыққан бүлікшілердің қиян-кескі көтерілісінде Беделдің өміріне де қауіп төнді. Алайда жергілікті тұрғындар ағылшын болғанына қарамай оны сол кезде қорғап қалды, өйткені оның шын ниетпен ирландықтардың қамын жейтінін білді. Әйткенмен ереуілші сарбаздар ақыры оны қамауға алды. Түрмедегі жағдай өте мүшкіл болғандықтан, ол көп ұзамай 1642 жылы қайтыс болды. Бедель өз еңбегінің жарыққа шығуын сол күйі көрмей кетті.

Беделдің үйі тінтіліп, қиратылған кезде оның жұмысы жоғалып қала жаздады. Қуанышқа орай, жақын досы оның аударма құжаттарын жойылып кетуден сақтап қалды. Біраз уақыт өте олар Нарцисс Марш есімді кісінің қолына түсті. Кейіннен бұл кісі Арма қаласының епископы, сосын Ирландия шіркеуінің бас епископы болды. Нарцисс Марш батыл қадамға барып, 1685 жылы ғалым Роберт Бойлдың қаржылай демеуімен Беделдің Киелі кітап аудармасын басып шығарды.

Беделдің аудармасы бүкіләлемдік марапатқа ие болмады. Әйтсе де бұл көп адамның Киелі кітапты жақсырақ түсінуіне ықпал еткен кіші де болса, ұлы қадам еді. Ирландия мен Шотландияның, сондай-ақ басқа да көптеген елдің тұрғындары бұл аударманың игілігін көрді. Енді олар Құдай Сөзін ана тілдерінде оқу арқылы рухани қанағат таппақ еді (Матай 5:3, 6).

Шындықты іздеген адамдарға Беделдің Киелі кітап аудармасы біздің күнімізге дейін таптырмас көмек болып келеді. Жақында Киелі кітапты оқып-зерттей бастаған ирланд тілінде сөйлейтін бір ер кісі былай деді: “Беделдің аудармасының арқасында біз Киелі кітаптың неге үйрететінін ана тілімізде білеміз. Менің де, отбасымның да Киелі жазбалардағы баға жетпес шындықты тани алғаны — ең алдымен осы аударманың арқасында”.