ە‌جە‌لگى يسرايل حالقى شىنايى عيباداتتى قولداۋ ٷشىن،‏ «وندىق»‏ a نە‌مە‌سە جىل سايىنعى ٴ‌تۇ‌سىمىنىڭ وننان ٴ‌بىر بولىگىن بە‌رۋ كە‌رە‌ك بولعان.‏ قۇ‌داي ولارعا:‏ «جىل سايىن تاناپتارىڭنان جيناعان كە‌ز كە‌لگە‌ن ٶنىمنىڭ وننان ٴ‌بىر بولىگىن مىندە‌تتى تۇ‌ردە بە‌رە‌تىن بولىڭدار»،‏—‏ دە‌گە‌ن (‏مۇ‌سانىڭ 5-‏جازباسى 14:‏22‏)‏.‏

 قۇ‌داي ە‌جە‌لگى يسرايل حالقىنا بە‌رگە‌ن مۇ‌سا زاڭى بويىنشا،‏ حالىقتان وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رۋ تالاپ ە‌تىلگە‌ن.‏ ال ماسىحشىلە‌ر مۇ‌سا زاڭىن ۇ‌ستانباعاندىقتان،‏ وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رۋگە مىندە‌تتى ە‌مە‌س (‏قولوستىقتارعا 2:‏13،‏ 14‏)‏.‏ قايتا،‏ ٵربىر ٴ‌ماسىحشى «جۇ‌رە‌ك شە‌شىمىنە قاراي،‏ ە‌ش قينالماي،‏ زورلىقسىز» ساداقا بە‌رە الادى،‏ «سە‌بە‌بى قۇ‌داي قۋانىشپە‌ن بە‌رە‌تىندە‌ردى جاقسى كورە‌دى» (‏قورىنتتىقتارعا 2-‏حات 9:‏7‏)‏.‏

•  ‏«كونە وسيە‌تتە» وننان ٴ‌بىر بولىك جايلى نە دە‌لىنگە‌ن؟‏

•  ‏«جاڭا وسيە‌تتە» وننان ٴ‌بىر بولىك جايلى نە دە‌لىنگە‌ن؟‏

 كيە‌لى كىتاپتىڭ «كونە وسيە‌ت» دە‌پ اتالاتىن بولىگىندە وننان ٴ‌بىر بولىك جايلى كوپ ايتىلادى.‏ ولاردىڭ كوبىسى مۇ‌سا پايعامبار ارقىلى يسرايلدىكتە‌رگە بە‌رىلگە‌ن زاڭدار جيناعىندا (‏مۇ‌سا زاڭى)‏ كە‌زدە‌سە‌دى.‏ الايدا مۇ‌سا زاڭىنا دە‌يىن دە وننان ٴ‌بىر بولىك بە‌رىلگە‌ن جاعدايلار بولعان.‏

مۇ‌سا زاڭى بە‌رىلگە‌نگە دە‌يىن

 ە‌ڭ العاش وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رگە‌ن ىبىرام (‏ىبىرايىم)‏ بولعان (‏مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسى 14:‏18—‏20؛‏ ە‌ۆرە‌يلە‌رگە 7:‏4‏)‏.‏ ىبىرايىم ونى ساليم قالاسىنىڭ پاتشاسى ٵرى ٴ‌دىني قىزمە‌تكە‌رى مالىكسادىققا تارتۋ رە‌تىندە بە‌رگە‌ن.‏ بۇ‌دان كە‌يىن ونىڭ ٶزى دە،‏ بالالارى دا وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رگە‌نى جايلى كيە‌لى كىتاپتا ە‌شتە‌ڭە ايتىلمايدى.‏

 وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رگە‌ن ە‌كىنشى ادام —‏ ىبىرايىمنىڭ نە‌مە‌رە‌سى جاقىپ.‏ ول قۇ‌دايعا سە‌رت بە‌رىپ:‏ «ە‌گە‌ر ماعان جار بولساڭ،‏.‏.‏ ماعان سيلاعاندارىڭنىڭ ٴ‌بارىنىڭ وننان ٴ‌بىر بولىگىن وزىڭە بە‌رە‌مىن!‏»—‏ دە‌گە‌ن (‏مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسى 28:‏20—‏22‏)‏.‏ كە‌يبىر كيە‌لى كىتاپ زە‌رتتە‌ۋشىلە‌رىنىڭ ايتۋىنشا،‏ جاقىپ مالىنىڭ وننان ٴ‌بىر بولىگىن بە‌رگە‌ن.‏ ول سە‌رتىندە تۇ‌رىپ وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رگە‌نىمە‌ن،‏ وتباسىنا مۇ‌نداي مىندە‌ت جۇ‌كتە‌مە‌گە‌ن.‏

مۇ‌سا زاڭى بە‌رىلگە‌ن ۋاقىتتا

 ە‌جە‌لگى يسرايل حالقى وننان ٴ‌بىر بولىكتى عيباداتپە‌ن بايلانىستى ىستە‌ردى قولداۋ ٷشىن بە‌رۋ كە‌رە‌ك بولعان.‏

•    حالىقتان جينالعان وننان ٴ‌بىر بولىك وزدە‌رىن قۇ‌دايعا عيبادات ە‌تۋگە تولىقتاي ارناعان لە‌ۋىلىكتە‌ر مە‌ن ٴ‌دىني قىزمە‌تكە‌رلە‌ردى قامتاماسىز ە‌تۋگە جۇ‌مسالاتىن.‏ ويتكە‌نى ولارعا ە‌گىن ە‌گە‌تىن جە‌ر بە‌رىلمە‌گە‌ن (‏مۇ‌سانىڭ 4-‏جازباسى 18:‏20،‏ 21‏)‏.‏ ال ٴ‌دىني قىزمە‌تكە‌ر بولىپ قىزمە‌ت ە‌تپە‌يتىن لە‌ۋىلىكتە‌ر حالىقتان العان وننان ٴ‌بىر بولىكتىڭ ە‌ڭ جاقسى دە‌گە‌ن «وننان ٴ‌بىر بولىگىن» ٴ‌دىني قىزمە‌تكە‌رلە‌رگە بە‌رگە‌ن (‏مۇ‌سانىڭ 4-‏جازباسى 18:‏26—‏29‏)‏.‏

•    بۇ‌دان بولە‌ك وننان ٴ‌بىر بولىكتىڭ تاعى ٴ‌بىر ٴ‌تۇ‌رى بولعان.‏ ونىڭ يگىلىگىن لە‌ۋىلىكتە‌ر دە،‏ لە‌ۋىلىك ە‌مە‌ستە‌ر دە كورگە‌ن (‏مۇ‌سانىڭ 5-‏جازباسى 14:‏22،‏ 23‏)‏.‏ يسرايل وتباسىلارى بۇ‌ل بولىكتى جىل سايىنعى مە‌يرامدارمە‌ن بايلانىستى شىعىنداردى وتە‌ۋگە جۇ‌مسايتىن.‏ ال بە‌لگىلى ٴ‌بىر جىلدارى ونىڭ يگىلىگىن كە‌دە‌ي-‏كە‌پشىكتە‌ر كورە‌تىن (‏مۇ‌سانىڭ 5-‏جازباسى 14:‏28،‏ 29؛‏ 26:‏12‏)‏.‏

 وننان ٴ‌بىر بولىك قالاي ە‌سە‌پتە‌لگە‌ن؟‏ يسرايلدىكتە‌ر جىل سايىن جە‌ر ٶنىمىنىڭ وننان ٴ‌بىر بولىگىن بە‌رۋ كە‌رە‌ك بولعان (‏مۇ‌سانىڭ 3-‏جازباسى 27:‏30‏)‏.‏ ە‌گە‌ر يسرايلدىك كىسى وننان ٴ‌بىر بولىكتى اقشالاي بە‌رگىسى كە‌لسە،‏ ۇ‌ستىنە 20 پايىز قوسىپ بە‌رۋ كە‌رە‌ك ە‌دى (‏مۇ‌سانىڭ 3-‏جازباسى 27:‏31‏)‏.‏ سونداي-‏اق يسرايلدىكتە‌ر «ٸرىلى-‏ۇ‌ساقتى.‏.‏.‏ ٵربىر ونىنشى مالدى» بە‌رۋ كە‌رە‌ك-‏ٴ‌تىن (‏مۇ‌سانىڭ 3-‏جازباسى 27:‏32‏)‏.‏

 يسرايلدىكتە‌ر تاياعىنىڭ استىنان وتكە‌ن ٵربىر ونىنشى مالدى وننان ٴ‌بىر بولىك رە‌تىندە بە‌رگە‌ن.‏ زاڭ بويىنشا مۇ‌نداي مالدى تە‌كسە‌رۋگە،‏ ونى باسقا مالمە‌ن الماستىرۋعا نە ورنىنا اقشا بە‌رۋگە بولمايتىن (‏مۇ‌سانىڭ 3-‏جازباسى 27:‏32،‏ 33‏)‏.‏ الايدا جىل سايىنعى مە‌يرامدارعا ارنالعان وننان ٴ‌بىر بولىكتى اقشالاي بە‌رۋگە بولاتىن.‏ وسىنىڭ ارقاسىندا مە‌يرام وتە‌تىن جە‌ردە‌ن الىستا تۇ‌راتىن يسرايلدىكتە‌رگە وننان ٴ‌بىر بولىكتى وزدە‌رىمە‌ن بىرگە الىپ كە‌لۋ وڭايىراق بولعان (‏مۇ‌سانىڭ 5-‏جازباسى 14:‏25،‏ 26‏)‏.‏

 يسرايلدىكتە‌ر وننان ٴ‌بىر بولىكتى قاشان بە‌رگە‌ن؟‏ يسرايل حالقى وننان ٴ‌بىر بولىكتى جىل سايىن بە‌رىپ وتىرعان (‏مۇ‌سانىڭ 5-‏جازباسى 14:‏22‏)‏.‏ ٴ‌بىراق ٵربىر جە‌تىنشى جىلى ولار بۇ‌ل بولىكتى بە‌رمە‌يتىن.‏ سە‌بە‌بى ٵربىر جە‌تىنشى جىل دە‌مالىس جىلى بولعان.‏ سول جىلى يسرايلدىكتە‌ر ە‌گىن ە‌كپە‌گە‌ن (‏مۇ‌سانىڭ 3-‏جازباسى 25:‏4،‏ 5‏)‏.‏ سوندىقتان ٵربىر جە‌تىنشى جىلى حالىقتان وننان ٴ‌بىر بولىك جينالماعان.‏ ال جە‌تى جىلدىق دە‌مالىس جىلىنىڭ ٵربىر ٷشىنشى جانە التىنشى جىلى يسرايلدىكتە‌ر وننان ٴ‌بىر بولىكتىڭ ە‌كىنشى ٴ‌تۇ‌رىن كە‌دە‌ي-‏كە‌پشىكتە‌ر مە‌ن لە‌ۋىلىكتە‌رگە بە‌رىپ تۇ‌رعان (‏مۇ‌سانىڭ 5-‏جازباسى 14:‏28،‏ 29‏)‏.‏

 وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رمە‌گە‌ندە‌ر جازاعا تارتىلعان با؟‏ مۇ‌سا زاڭىندا وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رمە‌گە‌ندە‌رگە ە‌شقانداي جازا قاراستىرىلماعان.‏ يسرايلدىكتە‌ر جازادان قورىققاندىقتان ە‌مە‌س،‏ وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رۋ دۇ‌رىس دە‌پ ە‌سە‌پتە‌گە‌ندىكتە‌ن بە‌رە‌تىن.‏ ولار قۇ‌دايدىڭ الدىنا وننان ٴ‌بىر بولىكتى الىپ كە‌لگە‌ندە‌رىن ايتىپ،‏ ودان جارىلقاۋىن،‏ باتاسىن بە‌رۋىن سۇ‌رايتىن (‏مۇ‌سانىڭ 5-‏جازباسى 26:‏12—‏15‏)‏.‏ قۇ‌دايدىڭ كوز الدىندا وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رمە‌يتىن ادام ۇ‌رلىقشى بولعان (‏مالاحي 3:‏8،‏ 9‏)‏.‏

 وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رۋ حالىققا اۋىرتپالىق سالعان با؟‏ جوق،‏ سالماعان.‏ ە‌گە‌ر حالىق وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رە‌تىن بولسا،‏ قۇ‌داي ولارعا كول-‏كوسىر ە‌تىپ باتاسىن توگە‌تىنىن ۋادە ە‌تكە‌ن (‏مالاحي 3:‏10‏)‏.‏ قايتا،‏ وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رمە‌گە‌ن كە‌زدە حالىق قاتتى جاپا شە‌گە‌تىن.‏ مىسالى،‏ حالىق قۇ‌دايدىڭ ىقىلاسىنان ايىرىلاتىن.‏ سونداي-‏اق ٴ‌دىني قىزمە‌تكە‌رلە‌ر مە‌ن لە‌ۋىلىكتە‌ر وزدە‌رىن اسىراۋ ٷشىن جۇ‌مىس ىستە‌ۋگە ٴ‌ماجبۇ‌ر بولىپ،‏ قاسيە‌تتى قىزمە‌تتە‌رىن اتقارا الماي قالاتىن (‏نە‌حە‌ميا 13:‏10؛‏ مالاحي 3:‏7‏)‏.‏

 يسا پايعامبار جە‌ردە ٶمىر سۇ‌رگە‌ن كە‌زدە،‏ وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رۋ ٵلى دە تالاپ ە‌تىلە‌تىن.‏ الايدا يسا پايعامبار قايتىس بولعاننان كە‌يىن بۇ‌ل زاڭ ٶز كۇ‌شىن جويدى.‏

يسا پايعامباردىڭ زامانىندا

 ‏«جاڭا وسيە‌تتە‌ن» بىلە‌تىنىمىزدە‌ي،‏ يسا جە‌ردە بولعان كە‌زدە يسرايلدىكتە‌ر وننان ٴ‌بىر بولىكتى ٵلى دە بە‌رە‌تىن بولعان.‏ يسا بۇ‌نىڭ زاڭ بويىنشا تالاپ ە‌تىلە‌تىنىن بىلە‌تىن.‏ ٴ‌بىراق ول وسى زاڭدى قاتتى ۇ‌ستاناتىن،‏ ال «مۇ‌سا زاڭىنداعى ادىلدىك،‏ مە‌يىرىمدىلىك جانە ادالدىق سياقتى اناعۇ‌رلىم ماڭىزدى نارسە‌لە‌ردى ە‌لە‌مە‌يتىن» ٴ‌دىن مۇ‌عالىمدە‌رى مە‌ن پارىزشىلداردى ايىپتاعان (‏ماتاي 23:‏23‏)‏.‏

يسا پايعامباردىڭ ولىمىنە‌ن كە‌يىن

 يسانىڭ ولىمىنە‌ن كە‌يىن وننان ٴ‌بىر بولىكتى بە‌رۋدىڭ قاجە‌تى بولمادى.‏ سە‌بە‌بى يسانىڭ ٶلىمى مۇ‌سا زاڭىنىڭ كۇ‌شىن جويدى.‏ سوندىقتان «ٴ‌تۇ‌سىمنىڭ وننان ٴ‌بىر بولىگىن جيناۋ» تۋرالى زاڭ دا ٶز كۇ‌شىن جويدى (‏ە‌ۆرە‌يلە‌رگە 7:‏5،‏ 18؛‏ ە‌فە‌ستىكتە‌رگە 2:‏13—‏15؛‏ قولوستىقتارعا 2:‏13،‏ 14‏)‏.‏