12-زەرتتەۋ ماقالاسى
وزگەنىڭ سەزىمىنە سەزىمتال بولايىق
«قايعىعا ورتاقتاس... بولىڭدار» (پەت. 1-ح. 3:8).
90-ٵن ٴبىر-ٴبىرىمىزدى جىگەرلەندىرەيىك
اڭداتپا *
1. پەتىردىڭ 1-حاتى 3:8 گە ساي، سەزىمدەرىمىزدى ايالاپ، قامىمىزدى ويلايتىن ادامداردىڭ اراسىندا بولۋ بىزگە نەلىكتەن ۇنايدى؟
سەزىمدەرىمىزدى ايالاپ، قامىمىزدى ويلايتىن ادامداردىڭ اراسىندا بولعانعا نە جەتسىن! ونداي ادامدار وزدەرىن وزگەنىڭ ورنىنا قويىپ، ولاردىڭ نە ويلاپ، نە سەزىنەتىنىن تۇسىنۋگە تىرىسادى. مۇڭ-مۇقتاجىمىزدى سەزىپ قويىپ، ايتقىزباي-اق قول ۇشىن سوزادى. سان ٴتۇرلى سەزىمدەرىمىزگە ورتاقتاساتىن * مۇنداي جاندارعا جانىمىز ريزا (پەتىردىڭ 1-حاتى 3:8 وقىڭىز).
2. جاناشىرلىق تانىتۋ ٷشىن نەگە ٴبىراز تەر توگۋ قاجەت؟
2 ٴماسىحشى بولعاندىقتان، ٴبارىمىز جاناشىرلىق تانىتقىمىز-اق كەلەدى. الايدا بۇل وڭايلىقپەن بولا قويمايدى. نەگە؟ ونىڭ ٴبىر سەبەبى — ٴبىز كەمەلسىزبىز (ريم. 3:23). سوندىقتان وزگەدەن گورى ٶزىمىزدى ويلاۋعا ٴبىر تابان جاقىنبىز. ٴتۋابىتتى وسى بەيىمدىلىكتەن ارىلۋ ٷشىن ٴبىراز تەر توگۋ كەرەك. جاناشىرلىقتان الىستاتاتىن تاعى ٴبىر جايت — ٴبىزدىڭ تاربيەمىز بەن ومىرلىك جاعدايلارىمىز. اينالامىزداعى ادامداردىڭ كەرى اسەرى دە جوق ەمەس. سوڭعى كۇندەرى بىرەۋ بىرەۋدىڭ سەزىمىمەن ساناسا بەرمەيدى. «ادامدار تەك قارا باسىن ويلايتىن» بولىپ كەتكەن (ٴتىم. 2-ح. 3:1، 2). جاناشىرلىق تانىتۋدى تەجەپ تۇراتىن وسى سەبەپتەردەن قالاي ارىلۋعا بولادى؟
3. ا) وزگەلەردىڭ سەزىمىنە ورتاقتاسۋدى قالاي ۇشتاساق بولادى؟ ٵ) بۇل ماقالادا نە قاراستىرامىز؟
3 سەزىمدەرگە ورتاقتاسىپ، تۇسىنە بىلەتىن ەحوبا مەن يساعا ەلىكتەسەك، ٶزىمىز دە بۇل جاعىنان جاقسارا تۇسەمىز. ەحوبا — سۇيىسپەنشىلىكتىڭ قۇدايى. ول وزگەلەردىڭ قامىن ويلاۋدىڭ ەڭ ۇزدىك ۇلگىسىن كورسەتەدى (جوح. 1-ح. 4:8). يسا بولسا اكەسىنىڭ بولمىس-بىتىمىنە ٴمىنسىز تۇردە ەلىكتەگەن (جوح. 14:9). ول جەردە جۇرگەندە، ادام بالاسى قانشالىقتى جاناشىر بولا الاتىنىن پاش ەتتى. بۇل ماقالادا ەحوبا مەن يسا وزگەلەردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن قالاي سەزىنگەنىن بىلەمىز. سوسىن وسى ەكى جاناشىر تۇلعاعا قالاي ەلىكتەي الاتىنىمىزدى قاراستىرامىز.
ەحوبانىڭ جۇرەگى سەزىمتال
4. ەحوبا ٶز قىزمەتشىلەرىنىڭ سەزىمدەرىن ويلايتىنى يشايا 63:7—9 تارماقتاردان قالاي كورىنەدى؟
4 كيەلى كىتاپتا ەحوبا ٶز قىزمەتشىلەرىنىڭ سەزىمدەرىن ويلايتىنى جازىلعان. مىسالى، ەجەلدە قيىن جاعدايدا قالعان يسرايلدىكتەردى كورگەندە، ەحوبانىڭ قانداي كۇي كەشكەنىن قاراستىرايىقشى. كيەلى كىتاپتا: «ولار ازاپ شەككەندە، بۇل ونىڭ جانىنا باتتى»،— دەلىنگەن (يشايا 63:7—9 وقىڭىز). ال كەيىنىرەك ەحوبا الدەكىم حالقىنا قيانات جاساسا، وزىنە جاسالعانداي سەزىنەتىنىن ايتتى. «كىم ساعان تيىسسە، سول مەنىڭ كوزىمنىڭ قاراشىعىنا تيىسكەنى»،— دەدى ول (زاك. 2:8). ەحوبانىڭ ٶز حالقىنا دەگەن قامقورلىعىن بۇدان ارتىق سۋرەتتەۋ مۇمكىن ەمەس شىعار!
5. جاپا شەككەن قىزمەتشىلەرىنە ەحوبا قالاي كومەكتەسكەنىن ايتىپ بەرىڭىز.
5 ەحوبانىڭ جاپا شەككەندەرگە قۇر جانى اشىپ قانا قويماعان. ولاردىڭ اۋىر جاعدايلارىن جەڭىلدەتۋ ٷشىن ول ارەكەت ەتكەن. مىسالى، يسرايلدىكتەر مىسىردا قۇلدىقتىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ جۇرگەندە، ەحوبا ولاردىڭ جان قينالىسىن ٴتۇسىنىپ، سودان ارىلتقىسى كەلدى. ول مۇساعا بىلاي دەدى: «مەن مىسىرداعى حالقىمنىڭ تارتقان قاسىرەتىن كوردىم،.. زار يلەگەن داۋىستارىن ەستىدىم. سونداي-اق ولاردىڭ قانداي ازاپ شەگىپ جاتقانىن جاقسى بىلەمىن. سوندىقتان ولاردى مىسىرلىقتاردىڭ قولىنان قۇتقارۋ ٷشىن تومەن تۇسەمىن» (مۇس. 2-ج. 3:7، 8). ٶز حالقىنا جانى اشىعاندىقتان، ەحوبا ولاردى قۇلدىقتان قۇتقاردى. عاسىرلار وتكەن سوڭ ۋادە ەتىلگەن جەردەگى يسرايلدىكتەرگە جاۋلار شاپقىنشىلىق جاساپ وتىردى. سونى كورگەن ەحوبانىڭ كۇيى قانداي بولدى؟ «حالقى قاناۋشىلارىنان جاپا شەگىپ، جابىرلەۋشىلەرىنىڭ كەسىرىنەن كۇڭىرەنگەندە، ەحوبانىڭ ولارعا جانى اشيتىن». سول كەزدە دە ەحوبانىڭ اياۋشىلىعى حالقىنا جاردەم بەرۋگە تۇرتكى سالدى. ول يسرايلدىكتەردى جاۋ قولىنان قۇتقارۋ ٷشىن بيلەردى جىبەردى (بي. 2:16، 18).
6. ەحوبا ويى دۇرىس بولماعان قىزمەتشىلەرىنىڭ سەزىمدەرىن ەلەپ وتىراتىنى قاي وقيعادان كورىنەدى؟
6 ەحوبا ويى تەرىس بولعان قىزمەتشىلەرىنىڭ ٴجۇنىس 3:10—4:11). ۋاقىتى كەلگەندە ٴجۇنىس ەحوبانىڭ نە ۇيرەتپەك بولعانىن ٴتۇسىندى. ەحوبا ٴتىپتى وسى جاعدايدى جۇنىسكە جازدىرتىپ، بىزگە ساباق بولسىن دەدى (ريم. 15:4) *.
دە سەزىمدەرىن ەلەپ وتىرادى. سونىڭ ٴبىر مىسالى — ٴجۇنىس. قۇداي ونى نينەۆيا تۇرعىندارىنا ۇكىم حابارىن جاريالاۋعا جىبەردى. سوندا حالىق جامان جولىنان قايتىپ، ەحوبا ولاردى جويماۋدى شەشتى. الايدا جۇنىسكە بۇل شەشىم ۇناعان جوق. ونىڭ جاريالاعان پايعامبارلىعى ورىندالماعاندىقتان، ول «رەنجىپ، قاتتى اشۋلاندى». ٴبىراق ەحوبا وعان شىداممەن قاراپ، ويىن تۇزەتۋگە كومەكتەستى (7. ەحوبانىڭ ٶز حالقىنا جاناشىرلىقپەن قاراعانى بىزگە قانداي سەنىمدىلىك بەرەدى؟
7 ەحوبا ەجەلدە حالقىنا قالاي جاناشىرلىقپەن قاراسا، بۇگىندە دە سولاي قارايتىنىنا ەش كۇمان جوق. ول اربىرىمىزدىڭ كۇرسىنىسىمىز بەن قينالىسىمىزدى بىلەدى. «ٵر ادامنىڭ جۇرەگىندە نە بارى» وعان ايان (شەج. 2-ج. 6:30). ەحوبا جان بالاسىنا كورىنبەيتىن جاسىرىن ويلارىمىزدى كورىپ، جۇرەك تۇبىندەگى سەزىمدەرىمىزدى سەزىپ، شاما-شارقىمىزدىڭ شەگىن بىلەدى. ول «شامادان تىس سىنالۋىمىزعا جول بەرمەيدى» (قور. 1-ح. 10:13). بۇل ۋادەسى جانعا سايا، كوڭىلگە قۋات ەمەس پە؟!
يسانىڭ جۇرەگى سەزىمتال
8—10. وزگەلەردىڭ سەزىمىن ويلاۋعا يساعا قانداي جاعدايلار اسەر ەتتى؟
8 جەردە ٶمىر سۇرگەن كەزدە يسا وزگە جاندار ٷشىن قاتتى قام جەگەن. ونىڭ مۇنداي قالپىنا، كەم دەگەندە، ٷش سەبەپ بار. ٴبىرىنشىسى — جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، يسا كوكتەگى اكەسىنىڭ بولمىس-ٴبىتىمىن اينى قاتەسىز تانىتقان. اكەسى سياقتى ول دا ادامداردى سۇيگەن. ەحوباعا جاراتۋ ىسىندە قولعابىس بولىپ، شىققان ٵر تۋىندىعا قۋانسا دا، اسىرەسە «ادام بالاسىن ەرەكشە جاقسى كوردى» (ناق. س. 8:31). وسىلاي جاقسى كورگەنى وعان وزگەلەردىڭ سەزىمىن ويلاۋعا سەبەپ بولدى.
9 ەكىنشىسى — ەحوبا سياقتى يسا دا ادام جۇرەگىندە نە بارىن كورە العان. ادامنىڭ نيەتىن، نە سەزىنىپ تۇرعانىن بىلە العان (مات. 9:4؛ جوح. 13:10، 11). ول ادامداردىڭ جۇرەگى جارالى ەكەنىن كورسە، جانى اشىپ، جۇباتۋعا دايىن تۇراتىن (يشايا 61:1، 2؛ لۇقا 4:17—21).
10 ٷشىنشى سەبەپ — ادامدار كەزىگەتىن كەي قيىندىقتارعا يسانىڭ ٶزى دە كەزىككەن. ول كەدەي وتباسىندا ٶستى. وگەي اكەسى جۇسىپپەن بىرگە ٴجۇرىپ، قارا جۇمىستىڭ دامىن تاتتى (مات. 13:55؛ مار. 6:3). ٴجۇسىپ يسانىڭ قىزمەتى باستالماي تۇرعان ۋاقىتتا دۇنيەدەن وتسە كەرەك. دەمەك، يسا جاقىن ادامدى جوعالتۋدىڭ قانشالىقتى اۋىر ەكەنىن جاقسى بىلگەن. ٴدىني بولىنگەن وتباسىندا ٶمىر ٴسۇرۋ دە وعان بەيتانىس بولماعان (جوح. 7:5). وسى جانە باسقا دا جايتتار ادامداردىڭ نەندەي قيىندىقتارعا كەزىگىپ، نەندەي سەزىم كەشەتىندەرىن تۇسىنۋگە تۇرتكى بولدى.
11. يسانىڭ جاناشىرلىعى قاي كەزدە ەرەكشە بايقالدى؟ (مۇقاباداعى سۋرەتتى قاراڭىز.)
11 يسانىڭ جاناشىرلىعى كەرەمەتتەر جاساعان كەزدە ەرەكشە بايقالدى. ول ٶزىن مىندەت ساناعاندىقتان ەمەس، قايعىرعان جانداردى «اياپ كەتكەندىكتەن» كەرەمەت جاساعان (مات. 20:29—34؛ مار. 1:40—42). مىسالى، ساڭىراۋ كىسىنى جۇرت اراسىنان بولەك الىپ شىعىپ، ونىڭ قۇلاعىن اشۋعا نەمەسە ٴبىر جەسىر ايەلدىڭ جار دەگەندە جالعىز ۇلىن تىرىلتۋگە قانداي سەزىمدەر قوزعاۋ بولعانىن ويلاپ كورىڭىزشى (مار. 7:32—35؛ لۇقا 7:12—15). ولاردىڭ قايعىسىن ٶز قايعىسىنداي سەزىنگەندىكتەن، يسا ولارعا كومەككە كەلدى.
12. يسانىڭ مارتا مەن ماريامنىڭ قايعىسىنا ورتاق ەكەنى جوحان 11:32—35 تارماقتاردان قالاي كورىندى؟
12 يسا مارتا مەن ماريامنىڭ قايعىسىنا ورتاقتاستى. ىنىلەرى ەلازار قايتىس بولىپ، قاناتتارى قايىرىلعان اپكەلەرى زار يلەپ جىلاعاندا، «يسا كوزىنە جاس الدى» (جوحان 11:32—35 وقىڭىز). ول جاقىن دوسىمنان ايىرىلىپ قالدىم-اۋ دەپ جوقتاپ جىلاعان جوق. سەبەبى ەلازاردى تىرىلتەمىن دەپ كەلدى عوي. ونىڭ كوزىنە جاس تولتىرعان — وزىنە ىستىق بولعان دوستارىنىڭ قايعى-مۇڭى ەدى.
13. يسانىڭ جاناشىر ەكەنىن ٴبىلۋ نەگە رۋحىمىزدى كوتەرەدى؟
13 يسانىڭ جاناشىر ەكەنىن بىلگەنىمىز رۋحىمىزدى كوتەرىپ تاستايدى. ٴبىز ونىڭ وزگەلەرگە قالاي قاراعانىنا ٴتانتى بولىپ، وسى ٷشىن ونى جاقسى كورەمىز (پەت. 1-ح. 1:8). قازىر يسانىڭ قۇداي پاتشالىعىنىڭ تاعىندا پاتشا بولىپ وتىرعانىنا وتە قۋانىشتىمىز. جۋىردا ول قايعى-قاسىرەت اتاۋلىنى جوق قىلادى. ٶزى دە كەزىندە ادام بولىپ جەر باسىپ جۇرگەندىكتەن، ادامزاتتى شايتاننىڭ بيلىگى سالعان جارالاردان ايىقتىرا الاتىن ەڭ ٴبىرىنشى جاناشىرىمىز — سول. السىزدىكتەرىمىزگە جانى اشيتىن وسىنداي بيلەۋشىمىز بار ەكەنى نەتكەن باتا دەسەڭىزشى! (ەۆر. 2:17، 18؛ 4:15، 16).
ەحوبا مەن يسانى ۇلگى ەتىڭىز
14. ەفەستىكتەرگە 5:1، 2 ٴبىزدى نە نارسەگە تالپىندىرادى؟
14 ەحوبا مەن يسانىڭ ۇلگىسى جايىندا ويلانساق، باسقالاردىڭ سەزىمىن ايالاپ، ورتاقتاس بولۋعا تالپىنامىز (ەفەستىكتەرگە 5:1، 2 وقىڭىز). ارينە، ٴبىز ەحوبا مەن يسا سياقتى كەمەلدى ەمەسپىز، ادامنىڭ جۇرەگىندە نە بارىن كورە المايمىز. ٴبىراق وزگەنىڭ سەزىمدەرى مەن مۇڭ-مۇقتاجىن تۇسىنۋگە كۇش سالۋ قولىمىزدان كەلەدى (قور. 2-ح. 11:29). ٶزىمشىل ادامدار اراسىندا ٶمىر سۇرسەك تە، «تەك ٶز مۇددەمىزدى ەمەس، باسقالاردىڭ دا مۇددەسىن ويلاۋعا» تالپىنامىز (ٴفىلىپ. 2:4).
15. اسىرەسە كىمدەر جاناشىر بولۋ كەرەك؟
15 اسىرەسە قاۋىم اقساقالدارىنىڭ جاناشىرلىق تانىتقانى ماڭىزدى. ولار وزدەرىنە سەنىپ تاپسىرىلعان قويلارعا قامقور بولۋعا جاۋاپتى ەكەندەرىن بىلەدى (ەۆر. 13:17). ٴبىر سەنىمدەگى جاندارعا كومەك ۇسىنا الۋ ٷشىن، اقساقالدارعا سەزىمتال جۇرەك كەرەك. وزگەنىڭ سەزىمىنە ورتاقتاس ەكەنىن ولار قالاي كورسەتە الادى؟
16. جاناشىر اقساقال قانداي بولادى جانە بۇنداي بولعان نە ٷشىن ماڭىزدى؟
16 جاناشىر اقساقال باۋىرلاستارىنا ۋاقىت تابادى. ول سۇراقتار قويىپ، سوسىن مۇقيات ٵرى شىداممەن تىڭدايدى. قۇدايدىڭ اياۋلى وتارىنداعى قويلاردىڭ ٴبىرى ىشىندەگىسىن اقتارعىسى كەلىپ، ٴبىراق ويىن دۇرىس جەتكىزە الماي جاتسا، سول قاسيەتتەر اسا ماڭىزدى (ناق. س. 20:5). اقساقال ۋاقىت بولۋگە ىقىلاستى بولسا، باۋىرلاستارمەن دوستىعى، ٴبىر-بىرىنە دەگەن سەنىم مەن سۇيىسپەنشىلىكتەرى نىعايادى (ەل. ٸس. 20:37).
17. كوپ باۋىرلاس ٷشىن اقساقالداردىڭ بويىنداعى ەڭ باعالى قاسيەت قانداي؟ مىسال كەلتىرىڭىز.
17 كوپ باۋىرلاستىڭ ايتۋىنشا، ولار ٷشىن اقساقالداردىڭ بويىنداعى ەڭ باعالى قاسيەت — ولاردىڭ بىرگە جىلاپ، بىرگە كۇلەتىنى. ادەلايدا باۋىرلاس بىلاي دەيدى: «سەن ولارعا قىسىلماي جاقىنداپ، وڭاي سويلەسە الاسىڭ. ويتكەنى مول تۇسىنىكپەن قارايتىنىن بىلەسىڭ. ولاردىڭ ساعان بەرگەن جاۋابىنان سەنىڭ سەزىمدەرىڭدى تۇسىنەتىنىن بىردەن اڭعارۋعا ريم. 12:15).
بولادى». اقساقالدارعا ريزاشىلىعى مول ٴبىر ەر باۋىرلاس بىلاي دەدى: «ٶز جاعدايىمدى ايتىپ بەرىپ جاتقاندا، ٴبىر اقساقالدىڭ كوزىنەن جاس اقتى. بۇل كورىنىس ماڭگىلىككە كوز الدىمدا قالىپ كەتتى» (18. باۋىرلاستاردىڭ سەزىمدەرىن ويلاۋدى قالاي ۇيرەنە الامىز؟
18 ارينە، باۋىرلاستارعا جاناشىرلىق تانىتىپ، سەزىمدەرىن ويلاۋ تەك اقساقالداردىڭ عانا مىندەتى ەمەس. بۇل قاسيەتتى بويىمىزدا ٴبارىمىز دە قالىپتاستىرا الامىز. قالاي؟ ۇيدەگى جاقىنىڭىز، تۇزدەگى باۋىرلاسىڭىز قانداي قيىندىقتا جۇرگەنىن ٴتۇسىنىپ كورىڭىز. قاۋىمداعى جاسوسپىرىمدەرگە، ناۋقاس، اق شاشتى قاريالار مەن جاقىنىن جوعالتقان جاندارعا قامقورلىق كورسەتىڭىز. ولاردىڭ ٴحالىن سۇراڭىز. جاۋاپتارىن دەن قويىپ تىڭداڭىز. جاعدايلارىن شىنىمەن-اق تۇسىنەتىنىڭىز سەزىلىپ تۇرسىن. شاماڭىزعا قاراي كومەك قولىن ۇسىنىڭىز. وسىلايشا ٴسوز جۇزىندە عانا ەمەس، سۇيىسپەنشىلىگىڭىزدى ٸس جۇزىندە دە كورسەتەسىز (جوح. 1-ح. 3:18).
19. وزگەلەرگە كومەكتەسكەندە نەگە يكەمدەلە بىلگەن ٴجون؟
19 وزگەلەرگە كومەكتەسكەندە، يكەمدەلە بىلگەنىمىز ٴجون. ويتكەنى ادامدار قيىندىقتى ٵرتۇرلى كوتەرەدى. بىرەۋلەر سەزىمدەرىن سويلەپ شىعارادى، بىرەۋلەر ٷنسىز قايعىرادى. وسىنى ەسكەرىپ، ادامدى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىراتىن سۇراقتار قويماعانىمىز ابزال (سال. 1-ح. 4:11). ولار بىزگە اشىلىپ سويلەگەندە، ايتقاندارىمەن ىشتەي كەلىسپەيتىن شىعارمىز. الايدا ادامنىڭ سەزىمىمەن ساناسۋ كەرەك. ٴبىز تىڭداۋعا جۇيرىك، سويلەۋگە باياۋ بولۋعا ۇمتىلامىز (مات. 7:1؛ جاق. 1:19).
20. كەلەسى ماقالا نە جايىندا؟
20 قاۋىمدا جاناشىرلىق تانىتۋعا قالاي اسىقساق، ۋاعىز قىزمەتىندە دە وسى اسىل قاسيەتتى تانىتۋعا سولاي اسىقپىز. شاكىرت دايىنداعاندا جاناشىرلىقتى قالاي تانىتا الامىز؟ كەلەسى ماقالا وسى جايىندا بولماق.
130-ٵن كەشىرىمدى بولايىق
^ 5-ابزاس ەحوبا مەن يسا وزگەلەردىڭ سەزىمدەرىنە بەيجايلىقپەن قاراماعان. ولاردىڭ ۇلگىسى بىزگە قاي جاعىنان پايدالى بولاتىنى وسى ماقالادا قاراستىرىلادى. سونداي-اق وزگەلەردىڭ سەزىمدەرىن نەلىكتەن ەلەپ-ەسكەرۋىمىز كەرەكتىگىن جانە مۇنى ىسكە اسىرۋدىڭ جولدارىن بىلەتىن بولامىز.
^ 1-ابزاس ٴسوز ٴمانى: وزگەنىڭ سەزىمىنە ورتاقتاسۋ دەگەن سول ادامنىڭ سەزىمدەرىن ٴتۇسىنۋدى، ىشتەي ونىڭ كۇيىن كەشۋدى بىلدىرەدى (ريم. 12:15).
^ 6-ابزاس ەحوبا كوڭىلى قۇلازىعان، قورقىنىشقا بوي الدىرعان باسقا دا ادال قىزمەتشىلەرىنە جاناشىرلىق تانىتقان. ولار حاننا (سام. 1-ج. 1:10—20)، ٸلياس (پات. 1-ج. 19:1—18)، ابدىمالىك (ەرم. 38:7—13؛ 39:15—18).
^ 65-ابزاس سۋرەتتەر سيپاتتاماسى: قاۋىم كەزدەسۋلەرىندە باۋىرلاستارعا جىلى سەزىمدەر سيلاۋعا جاقسى مۇمكىندىك تۋادى. 1) اقساقال جاس جاريالاۋشى مەن اناسىنا مەيىرىممەن سويلەپ جاتىر؛ 2) اكەسى مەن قىزى قارت باۋىرلاستى كولىككە وتىرعىزىپ جاتىر؛ 3) ەكى اقساقال كەڭەس ىزدەپ كەلگەن باۋىرلاستى مۇقيات تىڭداپ وتىر.