Hihi mwana waku angĩthuura gũthoma ibuku icabe kana rĩrĩa rĩrĩ indo-inĩ ta thimũ?

 Andũ aingĩ ethĩ mangĩthuura gũthoma mabuku marĩa marĩ indo-inĩ ta thimũ. Profesa ũmwe wĩtagwo Dr. Jean M. Twenge aandĩkire ũũ: “Ciana iria irutĩtwo o kũhutia link ikoona ũhoro ũrĩa irenda indo-inĩ ta thimũ itegũte mahinda no cigue ikĩritũhĩrũo nĩ gũthoma mabuku macabe.” a

 Gũthoma kũgerera indo ta thimũ nĩ kũrĩ moguni maguo. John ũrĩ na mĩaka 20 aaugire ũũ: “Cukuru ĩrĩa ndaarĩ, twathomaga mabuku kũgerera indo ta thimũ. Gathandũkũ ga gwetha ũhoro nĩ kaandeithagia kuona na ihenya ũndũ ũrĩa ndĩrenda.”

 Andũ arĩa mathomaga kũgerera indo ta thimũ nĩ magunĩkaga na njĩra ingĩ itiganĩte. Kwa ngerekano, kũgerera o kũhutia na kĩara tu, mũthomi no ahote gũcaria ũrĩa kiugo kiugĩte, gũthikĩrĩria ũhoro ũthometwo, kwĩrorera video ĩhutanĩtie na ũhoro ũcio, kana gũthoma ũhoro muongerere akĩhũthĩra link ĩrĩa yonanĩtio. No hihi ũguo nĩ kuuga atĩ mũndũ no age kũgunĩka mũno angĩthoma ũhoro mũcabe?

 Andũ amwe mathuuraga gũthoma ũhoro mũcabe rĩrĩa mareruta na njĩra ndikĩru. Nĩkĩ?

•   Nĩguo maige meciria ũhoro-inĩ ũrĩa marathoma. Tinĩnja ũmwe wĩtagwo Nathan aaugire ũũ: “Rĩrĩa ndĩrathoma kũgerera indo ta thimũ, kaingĩ nĩ hĩngĩcagwo nĩ ndũmĩrĩri na imenyithia iria cikaraga ikiumagĩra screen-inĩ, igatũma nemwo kũiga meciria ũhoro-inĩ ũrĩa ndĩrathoma.”

   O na Karen, wa mĩaka 20, nĩ acemanagia na thĩna ta ũcio. Aaugire ũũ: “Ngĩthoma kũgerera thimũ kana tablet, kaingĩ nĩ ndĩkoraga ngĩtahwo meciria nĩ indo ingĩ iria njĩkĩrĩte ho kana kũigua ngĩgucĩrĩrio gũthaaka mĩthaako ĩrĩa ĩrĩ ho.”

   Ũtaaro wa Bibilia: “[Hũthagĩrai] mahinda manyu wega biũ.”—Akolosai 4:5.

   Ũndũ wa gwĩciria: Hihi mwana waku nĩ ahotaga kwĩgirĩrĩria nĩguo ndakahĩngĩcwo meciria rĩrĩa arathoma kana areruta akĩhũthĩra indo ta thimũ? Angĩkorũo ndahotaga, ũngĩmũteithia atĩa erute kũigaga meciria harĩ maũndũ marĩa arathoma?

   Geria ũũ: Teithia mwana waku kũmenya atĩ angĩtĩkĩria indo ta icio itahe meciria make, ekuoya ihinda inene kũrĩkia wĩra wa cukuru na kwoguo akorũo na mahinda manini ma gwĩka maũndũ marĩa mangĩ.

•   Nĩguo mataũkĩrũo wega. Ibuku rĩa Be the Parent, Please riugaga ũũ: “Ũthuthuria mũingĩ wonanĩtie atĩ rĩrĩa athomi marathoma kũgerera indo ta thimũ matitaũkagĩrũo wega ta rĩrĩa marathoma kũgerera indo icabĩtwo.”

   Gĩtũmi kĩmwe nĩ tondũ kaingĩ andũ arĩa mathomaga na indo ta thimũ mathomaga ũhoro ihenya ihenya mategwĩcũrania kĩrĩa marathoma. Mwandĩki ũmwe wĩtagwo Nicholas Carr aaugire ũũ: “Tũkĩhũthĩra Intaneti, twendaga gũthoma ũhoro mũingĩ na ihenya o ũrĩa kũngĩhoteka.” b

   Ma nĩ atĩ, rĩmwe na rĩmwe gũthoma ihenya ihenya nĩ kũrĩ ũguni. No o ta ũrĩa Carr aaugire, thĩna nĩ atĩ “andũ nĩ mekoraga nĩ magĩa na mũtugo wa gũthoma na njĩra ĩyo.” Nĩ ũndũ ũcio, mwana waku no akũrie mũtugo wa gũthomaga igũrũ igũrũ atekũnyita kĩrĩa arathoma.

   Ũtaaro wa Bibilia: “Harĩ indo iria ciothe ũkũgĩa nacio, gĩa na ũtaũku.”—Thimo 4:7.

   Ũndũ wa gwĩciria: Ũngĩteithia mwana waku atĩa kwĩruta gwĩka ũthuthuria mũrikĩru kũgerera ũhoro mũcabe kana indo ta thimũ?

   Geria ũũ: Korũo na ũigananĩru. Ũndũ ũrĩa mũnene ti njĩra ĩrĩa ĩrahũthĩrũo gũthoma, tondũ cierĩ irĩ na moguni ma cio. Ma nĩ atĩ, maũndũ mamwe marĩa makoragwo indo-inĩ ta thimũc no mateithie mwana gũtaũkĩrũo nĩ kĩrĩa arathoma. Kwoguo, koragwo na ũigananĩru mũkĩarĩrĩria na mwana waku mawega na maũũru ma njĩra icio cierĩ cia gũthoma. Ningĩ ririkana atĩ o mwana nĩ ngũrani na ũrĩa ũngĩ.

•   Nĩguo maririkane kĩrĩa marathoma. Gĩcunjĩ-inĩ kĩmwe kĩa ngathĩti ya Scientific American, Ferris Jabr oonanirie atĩ gũthoma na indo ta thimũ no gũtũme “meciria manoge mũno gũkĩringithanio na gũthoma indo njabe . . . na ũndũ ũcio no ũtũme mũndũ aritũhĩrũo kũririkana kĩrĩa athomete.”

   Kwa ngerekano, gũthoma ibuku icabe no gũgũteithie kũririkana kĩrĩa wathoma, tondũ nĩ ũndũ mũhũthũ kũririkana harĩa ũhoro ũcio ũrĩ karatathi-inĩ. Kwoguo tondũ meciria-inĩ nĩ ũĩ harĩa ũhoro ũcio ũrĩ, no ũhote kũwona na ihenya hĩndĩ ĩngĩ ũngĩkaũbatara.

   Makĩria ma ũguo, athuthuria nĩ monete atĩ andũ arĩa mathomaga indo njabe nĩ maririkanaga wega maũndũ marĩa mathomete. Kuonekaga njĩra ĩyo nĩ ĩmateithagia kwĩruta ũhoro na kinyi na kwoguo makahota kũũririkana wega.

   Ũtaaro wa Bibilia: “Gitagĩra ũũgĩ na ũhoti wa gwĩciria.”—Thimo 3:21.

   Ũndũ wa gwĩciria: Hihi mwana waku nĩ aritũhagĩrũo gũtaũkĩrũo kana kũririkana ũndũ ũrĩa athoma kana eruta? Angĩkorũo nĩ aritũhagĩrũo, ũngĩmũteithia atĩa kwagagĩria njĩra ciake cia kwĩruta? Hihi kũhũthĩra indo njabe no kũmũteithie?

   Geria ũũ: Rora kana mwana waku nĩ aragunĩka handũ ha kũrora njĩra ĩrĩa we arenda gũthoma nayo. Rĩmwe andũ nĩ matuaga atĩ nĩ mathomaga wega kũgerera indo ta thimũ, nginya rĩrĩa matarahota.