1, 2. Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa kũringana na Ahibirania 13:4?

HIHI nĩ wendete gũtĩithia Jehova? Hatarĩ nganja nĩ wendete! Nĩ wagĩrĩirũo kũmũtĩithia na nĩ eranĩire atĩ nĩ arĩgũtĩithagia o nawe. (1 Sam. 2:30; Thim. 3:9; Kũg. 4:11) Ningĩ nĩ endaga ũtĩe andũ arĩa angĩ ta arĩa marĩ na ũnene thirikari-inĩ. (Rom. 12:10; 13:7) No nĩ harĩ handũ hangĩ wagĩrĩirũo kuonania gĩtĩo. Naho nĩ thĩinĩ wa kĩhiko.

² Mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ: “Rekei kĩhiko kĩheagwo gĩtĩo nĩ andũ othe, na ũrĩrĩ wa kĩhiko ũigagwo ũrĩ mũtheru.” (Ahib. 13:4) Paulo to mawoni aheanaga tu megiĩ kĩhiko. Handũ ha ũguo, nĩ kwĩra eeraga Akristiano atĩ marĩ mũndũ ũmwe ũmwe no mũhaka matĩe kĩhiko na makĩonage kĩrĩ gĩtheru. Hihi ũguo nĩguo wee wonaga kĩhiko, makĩria kĩhiko gĩaku angĩkorũo nĩ ũhikĩte kana ũkahikania?

3. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ wa bata Jesu aaheanire wĩgiĩ kĩhiko? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

³ Angĩkorũo nĩ ũtĩĩte kĩhiko nĩ ũregerekania na cionereria njega. Jesu nĩ aatĩĩte kĩhiko. Rĩrĩa Afarisai maamũririe ũhoro wĩgiĩ ndigano, aameerire ũrĩa Ngai ooigĩte igũrũ rĩgiĩ kĩhiko kĩa mbere: “Nĩ ũndũ ũcio, mũndũrũme nĩ agaatiga ithe na nyina, nao erĩ matuĩke mwĩrĩ ũmwe.” Jesu ningĩ akiuga ũũ: “Arĩa Ngai anyitithanĩtie, mũndũ ndakanamatigithanie.”—Thoma Mariko 10:2-12; Kĩam. 2:24.

4. Muoroto wa Jehova wĩgiĩ kĩhiko warĩ ũrĩkũ?

⁴ Kwoguo Jesu nĩ oonanirie atĩ Ngai nĩwe wambĩrĩirie kĩhiko, na  kĩagĩrĩirũo gũkorũo kĩrĩ ũndũ wa gũtũũra. Ngai ndeerĩte Adamu na Hawa atĩ nĩ maagĩrĩirũo gũtigana. Muoroto wake kĩhiko-inĩ kĩu kĩambĩrĩirie mũgũnda-inĩ wa Edeni warĩ andũ acio “erĩ” matũũranie hamwe tene na tene.

5. Gĩkuũ kĩhutagia kĩhiko atĩa?

⁵ Thutha wa Adamu kwĩhia, maũndũ maingĩ nĩ maagarũrũkire. Ũgarũrũku ũmwe nĩ atĩ andũ nĩ maambĩrĩirie gũkua, ũndũ ũrĩa ũngĩahutirie kĩhiko. Ũndũ ũcio no woneke wega harĩ ũrĩa mũtũmwo Paulo aandĩkire agĩtaarĩria atĩ Akristiano matirĩ rungu rwa Watho wa Musa. Oonanirie atĩ gĩkuũ nĩ gĩtũmaga kĩhiko gĩthire na atĩ mũndũ ũrĩa watigwo no ahike kana ahikanie thutha ũcio.—Rom. 7:1-3.

6. Mawoni ma Ngai megiĩ kĩhiko maaguũrĩtio atĩa nĩ Watho wa Musa?

⁶ Watho ũrĩa Ngai aaheire rũrĩrĩ rwa Isiraeli nĩ waheanĩte ũhoro makĩria wĩgiĩ kĩhiko. Nĩ wetĩkĩrĩtie mũndũ kũhikia atumia aingĩ, mũtugo ũrĩa waambĩrĩirie o na Ngai ataheete Aisiraeli Watho ũcio. O na kũrĩ ũguo, Watho ũcio nĩ wagitagĩra atumia na ciana matikahinyĩrĩrio thĩinĩ wa ihiko ta icio. Kwa ngerekano, Watho woonanĩtie atĩ mũthuri Mũisiraeli angĩahikirie ngombo acoke thutha-inĩ ahikie mũtumia wa kerĩ, no mũhaka angĩathiire na mbere kũhe mũtumia ũcio wake wa mbere irio, nguo, na amũhingĩrie bata wa kĩhiko. Ngai oonanĩtie atĩ no mũhaka mũthuri ũcio angĩathiire na mbere kũgitĩra na kũrũmbũiya mũtumia ũcio wake wa mbere. (Tham. 21:9, 10) Watho ũcio nĩ ũtuonagia ũrĩa Jehova arũmbũyanagia na kĩhiko, o na gũtuĩka ithuĩ tũtikoragwo rungu rwaguo. Na githĩ ũndũ ũcio ndũragũteithia gũtĩa kĩhiko?

7, 8. (a) Kũringana na Gũcokerithia Maathani 24:1, Watho woigĩte atĩa igũrũ rĩgiĩ ndigano? (b) Jehova onaga ndigano atĩa?

⁷ Watho woigĩte atĩa igũrũ rĩgiĩ ndigano? Jehova ndaaregeririe ithimi ciake ciĩgiĩ kĩhiko, no nĩ eetĩkĩririe mũthuri na mũtumia matigane angĩkorũo harĩ na gĩtũmi. (Thoma Gũcokerithia Maathani 24:1.) Mũthuri Mũisiraeli nĩ angĩatiganire na mũtumia wake angĩakorirũo “nĩonete arĩ na ũndũ . . . ũtaagĩrĩire.” Watho ndwataarĩirie ũndũ “ũtaagĩrĩire” nĩ ũrĩkũ. No ũndũ ũcio no mũhaka ũngĩakorirũo ũrĩ wa gũconorithia na mũritũ, no ti ũndũ mũnini. (Gũcok. 23:14) Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ Ayahudi aingĩ matukũ-inĩ ma Jesu maatiganaga na atumia ao “nĩ ũndũ wa gĩtũmi o gĩothe.” (Mat. 19:3) Hatarĩ nganja tũtingĩenda kũgĩa na mawoni ta mao.

⁸ Mũnabii Malaki nĩ aatũguũrĩirie mawoni ma Ngai megiĩ ndigano. Matukũ-inĩ make athuri nĩ maamenyerete kũhũthĩra wara nĩguo matigane na ‘atumia arĩa maahikĩtie rĩrĩa maarĩ anake,’ nĩgetha hihi mahikie airĩtu arĩa mataathathayagia Jehova. Malaki akĩonania mawoni ma Ngai aandĩkire ũũ: “Ndigano ya mũndũ na mũtumia nĩndĩmĩthũũrĩte.” (Mal. 2:14-16) Ũndũ ũcio nĩ ũratwarana na ũrĩa Kiugo kĩa Ngai kiugĩte igũrũ rĩgiĩ kĩhiko kĩa mbere: “Mũndũ mũrũme . . . , magwatane na [mũtumia], nao erĩ matuĩke mwĩrĩ ũmwe.” (Kĩam. 2:24) Jesu nĩ aanyitire mbaru mawoni ma Ithe megiĩ kĩhiko rĩrĩa ooigire: “Arĩa Ngai anyitithanĩtie, mũndũ ndakanamatigithanie.”—Mat. 19:6.

9. Twagĩrĩirũo gũtaũkĩrũo atĩa nĩ ciugo cia Jesu thĩinĩ wa Mariko 10:11, 12?

⁹ Mũndũ no eyũrie, ‘Hihi nĩ harĩ gĩtũmi o gĩothe kĩngĩtũma Mũkristiano atigane na ũrĩa mahikanĩtie nake na ahike kana ahikanie na mũndũ ũngĩ?’ Jesu nĩ oonanirie mawoni make megiĩ ndigano rĩrĩa ooigire ũũ: “Mũndũ o wothe angĩtigana na mũtumia wake na ahikie ũngĩ nĩ atharĩtie, na mũtumia angĩtigana na mũthuri wake ahikĩre ũngĩ, nĩ atharĩtie.” (Mar. 10:11, 12; Luk. 16:18) Ũndũ ũcio ũronania Jesu nĩ aatĩĩte kĩhiko na nĩ eendaga arĩa angĩ o nao meke o taguo. Mũthuri angĩtiga mũtumia wake mwĩhokeku (kana mũtumia  atige mũthuri wake mwĩhokeku) hatarĩ na gĩtũmi kĩega, acoke ahikanie kana mũtumia ũcio ahikio nĩ mũndũ ũngĩ angĩkorũo agĩĩka ũtharia. Gĩtũmi nĩ tondũ mũndũ gũtigana na ũrĩa mahikanĩtie nake ti kuuga atĩ kĩhiko kĩao nĩ gĩathira. Maitho-inĩ ma Ngai, andũ acio eerĩ no “mwĩrĩ ũmwe.” Makĩria ma ũguo, Jesu ooigire atĩ mũndũ angĩtigana na mũtumia wake mwĩhokeku no atũme eingĩrie thĩinĩ wa ũtharia. Na njĩra ĩrĩkũ? Matukũ-inĩ macio, mũtumia ũtigĩtwo nĩ mũthuriwe nĩ angĩeciririe ahike rĩngĩ nĩgetha agĩe na mũndũ wa kũmũhingĩria mabataro make. Kĩhiko ta kĩu kĩngĩarĩ ũndũ ũmwe na ũtharia.

10. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tu ũngĩtũma Mũkristiano atigane na ũrĩa mahikanĩtie nake na agĩrĩre kũhika kana kũhikania rĩngĩ?

¹⁰ Jesu ooigire ũũ akĩonania ũndũ ũrĩa tu ũngĩtũma kĩhiko gĩthire: “Ngũmwĩra atĩ, mũndũ o wothe angĩtigana na mũtumia wake nĩ ũndũ wa gĩtũmi kĩngĩ tiga nĩ ũndũ wa ngomanio itagĩrĩire [Kĩngiriki, por·neiʹa], na ahikie ũngĩ nĩ atharĩtie.” (Mat. 19:9) Nĩ aagwetete ũndũ ũcio mbere ĩyo Mahunjio-inĩ ma Kĩrĩma-inĩ. (Mat. 5:31, 32) Maita macio merĩ Jesu nĩ aaririe ũhoro wa “ngomanio itagĩrĩire.” Ciugo icio ihutĩtie mehia maingĩ ma ngomanio nja wa kĩhiko ta ũtharia, ũmaraya, ngomanio gatagatĩ ka andũ matahikanĩtie, ngomanio cia arũme kwa arũme na atumia gwa atumia, na ngomanio cia andũ na nyamũ. Kwa ngerekano, mũthuri ũhikanĩtie angĩĩingĩria ngomanio-inĩ itagĩrĩire, mũtumia wake no atue matigane kana mage gũtigana. Angĩtua itua rĩa gũtigana, kĩhiko kĩu kĩngĩkorũo kĩrĩ gĩthiru maitho-inĩ ma Ngai.

11. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma Mũkristiano atue itua rĩa kwaga gũtigana na ũrĩa mahikanĩtie nake o na angĩkorũo arĩ na gĩtũmi gĩa Kĩĩmandĩko gĩa gwĩka ũguo?

¹¹ O na kũrĩ ũguo, Jesu ndoigire atĩ mũndũ ũmwe thĩinĩ wa kĩhiko angĩĩingĩria thĩinĩ wa ngomanio itagĩrĩire no mũhaka matigane. Kwa ngerekano, mũtumia no atue nĩ egũthiĩ na mbere gũikara kĩhiko-inĩ o na mũthuri eingĩrĩtie ngomanio-inĩ itagĩrĩire. No akorũo no amwendete, na no akorũo nĩ ehaarĩirie kũmuohera na kũnyitanĩra hamwe nake kwagagĩria kĩhiko kĩao. Ningĩ ũhoro wa ma nĩ atĩ, o na mangĩtigana na age kũhika rĩngĩ, nĩ arĩcemanagia na moritũ. Kwa ngerekano-rĩ, nũũ ũrĩmũhingagĩria mabataro make ma kĩĩmwĩrĩ na ma kĩhiko? Ĩ naguo ũhoro wĩgiĩ kũigua ihooru?  Angĩkorũo marĩ na ciana-rĩ, hihi ikũhutio atĩa? Hihi gũtigana nĩ gũgũtũma akorũo arĩ ũndũ mũritũ kũrera ciana thĩinĩ wa ũhoro wa ma? (1 Kor. 7:14) Hatarĩ nganja mũndũ mwĩhokeku ũrĩa ũngĩthuura gũtigana na ũrĩa mahikanĩtie nake no acemanie na moritũ manene.

12, 13. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ wekĩkire kĩhiko-inĩ kĩa Hosea? (b) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Hosea acokie Gomeri mũciĩ? Ũndũ ũcio ũngĩtũruta atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ kĩhiko mahinda-inĩ maya?

¹² Ngerekano ya mũnabii Hosea no ĩtũrute ũndũ wa bata. Ngai eerire Hosea ahikie mũtumia (Gomeri), ũrĩa ũngĩatuĩkire “mũtumia wa ũmaraya na [agĩe] ciana cia ũmaraya.” Gomeri nĩ ‘oohire nda na agĩciarĩra Hosea mwana wa kahĩĩ.’ (Hos. 1:2, 3, New World Translation) Thutha ũcio agĩciara mwana wa kairĩtu na wa kahĩĩ, arĩa no kũhoteke moimanĩte na ũtharia. O na gũtuĩka Gomeri nĩ ooimire nja ya kĩhiko makĩria ma riita rĩmwe, Hosea ndaamũtigire. Thutha-inĩ agĩtiga Hosea na agĩtuĩka ngombo. O rĩngĩ, Hosea akĩmũgũra akĩmũcokia mũciĩ. (Hos. 3:1, 2) Jehova aahũthagĩra Hosea kuonania ũrĩa ooheire Aisiraeli rĩngĩ na rĩngĩ nĩ ũndũ wao gũkorũo matarĩ ehokeku na njĩra ya gũthathaiya ngai ingĩ. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na ũndũ ũcio?

¹³ Mũkristiano ũrĩ thĩinĩ wa kĩhiko angĩĩingĩria ngomanio-inĩ itagĩrĩire, ũrĩa mahikanĩtie nake no abatare gũtua itua. Jesu ooigire atĩ Mũkristiano ũcio mwĩhokeku arĩ na gĩtũmi kĩega gĩa gũtigana, na akorũo arĩ na wĩyathi wa kũhika kana kũhikania rĩngĩ. O na kũrĩ ũguo, no atue itua rĩa kuohera ũcio mahikanĩtie nake. Gwĩka ũguo ti mahĩtia. O na Hosea nĩ aacokirie Gomeri. Thutha wa Gomeri gũcoka kwa Hosea ndaagĩrĩire gũkomania na mũndũrũme ũngĩ o wothe. Kwa ihinda rĩna Hosea ‘ndaakomaga’ na Gomeri. (Hos. 3:3, NWT) Ĩndĩ, thutha wa ihinda no kũhoteke Hosea nĩ aahingagĩria mũtumia ũcio wake mabataro make ma kĩhiko, ũndũ ũrĩa ũronania ũrĩa Ngai aakoragwo ehaarĩirie gũcokia andũ ake na gũcokia ũrata wake hamwe nao. (Hos. 1:11; 3:3-5) Ũndũ ũcio ũratũruta atĩa igũrũ rĩgiĩ kĩhiko? Mũkristiano ũrĩa mwĩhokeku angĩtua itua rĩa gũthiĩ na mbere gũikara kĩhiko-inĩ na akomanie na ũcio ũrĩ na mahĩtia, nĩ kuonania atĩ nĩ amuoheire. (1 Kor. 7:3, 5) Hatingĩkorũo na gĩtũmi kĩngĩ gĩa gũtũma matigane. Kuumania na hau, erĩ mabatiĩ kwĩrutanĩria nĩguo mateithanie harĩ kũgĩa na mawoni ta ma Ngai megiĩ kĩhiko.

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩkĩka thĩinĩ wa kĩhiko kũringana na 1 Akorintho 7:10, 11?

¹⁴ Akristiano othe magĩrĩirũo gũtĩa kĩhiko o ta Jehova na Jesu. Ĩndĩ amwe nĩ magaga gwĩka ũguo tondũ andũ ti akinyanĩru. (Rom. 7:18-23) Kwoguo ti ũndũ wa kũgegania kuona atĩ Akristiano amwe karine-inĩ ya mbere nĩ maarĩ na ihiko irĩ na mathĩna. Paulo aandĩkire atĩ “mũtumia ndagĩrĩire kweherera mũthuriwe,” o na gũtuĩka andũ amwe no meekaga ũguo.—Thoma 1 Akorintho 7:10, 11.

15, 16. (a) O na angĩkorũo andũ marĩ na mathĩna thĩinĩ wa kĩhiko-rĩ, muoroto wao wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ ũrĩkũ, na nĩkĩ? (b) Ũndũ ũcio ũngĩhũthĩka atĩa angĩkorũo ũmwe wao ti mwĩtĩkia?

¹⁵ Paulo ndaataarĩirie kĩrĩa gĩatũmaga andũ amwe meheranĩre. No kwa ngerekano, thĩna ndũngĩakorirũo ũrĩ mũthuri kuuma nja ya kĩhiko, tondũ kũngĩarĩ ũguo mũtumia nĩ angĩagĩire na gĩtũmi gĩa gũtigana nake na ahike rĩngĩ. Paulo aandĩkire atĩ mũtumia ũrĩa wehereire mũthuri wake aagĩrĩirũo “atũũre atahikĩte kana hihi agĩcoke kũiguana na mũthuriwe.” Kwoguo kĩhiko kĩa andũ acio erĩ gĩtiakoragwo gĩthirĩte maitho-inĩ ma Ngai. Paulo oonanirie atĩ gũtekũmakania thĩna wao nĩ ũrĩkũ, angĩkorũo ti ũmwe wao uumĩte nja ya kĩhiko, muoroto wao wagĩrĩirũo gũkorũo arĩ kũiguana rĩngĩ. Erĩ mabatiĩ kũhoya ũteithio wa Kĩĩmandĩko kuuma kũrĩ athuri a kĩũngano. Athuri nĩ mekũmahe ũtaaro wa Kĩĩmandĩko matekũnyita ũmwe wao mbaru.

 ¹⁶ Maũndũ no makorũo marĩ maritũ makĩria angĩkorũo ũmwe thĩinĩ wa kĩhiko nĩwe mwĩtĩkia na nĩ arenda gũikara kũringana na ithimi cia Ngai. Kũngiumĩra mathĩna thĩinĩ wa kĩhiko ta kĩu-rĩ, hihi nĩ magĩrĩirũo kweheranĩra? O ta ũrĩa tuona, Maandĩko monanĩtie atĩ andũ no matigane ũmwe wao angĩĩingĩria thĩinĩ wa ngomanio itagĩrĩire, ĩndĩ mationanĩtie itũmi iria ingĩtũma andũ meheranĩre. Paulo aandĩkire ũũ: “Mũtumia angĩkorũo na mũthuri ũtarĩ mwĩtĩkia na mũthuri ũcio akorũo nĩ aretĩkĩra gũikarania nake, ndagatige mũthuriwe.” (1 Kor. 7:12, 13) Ũguo noguo kũrĩ nginya ũmũthĩ.

17, 18. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga Akristiano amwe mathiĩ na mbere gũikara kĩhiko-inĩ kĩrĩ na mathĩna?

¹⁷ Rĩmwe na rĩmwe “mũthuri ũtarĩ mwĩtĩkia” nĩ onanagia atĩ ‘ndaretĩkĩra gũikarania’ na mũtumia wake. No gũkorũo nĩ ekaga maũndũ moru gũkĩria njano ũũ atĩ mũtumia no one ta muoyo wake na ũgima wake wa mwĩrĩ irĩ ũgwati-inĩ. No arege kũhe mũtumia wake na famĩlĩ yake mabataro ma kĩĩmwĩrĩ kana amũgirie gũtungatĩra Jehova. Akristiano amwe manekora ũndũ-inĩ ta ũcio na magatua atĩ, gũtekũmakania ũrĩa mũthuri ekuuga, mũthuri ũcio tondũ ‘ndaretĩkĩra gũikarania’ nake, harĩ bata meheranĩre. No Akristiano angĩ arĩa manekora ũndũ-inĩ o ta ũcio matuaga itua rĩa kwaga kweheranĩra, magakirĩrĩria makĩĩrutanagĩria kwagagĩria maũndũ. Nĩkĩ hihi?

¹⁸ Andũ mangĩeheranĩra na njĩra ta ĩyo, o erĩ makoragwo o thĩinĩ wa kĩhiko. Mangĩeheranĩra, o ũmwe wao nĩ arĩcemanagia na moritũ o ta ũrĩa tũkuonete hau kabere. Mũtũmwo Paulo nĩ aaheanire gĩtũmi kĩngĩ gĩa kwaga kweheranĩra. Aandĩkire ũũ: “Mũthuri ũcio ũtarĩ mwĩtĩkia atuagwo mũtheru nĩ ũndũ wa mũtumia wake, nake mũtumia ũcio ũtarĩ mwĩtĩkia atuagwo mũtheru nĩ ũndũ wa mũrũ wa Ithe witũ ũcio; gũtangĩrĩ ũguo, ciana cianyu ingĩkorũo itarĩ theru, no rĩu nĩ theru.” (1 Kor. 7:14) Akristiano aingĩ ehokeku manatũũrania na mũndũ ũtarĩ mwĩtĩkia o na makĩgeragĩra maũndũ maritũ mũno. Nĩ monaga atĩ gwĩka ũguo kwarĩ kwa bata tondũ nĩ gwatũmire ũrĩa mahikanĩtie nake atuĩke mwĩtĩkia.—Thoma 1 Akorintho 7:16; 1 Pet. 3:1, 2.

19. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga gũkorũo na ihiko nyingĩ igaacĩrĩte thĩinĩ wa ciũngano cia Aira a Jehova?

¹⁹ Jesu nĩ aaririe ũhoro wĩgiĩ ndigano, nake mũtũmwo Paulo agĩteithio nĩ roho mũtheru kũheana ũtaaro wĩgiĩ kweheranĩra. Erĩ meendaga ndungata cia Ngai itĩage kĩhiko. Ciũngano-inĩ cia Aira a Jehova thĩ yothe, kwĩna andũ aingĩ marĩ thĩinĩ wa ihiko igaacĩrĩte. No kũhoteke o na kĩũngano-inĩ kĩanyu kũrĩ na andũ marĩ thĩinĩ wa ihiko irĩ na gĩkeno. Ihiko icio ikoragwo irĩ cia ariũ a Ithe witũ arĩa mendete atumia ao na aarĩ a Ithe witũ arĩa mendete athuri ao, othe makonania atĩ kĩhiko nĩ kĩagĩrĩire kũheo gĩtĩo. Nĩ tũkenaga tondũ andũ milioni nyingĩ marĩ thĩinĩ wa kĩhiko nĩ monanagia ũũma wa ciugo ici cia Ngai: “Nĩ ũndũ ũcio mũndũrũme nĩ agaatiga ithe na nyina manyitane na mũtumia wake, na acio erĩ matuĩke mwĩrĩ ũmwe.”—Ef. 5:31, 33.