1, 2. Jesu eendete Maritha nĩkĩ, na nĩ ũndũ ũrĩkũ wonanagia atĩ Maritha ndaarĩ mũkinyanĩru?

NĨ ŨNDŨ ũrĩkũ ũkaga meciria-inĩ maku rĩrĩa weciria ũhoro wa Maritha ũrĩa ũgwetetwo thĩinĩ wa Bibilia? Bibilia yonanagia atĩ Maritha aarĩ mũrata mũnene mũno wa Jesu na ĩkonania atĩ Jesu nĩ aamwendete. O na kũrĩ ũguo, Maritha towe mũtumia ũrĩa tu Jesu eendete na aahetee gĩtĩo. Kwa ngerekano, Jesu nĩ eendete Mariamu mwarĩ wa nyina na Maritha o hamwe na nyina Mariamu. (Joh. 11:5; 19:25-27) Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, nĩ kĩĩ gĩatũmĩte Jesu ende Maritha?

² Jesu eendete Maritha nĩ ũndũ wa ũtugi na kĩyo gĩake, na makĩria nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wake mũrũmu. Maritha nĩ eetĩkĩtie morutani ma Jesu biũ. Ningĩ nĩ aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu atĩ Jesu nĩwe warĩ Mesia ũrĩa weranĩirũo. (Joh. 11:21-27) O na kũrĩ ũguo, o ta ithuĩ, o nake ndaarĩ mũkinyanĩru. Hĩndĩ ĩmwe Jesu arĩ kwao mũciĩ, Maritha nĩ aamwĩrire arũnge ũndũ onaga ta wahĩtanĩte. Aamwĩrire ũũ: “Mwathani, kaĩ ũtekũũria atĩ mwarĩ wa maitũ nĩandigĩte ndĩmũmathĩre ndĩ nyiki? Ndũkĩmwĩre  andeithie.” (Thoma Luka 10:38-42.) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na rũgano rũu?

3, 4. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Mariamu aathurire “rũĩga rũrĩa rwega,” na nĩ ũtaaro ũrĩkũ Maritha oire na ũritũ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

³ Jesu nĩ eendaga kuonania ngatho harĩ Maritha na Mariamu nĩ ũndũ wa kũmũnyita ũgeni. Eendaga gwĩka ũguo na njĩra ya kũmaruta ma cia Bibilia. Mariamu agĩikara thĩ ‘magũrũ-inĩ ma Mwathani agĩthikĩrĩria ũrĩa oigaga.’ O nake Maritha angĩendire, nĩ angĩekire o ta Mariamu, na o nake nĩ angĩagathĩrĩirio nĩ Jesu nĩ ũndũ wa kũmũthikĩrĩria atekũhĩngĩcwo nĩ maũndũ mangĩ.

⁴ No rĩrĩ, Maritha eeheire mĩhang’o ya kũharĩrĩria Jesu gĩa kũrĩa hamwe na gwĩka tũmaũndũ tũngĩ twa gũtũma Jesu aigue e mũciĩ. No mawĩra macio mothe maamũreheire mĩtangĩko mĩingĩ nginya magĩtũma arakarĩre mwarĩ wa nyina. Jesu nĩ onire ũrĩa Maritha aahang’anagia na gwĩka maũndũ maingĩ, na akĩmwĩra ũũ na njĩra ya ũhoreri: “Maritha, Maritha, nĩ ũtangĩkĩte na ũkenyarira nĩ ũndũ wa maũndũ maingĩ.” Akĩmwĩra atĩ no kĩndũ kĩnini gĩa kũrĩa kĩabataranagia. Agĩcoka akĩhũgũkĩra Mariamu nĩguo onanie atĩ eekĩte o ũrĩa kwagĩrĩire. Akiuga ũũ: “Mariamu nĩethurĩire rũĩga rũrĩa rũega, o rũrĩa atangĩtunyũo.” No kũhoteke Mariamu nĩ aariganĩirũo nĩ irio iria aarĩire mũthenya ũcio ĩndĩ ndangĩariganĩirũo nĩ ũrĩa Jesu aamũgathĩrĩirie, na maũndũ mega ma kĩĩroho marĩa aaiguire kuuma kũrĩ Jesu nĩ ũndũ wa kũmũthikĩrĩria atekũhĩngĩcwo nĩ maũndũ mangĩ. Makĩria ma mĩaka 60 thutha ũcio, mũtũmwo Johana aandĩkire ũũ: ‘Jesu nĩ eendete Maritha na mwarĩ wa nyina.’ (Joh. 11:5) Ciugo icio cionanagia atĩ Maritha nĩ oire ũtaaro wa Jesu na ũritũ na akĩĩrutanĩria gũtungatĩra Jehova arĩ na wĩhokeku thutha ũcio.

5. Nĩkĩ nĩ ũndũ mũritũ makĩria matukũ-inĩ maya kũiga meciria maũndũ-inĩ marĩa ma bata, na nĩ kĩũria kĩrĩkũ tũngĩĩyũria?

⁵ Mahinda-inĩ maya kũrĩ na maũndũ maingĩ mangĩhĩngĩca andũ matige gũtungatĩra Jehova gũkĩra marĩa maarĩ kuo matukũ-inĩ ma tene. Ngathĩti ya Mũrangĩri ya Septemba 15, 1958, yerĩte aarĩ na ariũ a Ithe witũ memenyerere matikahĩngĩcwo nĩ indo cia kĩĩrĩu matige gũtungatĩra Jehova. O na hĩndĩ ĩyo nĩ ta kwoimaga indo njerũ o mũthenya. Indo ta ngathĩti, redio, thenema, na TV, nĩ ciarĩ na ngumo mũno. Ngathĩti ĩyo ya Mũrangĩri yoigĩte atĩ o ũrĩa tũrakuhĩrĩria mũico wa mũtabarĩre ũyũ, “no kũhoteke indo cia kũhĩngĩca andũ ciongerereke.” Mahinda-inĩ maya gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe, kũrĩ na indo nyingĩ mũno ingĩtũhĩngĩca. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngĩĩgerekania na Mariamu na nĩ ũndũ ũcio tũige meciria maitũ maũndũ-inĩ ma kĩĩroho?

6. Andũ a Jehova mahotete atĩa kũhũthĩra tekinolonjĩ na njĩra njega?

⁶ Gĩcunjĩ gĩa gũkũ thĩ gĩa ithondeka rĩa Jehova nĩ gĩkoretwo gĩkĩhũthĩra wega tekinolonjĩ gũtwarithia na mbere ũthathaiya wa ma. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa thenema ya “Photo-Drama of Creation” ĩrĩa yarĩ na mbica ciathiaga irũmanĩrĩire wega na igatwarana na tũrwĩmbo. Mbere na hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ, andũ milioni nyingĩ kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ nĩ moomĩrĩirio nĩ thenema ĩyo, ĩrĩa yarĩkagĩrĩria na gũtaarĩria ũrĩa gũgaakorũo na thayũ hĩndĩ ya Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Jesu Kristo. Thutha ũcio, ndũmĩrĩri ya Ũthamaki nĩ yamemerekirio kũgerera redio na ĩkĩiguwo nĩ andũ milioni ingĩ nyingĩ. Ũmũthĩ  ũyũ, tũrahunjia ũhoro ũrĩa mwega na njĩra nene mũno kũgerera kompiuta na Intaneti, tũgakinyĩra andũ kũndũ kũrĩa guothe marĩ, nginya kũrĩa kũraya mũno.

7. (a) Nĩ kĩĩ nĩ ũgwati kũhũthĩra maũndũ ma thĩ mũno? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo nĩ kũrũmbũiya makĩria? (Rora kohoro ka magũrũ-inĩ.)

⁷ Bibilia nĩ ĩtũheaga mũkaana atĩ twĩthemage kũhũthĩra maũndũ ma thĩ ĩno mũno. (Thoma 1 Akorintho 7:29-31.) Maũndũ mamwe no makorũo matarĩ moru, ĩndĩ no matũteere mahinda maingĩ. Maũndũ macio nĩ ta mathako, gũthoma mabuku, kwĩrorera TV, kwĩrorangĩra bũrũri, gũthiĩ matuka-inĩ kũgũra, na gwĩciria ũhoro wa indo cia kĩĩrĩu. Ningĩ no tũte mahinda maitũ maingĩ tũgĩtũmanĩra ndũmĩrĩri thimũ-inĩ, tũkĩandĩkanĩra e-mail, tũkĩrũmĩrĩra mohoro nĩguo tũmenye ũrĩa maũndũ marathiĩ na mbere, kana tũkĩenda kũmenya moimĩrĩro ma mathako ma mũbira. * (Koh. 3:1, 6) Tũngĩaga kwĩigĩra mĩhaka harĩ mahinda marĩa tũrahũthĩra maũndũ-inĩ matarĩ ma bata, no tũtiganĩrie ũthathayia witũ harĩ Jehova ũrĩa arĩ guo ũndũ ũrĩa wa bata makĩria.—Thoma Aefeso 5:15-17.

8. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata mũno gwĩthema gũkũria wendo harĩ maũndũ ma gũkũ thĩ?

⁸ Shaitani ahũthagĩra maũndũ ma thĩ ĩno gũtũhĩngĩca tũtige gũtungatĩra Jehova. Ũguo noguo kwarĩ hĩndĩ ya karine ya mbere, na o na ũmũthĩ no areka ũguo na njĩra nene makĩria. (2 Tim. 4:10) Nĩ ũndũ ũcio nĩ tũrabatara gwathĩkĩra ũtaaro ũyũ: “Mũtikende . . . maũndũ marĩa me kuo gũkũ thĩ.” Tũngĩĩrutanĩria kũrũmĩrĩra ũtaaro ũcio, nĩ tũrĩĩthemaga kũhĩngĩcĩka na nĩ tũkũhota “kwenda Ithe witũ” biũ. Na njĩra ĩyo nĩ tũrĩhotaga gwĩka wendi wa Ngai na tũtũũre twendetwo nĩwe tene na tene.—1 Joh. 2:15-17.

9. Jesu aarutire arutwo ake mathingatage ũndũ ũrĩkũ, na aaigire kĩonereria kĩega na njĩra ĩrĩkũ?

⁹ Ũtaaro ũrĩa Jesu aaheire Maritha nĩ watwaranaga na ũrutani o hamwe na kĩonereria gĩake. Eekĩrire arutwo ake ngoro mathingatage maũndũ megiĩ Ũthamaki matarĩ na ihĩngĩca. (Thoma Mathayo 6:22, 33.) Jesu ndaarĩ na indo nyingĩ cia kĩĩmwĩrĩ, o na ndaarĩ na nyũmba kana mũgũnda.—Luk. 9:58; 19:33-35.

10. Nĩ kĩonereria kĩrĩkũ Jesu aatũigĩire?

¹⁰ Nĩ kũrĩ maũndũ maingĩ meekĩkire matukũ-inĩ  ma Jesu marĩa mangĩamũhĩngĩcire, ĩndĩ ndarekire mamũhĩngĩce. Kwa ngerekano, kĩambĩrĩria-inĩ kĩa ũtungata wake, nĩ aarutanire na akĩringa ciama thĩinĩ wa Kaperinaumu, na nĩ ũndũ ũcio andũ makĩmũthaitha aikare itũũra-inĩ rĩu. Jesu eekire atĩa? Oigire ũũ: “Nĩnjagĩrĩirũo nĩ kũhunjanagĩria Ũhoro-ũrĩa-Mwega wa ũthamaki wa Ngai matũũra-inĩ marĩa mangĩ o namo; nĩ gũkorũo nĩkĩo ndatũmirũo.” (Luk. 4:42-44) Aathiiaga ng’endo ndaya akĩhunjagia na akĩrutanaga nĩguo akinyĩre andũ aingĩ o ũrĩa angĩahotire. O na gũtuĩka Jesu aarĩ mũkinyanĩru, nĩ aanogaga na akabatara kũhurũka.—Luk. 8:23; Joh. 4:6.

11. Jesu eerire mũndũ ũrĩa wamũtinirie na mĩario atĩa, na nĩ mũkaana ũrĩkũ aaheanire?

¹¹ Hĩndĩ ĩngĩ thutha ũcio, rĩrĩa Jesu aarutaga arũmĩrĩri ake ũndũ wa bata, mũndũ ũmwe nĩ aamũtinirie na mĩario akĩmwĩra: “Mũrutani, ĩra mũrũ wa maitũ tũgayane nake igai riitũ.” No Jesu akĩrega kwĩingĩria maũndũ-inĩ macio. Acokeirie mũndũ ũcio ũũ: “Mũndũ ũyũ, nũ ũnduĩte mũcirĩrĩri, kana mũgayania wa indo cianyu?” Agĩcoka agĩthiĩ na mbere kũrutana na akĩhe athikĩrĩria ake mũkaana wĩgiĩ gwĩthema kwĩrirĩria indo cia kĩĩmwĩrĩ, ũndũ ũrĩa ũngĩatũmire mahĩngĩcĩke ũtungata-inĩ wao harĩ Ngai.—Luk. 12:13-15.

12, 13. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu eekire ũgĩkenia Angiriki amwe arĩa mookĩte Jerusalemu? (b) Jesu eekire atĩa rĩrĩa Filipu aamwĩrire atĩ andũ acio nĩ meendaga gũcemania nake?

¹² Jesu nĩ aarĩ na maũndũ maingĩ maamũthumbũraga kiumia-inĩ kĩa mũico kĩa ũtũũro wake gũkũ thĩ. (Mat. 26:38; Joh. 12:27) Aarĩ na wĩra mũingĩ mũno wa kũruta na nĩ aamenyaga atĩ nĩ angĩanyamarĩkire mũno mbere ya kũũragwo. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũrĩa gwekĩkire mũthenya wa Kiumia Nisani 9 mwaka wa 33. O ta ũrĩa kwarathĩtwo, Jesu nĩ aaingĩrire Jerusalemu ahaicĩte njaũ ya ndigiri, na kĩrĩndĩ gĩkĩmũtũgĩria gĩkĩmwĩtaga, “Mũthamaki ũrĩa ũgũũka na rĩĩtwa rĩa Mwathani.” (Luk. 19:38) Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire Jesu nĩ aingĩrire hekarũ na arĩ na ũmĩrĩru akĩrutũrũra ahũri biacara akoroku arĩa maaiyaga andũ mbeca na njĩra ya kũmenderia indo goro mũno.—Luk. 19:45, 46.

¹³ Angiriki amwe arĩa maagarũrũkĩte magatuĩka Ayahudi nĩ mokĩte Jerusalemu na nĩ maakenirio mũno nĩ ũndũ ũrĩa Jesu eekire nginya makĩũria Filipu kana no magĩe na mweke wa gũcemania na Jesu. No Jesu nĩ aaregire gũtiganĩria maũndũ ma bata marĩa maarĩ mbere yake. Jesu ndeendaga kũgeria kũmenyana na andũ atĩ nĩguo mamũteithie na mamũgitĩre kuumana na thũ ciake. Kwoguo thutha wa gũtaarĩria atĩ arĩ hakuhĩ gũkua, erire Andrea na Filipu ũũ: “Mũndũ ũrĩa wendaga muoyo wake nĩ kũũrũo oragwo nĩguo; na ũrĩa ũthũũraga muoyo wake e gũkũ thĩ nĩakaũtũũria nginya muoyo wa tene na tene.” No handũ ha gũthiĩ kwaria na Angiriki acio, Jesu nĩ oonanirie bata wa kwĩima na akiuga ũũ: “Mũndũ aatuĩka wa kũndungatagĩra, Ithe witũ nĩarĩmũtĩaga.” Hatarĩ nganja Filipu nĩ aatwarire ndũmĩrĩri ĩyo njega kũrĩ Angiriki acio.—Joh. 12:20-26.

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wonanagia atĩ Jesu nĩ aarĩ na ũigananĩru o na gũtuĩka wĩra wa kũhunjia nĩguo aigaga mbere ũtũũro-inĩ wake?

¹⁴ O na gũtuĩka Jesu nĩ aathingataga wĩra wa kũhunjia ũhoro mwega-rĩ, ũcio toguo ũndũ ũrĩa eekaga ũtũũro-inĩ. Kwa ngerekano, nĩ harĩ hĩndĩ aathire ũhiki eetĩtwo, na nginya akĩringa kĩama maĩ magĩtuĩka ndibei. (Joh. 2:2, 6-10) Ningĩ nĩ aathiaga kũndũ anyitwo ũgeni mĩciĩ-inĩ ya arata ake o hamwe na kwa andũ arĩa maakenagio nĩ ũhoro mwega. (Luk. 5:29; Joh. 12:2) No kaingĩ Jesu nĩ aacaragia mahinda ma  kũhurũka, kũhoya na gwĩcũrania arĩ wiki.—Mat. 14:23; Mar. 1:35; 6:31, 32.

15. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ mũtũmwo Paulo aaheanire, na nĩ na njĩra ĩrĩkũ aarĩ kĩonereria kĩega?

¹⁵ Mũtũmwo Paulo aaringithanirie ũtũũro wa Gĩkristiano na kĩhĩtahĩtano rĩrĩa oigire ũũ: “Nĩtwĩaũre kĩrĩa gĩothe gĩtũritũhĩire.” (Thoma Ahibirania 12:1.) Hatarĩ nganja mũtũmwo ũcio nĩ aatũraga kũringana na ũrĩa aarutanaga. Nĩ angĩatongire na agĩe na igweta arĩ mũtongoria wa ndini ya Kĩyahudi, no nĩ aatiganire na maũndũ macio na agĩthingata maũndũ “marĩa maagĩrĩire.” Nĩ erutanĩirie mũno wĩra-inĩ wa kũhunjia na agĩthiĩ kũndũ gũtiganĩte ta Suriata, Asia Nini, Makedonia, na Judea. Paulo aaikaraga acũthĩrĩirie kĩheo gĩake gĩa gũthiĩ igũrũ. Oigire ũũ: ‘Nĩndiganĩirũo nĩ maũndũ marĩa ndigĩte na thutha, ngatambũrũka ‘nyite maũndũ marĩa marĩ mbere yakwa, ngerutanĩria nĩ getha ngakinya handũ harĩa hakinyagwo, na ngaaheo kĩheo kĩrĩa kĩheanagwo.’ (Afil. 1:10; 3:8, 13, 14) Paulo ndaarĩ na famĩlĩ, na ũndũ ũcio nĩ wamũteithirie ‘kwĩheana kwĩ Mwathani atekũgucĩrĩrio nĩ maũndũ mangĩ.’—1 Kor. 7:32-35.

16, 17. O ũmwe witũ angĩhota atĩa kwĩgerekania na kĩonereria kĩa Paulo? Taarĩria ũndũ wonetwo.

¹⁶ O ta Paulo, ndungata imwe cia Ngai nĩ ithuuraga kwaga kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko nĩguo itigakorũo na mawĩra maingĩ na nĩ ũndũ ũcio ikahota kwĩheana biũ ũtungata-inĩ wa Jehova. (Mat. 19:11, 12) Andũ arĩa matakoragwo na famĩlĩ nĩ marĩ mawĩra manini makĩringithanio na arĩa mahikanĩtie. O na kũrĩ ũguo, kana mũndũ nĩ aingĩrĩte kĩhiko-inĩ kana ndaingĩrĩte, o ũmwe witũ no ahote ‘kwĩyaũra kĩrĩa gĩothe gĩtũritũhĩire’ na atungatĩre Ngai atarĩ na maũndũ maingĩ maramũhĩngĩca. Mũndũ no abatare kũnyihanyihia maũndũ marĩa amenyerete gwĩka, marĩa marĩaga mahinda make maingĩ na eigĩre mĩoroto ya kũhũthagĩra mahinda ũtungata-inĩ wa Jehova.

¹⁷ Ta wĩcirie ũhoro wa mũrũ wa Ithe witũ Mark na mũtumia wake Claire a kuuma bũrũri wa Wales. Matanahikania, maarĩ mapainia na nĩ maathiire o na mbere na ũpainia o na mahikania. No nĩ meendaga kwandandũra ũtungata wao makĩria. Mark oigire ũũ: “Nĩ twahotire kũhũthahũthia mũtũũrĩre witũ makĩria na njĩra ya gũtigana na nyũmba itũ ya rumu ithatũ o hamwe na wĩra ũrĩa twarutaga nĩ getha tũingĩre wĩra-inĩ wa thĩ yothe wa gwaka.” Kwa ihinda rĩa mĩaka 20 mĩhĩtũku, Mark na mũtumia wake makoretwo magĩthiĩ kũndũ gũtiganĩte thĩinĩ wa Afrika, gũteithĩrĩria mĩako-inĩ ya Nyũmba cia Ũthamaki. Nake Claire oigire ũũ: “Gũtungatĩra Jehova o mũthenya nĩ ũndũ ũtũrehagĩra gĩkeno kĩnene. Nĩ tũgĩte na arata aingĩ mũno o harĩa hothe twathiĩ, na gũtirĩ kĩndũ tũrĩ twaga. Maũndũ manini marĩa twatigire matingĩringithanio na gĩkeno kĩrĩa kiumanaga na gũtungatĩra Jehova hĩndĩ ciothe.” Ndungata nyingĩ cia Jehova cia mahinda mothe o nacio nĩ ciĩyoneire ũũma wa ũhoro ũcio. *

18. Nĩ ciũria irĩkũ mũndũ angĩbatara kwĩyũria?

¹⁸ Ũngĩka atĩa ũngĩona ta kĩyo kĩrĩa warĩ nakĩo maũndũ-inĩ ma Ũthamaki ta kĩnyihĩte na ũkambĩrĩria kũhĩngĩcwo nĩ maũndũ matarĩ ma bata mũno? No wagagĩrie ũthomi waku wa Bibilia o hamwe na wĩruti waku kĩũmbe. Ũngĩka ũguo na njĩra ĩrĩkũ? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie ũndũ ũcio.