1, 2. (a) Mũrĩithi wa ng’ondu eehokeirũo maũndũ marĩkũ hĩndĩ ya Isiraeli? (b) Aciari matariĩ ta arĩithi na njĩra ĩrĩkũ?

HĨNDĨ ya Isiraeli ũtũũro wa arĩithi warĩ mũritũ mũno. Nĩ maakiragĩrĩria heho na ũrugarĩ mũingĩ makĩrĩithia, na ningĩ nĩ maabataraga kũgitĩra mahiũ mao matikarĩo nĩ nyamũ kana maiywo. Maabaraga ng’ondu ciao o mũthenya na makarigita ĩrĩa ĩngĩakorirũo ĩrĩ ndwaru kana ĩgurarĩtio. Maarũmbũyagia tũũri na njĩra ya mwanya tondũ tũtikoragwo na hinya ta wa ng’ondu iria ng’ima.—Kĩam. 33:13.

² Aciari Akristiano matariĩ ta arĩithi maũndũ-inĩ mamwe, tondũ nĩ mabataraga kuonania ngumo ta cia arĩithi a ng’ondu. Nĩo maheetwo wĩra wa kũrera ciana ciao “na mũrutanĩre o na mũtaarĩre ũrĩa wa Mwathani.” (Ef. 6:4) Hihi ũcio nĩ wĩra mũhũthũ? Aca! Ciana nĩ icemanagia na maũndũ maingĩ moru marĩa Shaitani ahũthagĩra na ningĩ nĩ igucagĩrĩrio nĩ mĩerekera ya mehia. (2 Tim. 2:22; 1 Joh. 2:16) Ũngĩteithia ciana ciaku atĩa? Rekei twarĩrĩrie maũndũ matatũ marĩa ũngĩka nĩguo ũrĩithagie ciana ciaku—ũguo nĩ kuuga ũcimenye, ũciheage irio cia kĩĩroho, na ũcitongoragie.

3. Aciari mangĩhota atĩa kũmenya ciana ciao wega?

³ Mũrĩithi mwega athũrimaga ng’ondu ĩmwe ĩmwe nĩguo atigĩrĩre atĩ ciothe irĩ na ũgima mwega wa mwĩrĩ. O nawe no wĩke ũguo harĩ ciana ciaku. Bibilia yugaga ũũ: “Thũrimaga ndũru ciaku na kĩyo.” (Thim. 27:23) Nĩguo ũhote gwĩka ũguo, nĩ ũkũbatara kũmenya mĩtugo na mathugunda ma ciana ciaku na ningĩ ũrĩa itariĩ ngoro-inĩ. Ũngĩka ũguo atĩa? Njĩra ĩmwe njega ya gwĩka ũguo nĩ kwaranagĩria na ciana ciaku maita maingĩ.

4, 5. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ aciari mangĩka nĩguo ciana ciao ciĩyaragie? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Nĩ maũndũ marĩkũ wĩkĩte nĩguo ciana ciaku ihotage kwaranĩria nawe?

⁴ Aciari amwe nĩ meyoneire atĩ ti ũndũ mũhũthũ kwaranĩria na ciana ciao rĩrĩa ciatuĩka matinĩnja. Matinĩnja no marege kwaria na aciari maũndũ marĩa marĩ ngoro-inĩ ciao. Angĩkorũo ũguo nĩguo ciana ciaku itariĩ-rĩ, ũngĩka atĩa? Handũ ha gũtindĩkĩrĩria ciana atĩ mũgĩe na ndeereti ndaihu ĩbangĩirũo ihinda rĩna, geria kũhũthĩra mahinda marĩa mũkoragwo mũgĩka maũndũ mangĩ. (Gũcok. 6:6, 7) No ũbatare gwĩkĩra kĩyo makĩria nĩguo mwĩkage maũndũ hamwe. No mumagare hamwe mũkanogore magũrũ, mũthake hamwe, kana mũrutithanie wĩra mũna wa mũciĩ. Mũrĩ maũndũ-inĩ ta macio, andũ ethĩ no meigue marĩ na wĩyathi na mahote kwaria maũndũ marĩa marĩ ngoro-inĩ ciao.

⁵ Ĩ angĩkorũo ona thutha wa gwĩka ũguo mwana waku ndarenda kwaria? No ũgerie njĩra ĩngĩ. Kwa ngerekano, handũ ha kũũria mũirĩtu waku ũrĩa atinda, no ũmũtaarĩrie ũrĩa wee watinda. No kũhoteke o nake agũtaarĩrie ũrĩa atinda. Kana nĩguo ũmenye ũrĩa mwana waku onaga ũndũ mũna, no ũmũũrie ciũria itaramũhutia ĩmwe kwa ĩmwe. No ũmũũrie ũrĩa ũmwe wa arata ake onaga ũndũ ũcio. Ũcoke ũmũũrie nĩ ũtaaro ũrĩkũ angĩhe mũrata ũcio wake.

6. Kũhũthĩra mahinda hamwe na ciana na gũkorũo ũgĩkinyĩrĩka nĩ kuuga atĩa?

⁶ Ma nĩ atĩ, nĩguo ciana ciaku ikũhingũragĩre ngoro, irabatara gũkuona ũrĩ mũndũ ũkinyĩrĩkaga na ũhũthagĩra mahinda hamwe nacio. Aciari mangĩoneka ta marĩ na mĩhang’o mĩingĩ ũndũ matangĩona mahinda ma kwaranĩria na ciana ciao, andũ ethĩ no makire na mathĩna mao. Ĩ naguo ũhoro wa mũciari gũkorũo agĩkinyĩrĩka? Nĩguo mũciari akinyĩrĩke nĩ ekũbatara gwĩka makĩria ma kuuga ũũ: “No warie na niĩ o rĩrĩa rĩothe ũngĩenda.” Ciana ciaku nĩ ikũbatara kũmenya atĩ ciakwĩra mathĩna ma cio ndũkũmahũthia kana ũmatue ta kĩrĩma. Aciari aingĩ nĩ maigĩte kĩonereria kĩega ũndũ-inĩ ũcio. Kayla, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 19, oigire ũũ: “Gũtirĩ ũndũ ingĩĩtigĩra kwaria na baba. Handũ ha kũndinia rĩrĩa ndĩraria kana kũnduĩra cira, athikagĩrĩria na kinyi. Acokaga akahe ũtaaro ũrĩa mwega biũ.”

7. (a) Nĩ ũigananĩru ũrĩkũ mũciari angĩbatara gũkorũo naguo akĩaria na mwana ũhoro ta wa ndũgũ ya anake na airĩtu? (b) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ aciari mangĩrakaria ciana ciao?

⁷ O na rĩrĩa mũraarĩrĩria maũndũ marĩa maritũ, ta ndũgũ ya anake na airĩtu, nĩ wega kũmenyerera ndũgatĩtĩrithie mũno ũrĩa maũndũ macio marĩ moru nginya wage kũhũthĩra mweke ũcio kũruta ciana ciaku njĩra ĩrĩa yagĩrĩire ya kũhiũrania na ũndũ ũcio. Kwa ngerekano, ta hũũra mbica ũingĩrĩte mũkawa ũgakora menu ĩiyũire mĩkaana ya kwĩra andũ memenyerere kũrĩa irio njũru mũkawa-inĩ ũcio. No kũhoteke no kuuma ũngiuma ũthiĩ mũkawa-inĩ ũngĩ. Ciana ciaku no ciĩke ũndũ o ta ũcio angĩkorũo rĩrĩa cioka kũrĩ we kũhoya ũtaaro, “menu”  yaku ĩkoragwo ĩiyũire o mĩkaana. (Thoma Akolosai 3:21.) Handũ ha gũcihe mĩkaana mĩtheri nĩ wega gũkorũo na ũigananĩru. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ wĩtagwo Emily, oigire ũũ: “Rĩrĩa aciari akwa maraaria na niĩ ũhoro wĩgiĩ ndũgũ ya anake na airĩtu, matiaragia na njĩra ĩgũtũma ũndũ ũcio woneke ta wĩ mũru. Nĩ manjĩraga ũrĩa ũrĩ ũndũ wa gĩkeno kũmenyana na kuona mũndũ wa kũhikania nake. Ũndũ ũcio nĩ ũndeithĩtie kũigua ndĩ na wĩyathi wa kwaria nao ũhoro ũcio. Ma nĩ atĩ, ndingĩenda o na hanini kũmahitha ndũgũ o yothe ingĩgĩa na mũndũ.”

8, 9. (a) Nĩ ũguni ũrĩkũ umanaga na gũthikĩrĩria mwana ũtekũmũtinia na mĩario? (b) Ũgunĩkĩte atĩa nĩ ũndũ wa gũthikĩrĩria ciana ciaku?

⁸ Kũringana na ciugo cia Kayla, ũrĩ mũciari no wonanie atĩ nĩ ũkinyĩrĩkaga na njĩra ya gũthikagĩrĩria ciana ciaku ũrĩ na wetereri. (Thoma Jakubu 1:19.) Mũtumia ũmwe ũtarĩ mũhiku wĩtagwo Katia, oigire ũũ: “Tene ndioonanagia ũkirĩrĩria o na hanini ngĩaria na mũirĩtu wakwa. Ndiamũheaga kamweke arĩkie ũrĩa ekũnjĩraga. Ndaaiguaga ngĩnogio nĩ gũthikĩrĩria kana ngakorũo itekwenda gũthumbũrũo. Tondũ nĩ ngarũrũkĩte ngatiga gwĩka ũguo, nake mũirĩtu wakwa nĩ agarũrũkĩte. Rĩu nĩ tũhotaga kwaranĩria wega.”

⁹ Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Ronald aarĩ na thĩna o ta ũcio na mũirĩtu wake wa mĩaka 16. Oigire ũũ: “Rĩrĩa mũirĩtu wakwa aanjĩrire atĩ nĩ aagucagĩrĩrio nĩ mwanake mathomaga nake nĩ ndaarakarire mũno kĩambĩrĩria-inĩ. Ĩndĩ rĩrĩa ndecũranirie ũrĩa Jehova arĩ wa kĩhooto na wetereri harĩ ndungata ciake, nĩ ndonire arĩ wega kũhe mũirĩtu wakwa mweke wa gũtaarĩria ũrĩa araigua mbere ya ndĩmũrũngĩte. Nĩ ngenaga nĩ gũkorũo nĩ ndekire ũguo. Rĩarĩ rita rĩakwa rĩa mbere gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa mũirĩtu wakwa aaiguaga. Rĩrĩa aarĩkirie gũtaarĩria ũrĩa aaiguaga, nĩ ndonire arĩ ũndũ mũhũthũ kwaria nake na njĩra ya wendo. Ũndũ wa kũgegania nĩ atĩ nĩ aaiyũkirie ũtaaro wakwa na njĩra njega. Nĩ aanjĩrire atĩ nĩ ekũgarũrĩra mĩthiĩre yake.” Kwaranagĩria na ciana ciaku kaingĩ nĩ kũrĩgũteithagia kũmenya ũrĩa ciĩciragia na ũrĩa ciiguaga igũrũ rĩgiĩ maũndũ matiganĩte. Ũndũ ũcio nĩ ũrĩtũmaga ũhote gũciteithia rĩrĩa iratua matua. *

10, 11. Ũngĩteithia ciana ciaku atĩa itikehere njĩra-inĩ ĩrĩa yagĩrĩire?

¹⁰ Mũrĩithi mwega nĩ oĩ atĩ ng’ondu no yehere rũũru-inĩ kahora kahora. Rĩngĩ na rĩngĩ no ĩgucĩrĩrio nĩ kanyeki karĩ haraihu, ĩcoke ĩgucĩrĩrio nĩ kangĩ karĩ haraiharaihu, na nĩ ũndũ ũcio yume biũ rũũru-inĩ. Na njĩra o ta ĩyo, mwana no ehere njĩra-inĩ ĩrĩa yagĩrĩire kahora kahora, nĩ ũndũ wa kũgucĩrĩrio nĩ thiritũ njũru kana maũndũ moru ma gwĩkenia. (Thim. 13:20) Ũngĩka atĩa nĩguo ũgirĩrĩrie ũndũ ta ũcio kũhaanĩka?

¹¹ Rĩrĩa ũraruta ciana ciaku, nĩ wega kuoya ikinya rĩa na ihenya gũcirũnga kũrĩa ũrona irĩ na mawathe. Citeithagie kwagagĩria ngumo njega iria irĩ nacio. (2 Pet. 1:5-8) Hĩndĩ ya ũthathaiya wa famĩlĩ nĩ ihinda rĩega mũno rĩa gwĩka ũguo. Ĩkĩaria ũhoro wa mũbango ũcio, Huduma ya Ufalme ya Oktomba 2008 yoigĩte ũũ: “Arĩa matongoragia famĩlĩ marekĩrũo ngoro moe na ũritũ wĩra ũrĩa maheetwo nĩ Jehova nĩguo matigagĩrĩre atĩ thĩinĩ wa famĩlĩ ciao kũrĩ na wĩruti mwega wa Bibilia ũtaratĩrĩrio.” Hihi we nĩ ũhũthagĩra biũ mũbango ũcio wa wendo kũrĩithia ciana ciaku? Korũo na ma atĩ ciana ciaku nĩ ikenaga mũno rĩrĩa ũraiga mabataro ma cio ma kĩĩroho mbere ya maũndũ marĩa mangĩ.—Mat. 5:6; Afil. 1:10.

12. (a) Andũ ethĩ magunĩkĩte atĩa nĩ ũthathaiya wa famĩlĩ? (Hũthĩra nginya ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa ithandũkũ “ Nĩ Maũkenagĩra.”)(b) Wee mwene ũgunĩkĩte atĩa nĩ ũthathaiya wa famĩlĩ?

¹² Akĩaria ũrĩa famĩlĩ yao ĩgunĩkĩte nĩ mũbango wa Ũthathaiya wa Famĩlĩ, Carissa ũrĩa ũrĩ na mĩaka 19, oigire ũũ: “Nĩ ngenaga mũno kuona tũikarĩte thĩ ithuothe tũkĩaria. Rĩrĩa tũreka ũguo nĩ tũkuhanagĩrĩria mũno na tũkagĩa na maũndũ mega ma kũririkanaga. Baba atigagĩrĩra atĩ tũtinatĩrĩria Ũthathaiya wa Famĩlĩ. Nĩ ũndũ wa kuona ũrĩa oyaga ũthathaiya wa famĩlĩ na ũritũ, ũndũ ũcio nĩ ũnjĩkĩraga ngoro o na niĩ kũwoya na ũritũ. Ningĩ ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga ngĩe na gĩtũmi kĩngĩ gĩa kũmũtĩa arĩ mũciari na mũtongoria wa maũndũ ma kĩĩroho thĩinĩ wa famĩlĩ.” Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Brittney, oigire ũũ: “Ũthathaiya wa famĩlĩ nĩ ũtũmĩte tũkuhanĩrĩrie mũno na aciari akwa. Nĩ ũtũmaga nyone atĩ nĩ mendaga kũmenya mathĩna makwa na atĩ nĩ manũmbũyagia biũ. Ũndũ ũcio ũtũmaga tũkorũo tũrĩ famĩlĩ ĩrĩ na hinya na ũrũmwe.” Hatarĩ nganja, kũhe ciana ciaku irio cia kĩĩroho na makĩria kũgerera ũthathaiya wa famĩlĩ, nĩ njĩra ĩmwe njega ya kuonania atĩ no ũkorũo ũrĩ mũrĩithi mwega. *

13. Mwana angĩteithio atĩa akũrie wendi wa gũtungatĩra Jehova?

¹³ Mũrĩithi mwega ahũthagĩra rũthanju gũtongoria na kũgitĩra rũũru rwake. Muoroto ũmwe wake nĩ gũtongoria ng’ondu “kũrĩa kũrĩ ũrĩithio mwega kana nyeki nduru.” (Ezek. 34:13, 14) Na githĩ o nawe ũrĩ mũciari ndũrĩ na muoroto o ta ũcio wa kĩĩroho? Muoroto waku nĩ gũteithia ciana ciaku itungatĩre Jehova. Nĩ wendi waku ciana ciaku igĩe na mawoni ta ma mwandĩki wa Thaburi, ũrĩa woigire ũũ: “Niĩ ngenagio no gwĩka ũrĩa wendaga, wee Ngai wakwa; ĩĩ-ni, kĩrĩra gĩaku kĩrĩ o ngoro-inĩ yakwa.” (Thab. 40:8) Andũ ethĩ arĩa makũragia mawoni ta macio nĩ meyamũragĩra Jehova na makabatithio. Ma nĩ atĩ, magĩrĩirũo nĩ kuoya ikinya rĩu maagĩa na ũtaũku wa kũigana ũndũ mangĩhota gwĩtuĩra itua rĩu, na makorũo makũrĩtie wendi wa kuuma  ngoro wa gũtungatĩra Jehova.

14, 15. (a) Aciari Akristiano magĩrĩirũo gũkorũo na muoroto ũrĩkũ? (b) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma mũndũ mwĩthĩ ekĩrĩre nganja ũthathaiya wa ma?

¹⁴ Ĩ ũngĩona atĩ ciana ciaku itirakinyũkia makinya ma kĩĩroho, o na rĩngĩ nĩ gwĩkĩrĩra irekĩrĩra nganja wĩtĩkio wacio? Wĩrutanĩrie gũciteithia ikũrie wendo harĩ Jehova Ngai na cionanie ngatho nĩ ũndũ wa maũndũ mothe marĩa ekĩte. (Kũg. 4:11) Wona cieka ũguo, nĩ ikũhota gwĩtuĩra o mũndũ itua rĩake kĩũmbe rĩgiĩ gũtungatĩra Ngai.

¹⁵ Ĩ angĩkorũo ciana ciaku nĩ ironania irĩ na nganja na ũhoro wa ma? Ũngĩciteithia atĩa cione atĩ gũtungatĩra Jehova nĩguo ũndũ ũrĩa wa bata mũno ũtũũro-inĩ na ũngĩcirehera gĩkeno kĩa ma? Geria kũmenya kĩrĩa kĩratũma igĩe na nganja. Kwa ngerekano-rĩ, hihi mwanake waku nĩ kũregana araregana na morutani ma Bibilia, kana no kwaga aagĩte ũmĩrĩru wa gũtetera morutani macio harĩ arata ake? Hihi mũirĩtu waku nĩ kuona arona ũtarĩ ũndũ wa ũũgĩ kũrũmĩrĩra ithimi cia Ngai, kana no kũigua araigua ihooru na akona ta atarĩ na arata?

16, 17. Nĩ njĩra irĩkũ aciari mangĩhũthĩra gũteithia ciana ciao ciĩthondekere ũrata na Jehova?

¹⁶ O kĩrĩa gĩothe kĩngĩkorũo gĩgĩtũma mwana waku agĩe na nganja, no ũhote kũmũteithia gũtooria. Na njĩra ĩrĩkũ? Ũndũ ũmwe aciari aingĩ monete ũrĩ na moimĩrĩro mega nĩ gũteithia mwana wao eyarie na njĩra ya kũmũũria ciũria ta ici: “Wonaga atĩa gũkorũo ũrĩ Mũkristiano? Wee mwene wonaga kũrĩ na ũguni ũrĩkũ wa gũkorũo ũrĩ Mũkristiano? Nĩ maũndũ marĩkũ wĩimĩte? Nĩ wonaga ta maũndũ marĩa twĩimĩte makĩrĩtwo nĩ irathimo nyingĩ iria tũrakenera rĩu na iria tũgakenera mahinda marĩa maroka? Na njĩra ĩrĩkũ?” Ĩndĩ, ũkĩũria ciũria icio wagĩrĩirũo kũhũthĩra ciugo ciaku mwene, warie na njĩra ya wendo na ũhooreri, no ndũkahane ta arĩ kũhũnga ũrahũnga mwana mahũri. Hĩndĩ ya ndeereti ĩyo yanyu, no mwarĩrĩrie rĩandĩko rĩa Mariko 10:29, 30. Andũ amwe ethĩ no mende kwandĩka mawoni mao na njĩra igĩrĩ—ĩmwe ya kuonania maũndũ marĩa meimĩte na ĩngĩ ya kuonania irathimo. Kuona maũndũ marĩa mwana andĩka no kũguũrie thĩna o wothe ũrĩa angĩkorũo naguo, na gũteithie mũciari amenye ũrĩa angĩmũteithia. Angĩkorũo nĩ tũbataraga kwĩruta na andũ angĩ ibuku rĩa Bibilia Ĩrutanaga na rĩa ‘Wendo wa Ngai,’ na githĩ tũtikĩagĩrĩirũo kwĩruta makĩria hamwe na ciana citũ! Hihi wee nĩ wĩkaga ũguo?

¹⁷ Macũngĩrĩro-inĩ, ciana ciaku nĩcio irĩtua kana nĩ igũtungatĩra Jehova. Ndũgecirie atĩ ciana ciaku nĩ igũtuĩka ndungata cia Jehova atĩ tondũ tu wee ũrĩ ndungata ya Jehova. No mũhaka ciĩthondekere ũrata wacio hamwe na Jehova. (Thim. 3:1, 2) Ũngĩona mwana ndareka ũguo, cokera hamwe nake maũndũ ma mũthingi. Mũteithie ecirie ũhoro wa ciũria ta ici: “Nĩ kĩĩ gĩtũmaga njĩtĩkie atĩ Ngai arĩ kuo? Nĩ kĩĩ gĩtũmaga njĩtĩkie biũ atĩ Jehova Ngai nĩ onaga ndĩ wa bata? Nĩ kĩĩ gĩtũmaga njĩtĩkie atĩ ithimi cia Jehova kũna nĩ cia kũng’una?” Onania atĩ ũrĩ mũrĩithi mwega na njĩra ya gũtongoria ciana ciaku ũrĩ na wetereri. Reke ciĩyonere atĩ njĩra ya Jehova nĩyo njĩra ĩrĩa njega mũno ũtũũro-inĩ. *—Rom. 12:2.

18. Aciari mangĩĩgerekania atĩa na Jehova, Mũrĩithi Ũrĩa Mũnene Mũno?

¹⁸ Akristiano othe a ma mendaga kwĩgerekania na Mũrĩithi Ũrĩa Mũnene Mũno. (Ef. 5:1; 1 Pet. 2:25) Makĩria aciari nĩ mekũbatara kũmenya ũrĩa rũũru kana ciana ciao itariĩ, na macoke meke o ũrĩa wothe mangĩhota nĩguo macitongorie irathimo-inĩ iria Jehova eranĩire. Nĩ ũndũ ũcio, thiĩ na mbere kũhũthĩra njĩra iria ciothe ũngĩhota kũrĩithia ciana ciaku na gũciruta kwenda Jehova!