1, 2. (a) Nũ waambire kũũmbwo, na Jehova aamũhũthĩrire atĩa? (b) Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ araika nĩ mabangĩtwo?

JEHOVA, Mũũmbi wa igũrũ na thĩ, ekaga maũndũ na njĩra ya mũbango. Aambire kũũmba Mũriũ wake wa mũmwe. Mũriũ ũcio etagwo “Ũhoro” tondũ nĩwe mwaria ũrĩa mũnene wa Ngai. Ũhoro akoretwo agĩtungatĩra Jehova mĩaka mĩingĩ, tondũ Bibilia yugaga ũũ: “O kĩambĩrĩria-rĩ, Ũhoro warĩ o kuo, naguo Ũhoro watũire o harĩ Ngai.” Ningĩ twĩragwo atĩ: “Indo ciothe ikĩgĩa ciagĩire na ũndũ wake, na kĩndũ o gĩothe kĩrĩa kĩgĩĩte, gũtirĩ kĩagĩire we atarĩ ho, o na kĩmwe.” Makĩria ma mĩaka 2,000 mĩhĩtũku, Ngai nĩ aatũmire Ũhoro gũkũ thĩ arĩ ta mũndũ mũkinyanĩru, nĩwe Jesu Kristo. Arĩ gũkũ thĩ nĩ aahingirie wendi wa Ithe arĩ na wĩhokeku.—Joh. 1:1-3, 14.

² Atanoka gũkũ thĩ, Jesu aatungatagĩra Ngai arĩ na wĩhokeku ‘akamũteithĩrĩria gũthondeka maũndũ.’ (Thim. 8:30, The Holy Bible in Gĩkũyũ Language) Kũgerera Mũriũ ũcio wake, Jehova nĩ ombire ciũmbe cia kĩĩroho milioni nyingĩ kũrĩa igũrũ. (Kol. 1:16) Ĩkĩaria ũhoro wa araika acio, Bibilia ĩtwĩraga ũũ: “Nake [Jehova] aatungatagĩrũo nĩ ndungata ngiri maita ngiri, na andũ ngiri ikũmi maita ngiri ikũmi makarũgama mbere yake.” (Dan. 7:10) Bibilia yugaga atĩ ciũmbe icio cia Jehova cia kĩĩroho ikoragwo  ibangĩtwo wega ta “mbũtũ cia ita.”—Thab. 103:21.

3. Njata ikoragwo irĩ nyingĩ na gĩkĩro kĩrĩkũ, na ikoragwo ibangĩtwo atĩa?

³ Ĩ nacio njata nyingĩ mũno na indo ingĩ iria Ngai ombire kũrĩa igũrũ? Ĩkĩaria ũhoro wa ũthuthuria wa ica ikuhĩ wĩgiĩ njata, ngathĩti ĩmwe ĩtagwo Chronicle, ya Texas, yoigire atĩ gũkoragwo na njata bilioni nyingĩ kana maita matatũ ma ũrĩa athomi a sayanisi maroĩ hau kabere. Njata icio ikoragwo ibangĩtwo na tũkundi, na o gakundi gakoragwo na bilioni kana o na tirilioni nyingĩ cia njata. Natuo tũkundi tũu twa njata tũgacoka tũkabangwo na ikundi ingĩ nenanene.

4. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga twĩtĩkie atĩ Ngai nĩ abangĩte ndungata ciake gũkũ thĩ?

⁴ O ta ciũmbe cia kĩĩroho kũrĩa igũrũ, indo iria ikoragwo matu-inĩ ibangĩtwo na njĩra ya magegania. (Isa. 40:26) Nĩ ũndũ ũcio, no twĩtĩkie atĩ Jehova nĩ akoragwo abangĩte ndungata ciake gũkũ thĩ. Endaga ikoragwo na mũbango, na ũndũ ũcio nĩ wa bata tondũ nĩ aciheete wĩra wa bata mũno. Ũtungata wa wĩhokeku wa ndungata ciake cia tene na cia mahinda maya, nĩ ũira mũnene wa atĩ Jehova akoragwo hamwe nacio, na atĩ we “ti Ngai wa ngũĩ, no nĩ wa thayũ.”—Thoma 1 Akorintho 14:33, 40.

5. Mũbango wa Ngai wa andũ kũiyũria thĩ wathararirio atĩa?

⁵ Ngai arĩkia kũũmba andũ a mbere, aamerire ũũ: “Ciarai mũno, mũthegee, mũiyũre thĩ, na mũmĩtorie; ningĩ mwathage ciũngũyũ cia iria, na nyamũ iria irĩ njoya cia rĩera-inĩ, o na nyamũ o yothe ĩrĩa ĩthiangaga thĩ.” (Kĩam. 1:28) Andũ maarĩ mongerereke na njĩra ya mũbango matheremie Paradiso nginya maiyũre thĩinĩ wa thĩ yothe. Mũbango ũcio wa Ngai nĩ waambire gũtharara kwa ihinda nĩ ũndũ wa ũremi wa Adamu na Hawa. (Kĩam. 3:1-6) Thutha wa ihinda “Jehova akĩona atĩ ũũru wa andũ warĩ mũingĩ mũno gũkũ thĩ, namo methugunda mothe ma meciria ma ngoro ciao maarĩ o moru hĩndĩ ciothe.” Tondũ wa ũguo, ‘gũkũ thĩ gũgĩkorũo gwĩ kũũru gũkĩonwo nĩ Ngai, na ningĩ kwaiyũrĩtwo nĩ maũndũ ma ũhinya.’ Nĩ ũndũ ũcio, Ngai agĩtua itua rĩa kũrehe mũiyũro wa maĩ nĩguo aniine andũ arĩa aaganu.—Kĩam. 6: 5, 11-13, 17.

6, 7. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Nuhu eetĩkĩrĩke nĩ Jehova? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Gwathire atĩa harĩ arĩa othe maarĩ aremi hĩndĩ ya Nuhu?

⁶ O na kũrĩ ũguo, ‘Nuhu nĩ eetĩkĩrĩkire’ nĩ Jehova tondũ “aarĩ mũndũ mũthingu,” wonekete arĩ “mũkinyanĩru mariika-inĩ ma ihinda rĩu rĩake.” Tondũ ‘Nuhu aarĩ mũthiritũ wa Ngai,’ Jehova nĩ aamwathire ake thabina nene mũno. (Kĩam. 6:8, 9, 14-16) Yaagĩrĩirũo gwakwo ũndũ ĩngĩahonokirie andũ o na nyamũ. Nĩ ũndũ wa wathĩki, “maũndũ marĩa mothe Nuhu aathirũo nĩ Jehova eke, noguo ekire.” Nĩ ũndũ wa andũ a famĩlĩ yake kũnyitanĩra nake, akĩrĩkia gwaka thabina ĩyo na mũbango mwega. Thutha wao kũingĩria nyamũ thĩinĩ wa thabina, Jehova ‘akĩmahingĩra kũu thĩinĩ.’—Kĩam. 7:5, 16.

⁷ Rĩrĩa Mũiyũro wokire mwaka-inĩ wa 2370 mbere ya Kristo, Jehova ‘akĩniina kĩndũ o gĩothe kĩrĩa kĩarĩ muoyo gũkũ thĩ,’ no akĩhonokia Nuhu na famĩlĩ yake thĩinĩ wa thabina. (Kĩam. 7:23) Mũndũ o wothe ũrĩ thĩinĩ wa thĩ ũmũthĩ nĩ wa rũciaro rwa Nuhu na famĩlĩ yake. No andũ arĩa othe maataingĩrire thabina nĩ ũndũ wa kwaga wĩtĩkio nĩ maaninirũo, tondũ nĩ maaregire gũthikĩrĩria Nuhu “mũhunjia wa ũhoro wa ũthingu.”—2 Pet. 2:5.

8. Kũrĩ na ũira ũrĩkũ atĩ nĩ kwarĩ na mũbango mwega thĩinĩ wa Isiraeli rĩrĩa Ngai aamerire maingĩre Bũrũri wa Kĩĩranĩro?

⁸ Mĩaka makĩria ma magana manana thutha wa Mũiyũro, Ngai nĩ aabangire Aisiraeli  marĩ rũrĩrĩ. Nĩ maabataraga mũbango mwega harĩ maũndũ mao mothe ũtũũro-inĩ na makĩria ũthathaiya-inĩ wao. Kwa ngerekano-rĩ, makĩria ma gũkorũo na athĩnjĩri Ngai na Alawii aingĩ, Jehova nĩ aabangĩte gũkoragwo na “atumia arĩa monganaga mahoere mũromo-inĩ wa hema-ya-gũtũnganwo.” (Tham. 38:8) O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa Jehova eerire Aisiraeli maingĩre Kanaani, rũciaro rũu nĩ rũamũremeire, nake akĩmera ũũ: “Inyuĩ mũtigakinya bũrũri ũcio, o ũcio ndoeire guoko gwakwa na igũrũ ngĩhĩta ngiuga atĩ nĩ mũkaũtũũra, tiga o Kalebu wa Jefune, na Joshua wa Nuni,” tondũ nĩ maarehire riboti njega thutha wa gũthigana Bũrũri wa Kĩĩranĩro. (Ndar. 14:30, 37, 38) Thutha ũcio Jehova nĩ aamũrire Joshua nĩguo atongorie Aisiraeli. (Ndar. 27:18-23) Atanambĩrĩria kũmatongoria nĩguo maingĩre Kanaani, Joshua eerirũo ũũ: “Gĩta o kũgĩa na hinya, na ũũmĩrĩrie mũno; ndũkanetigĩre, o na kana ũmake, nĩ ũndũ Jehova Ngai waku e hamwe nawe handũ o hothe harĩa ũrĩthiaga.”—Josh. 1:9.

9. Rahabu onaga Jehova na andũ ake atĩa?

⁹ Hatarĩ nganja, Jehova Ngai aakoragwo hamwe na Joshua o kũrĩa guothe aathiaga. Kwa ngerekano-rĩ, ta wĩcirie ũrĩa gwathire rĩrĩa Aisiraeli maambĩte hema ciao hakuhĩ na itũũra rĩa Jeriko. Kũrĩ mwaka wa 1473 mbere ya Kristo, Joshua nĩ aatũmire athigani erĩ magathigane Jeriko, na marĩ kũu magĩcemania na Rahabu mũtumia warĩ mũmaraya. Mũtumia ũcio nĩ aamahithire mambarita-inĩ ma nyũmba yake nĩguo matikanyitwo nĩ andũ arĩa maatũmĩtwo nĩ mũthamaki wa Jeriko. Rahabu eerire athigani acio erĩ ũũ: “Nĩnjũĩ atĩ Jehova nĩamũheete bũrũri ũyũ, . . . nĩ ũndũ nĩtũiguĩte ũrĩa Jehova aahũithirie maĩ ma Iria Itune mbere yanyu, . . . na ũrĩa mwekire athamaki arĩa erĩ a Amoabi.” Agĩcoka akiuga ũũ: “Jehova Ngai wanyu nĩwe Ngai wa kũrĩa igũrũ, o na wa gũkũ thĩ.” (Josh. 2:9-11) Nĩ ũndũ wa kwĩnyitithania na ithondeka rĩa Jehova rĩa hĩndĩ ĩyo, Ngai nĩ aatigĩrĩire atĩ Rahabu na andũ a nyũmba yao nĩ maahonokirio rĩrĩa Aisiraeli maatharĩkĩire Jeriko. (Josh. 6:25) Rahabu nĩ  onanirie wĩtĩkio, agĩtĩa Jehova, o hamwe na andũ ake.

10. Jesu eerire atongoria a ndini ya Kĩĩyahudi atĩa, na nĩ kĩĩ gĩatũmire amere ũguo?

¹⁰ Matongoretio nĩ Joshua, Aisiraeli nĩ maatooririe matũũra maingĩ nginya makĩĩgwatĩra bũrũri wa Kanaani. Gwathire atĩa thutha-inĩ? Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, Aisiraeli nĩ maagararaga mawatho ma Ngai. Rĩrĩa Jehova aatũmaga Mũriũ wake gũkũ thĩ, ũremi wa Aisiraeli wa kũrega gwathĩkĩra Ngai na gũthikĩrĩria anabii ake nĩ waingĩhĩte mũno nginya Jesu agĩta Jerusalemu “wee ũũragaga anabii.” (Thoma Mathayo 23:37, 38.) Ngai nĩ aaregire atongoria a ndini ya Kĩĩyahudi nĩ ũndũ wa ũremi wao. Nĩ ũndũ ũcio Jesu akĩmeera ũũ: “Ũthamaki wa Ngai nĩũkarutwo kũrĩ inyuĩ, ũheo rũrĩrĩ rũrĩa rũgaciaraga maciaro maguo.”—Mat. 21:43.

11, 12. (a) Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ Jehova atiganĩria rũrĩrĩ rwa Isiraeli nĩ aambĩrĩirie ithondeka rĩngĩ karine-inĩ ya mbere? (b) Nĩa maarĩ thĩinĩ wa ithondeka rĩu rĩerũ?

¹¹ Hĩndĩ ya karine ya mbere, Jehova nĩ aatiganĩirie rũrĩrĩ rũu rwa Isiraeli rũtaarĩ na wĩhokeku. O na kũrĩ ũguo, nĩ aambĩrĩirie ithondeka rĩa andũ ehokeku gũkũ thĩ. Jehova eerekeirie irathimo ciake kũrĩ ithondeka rĩu rĩerũ rĩrĩa rĩarĩ na andũ maathĩkagĩra Jesu Kristo na morutani make. Aambĩrĩirie ithondeka rĩu mũthenya wa Bendegothito mwaka wa 33. Hĩndĩ ĩyo, arutwo a Jesu ta 120 maacemanĩtie handũ thĩinĩ wa Jerusalemu. ‘Makiumĩrĩrũo nĩ nĩmĩ ciatariĩ ta nĩnĩmbĩ cia mwaki igayũkanĩte, nacio igĩikara igũrũ rĩa mũndũ o mũndũ. Nao othe makĩiyũrũo nĩ roho mũtheru, magĩitĩka gũthioma thiomi ingĩ o ta ũrĩa roho wamahotithirie kwaria.’ (Atũm. 2:1-4) Ũndũ ũcio wa magegania warĩ ũira mũrũmu atĩ Jehova nĩ aanyitaga mbaru ithondeka rĩu rĩerũ, rĩrĩa rĩarĩ na arutwo a Kristo.

¹² Mũthenya ũcio thĩinĩ wa arũmĩrĩri a Jesu “hakĩongerereka andũ ta ngiri ithatũ.” Makĩria ma ũguo, ‘Jehova agĩthiĩ na mbere kuongerera thiritũ-inĩ yao mũthenya o mũthenya arĩa maahonokagio.’ (Atũm. 2:41, 47) Ahunjia acio a karine ya mbere maarĩ na moimĩrĩro mega ũũ atĩ “ũhoro wa Ngai ũgĩikara o ũkĩingĩhaga; nayo thiritũ ya arutwo ĩkĩongerereka mũno makĩria kũu Jerusalemu.” O na “athĩnjĩri-Ngai, gĩkundi kĩnene, magĩĩtĩkia ũhoro ũcio maathĩkage nĩguo.” (Atũm. 6:7) Kwoguo, andũ aingĩ arĩa maarĩ na ngoro njega nĩ meetĩkĩrire ma iria ciahunjagio nĩ arĩa maarĩ thĩinĩ wa ithondeka rĩu rĩerũ. Thutha ũcio Jehova nĩ onanirie ũira ũngĩ atĩ nĩ aanyitaga mbaru ithondeka rĩu rĩrĩa aambĩrĩirie kũrehe “andũ a ndũrĩrĩ” kĩũngano-inĩ gĩa Gĩkristiano.—Thoma Atũmwo 10:44, 45.

13. Wĩra wa ithondeka rĩerũ rĩa Ngai warĩ ũrĩkũ?

¹³ Arũmĩrĩri a Kristo nĩ maateithĩtio wega kuona wĩra ũrĩa Ngai eendaga marute. Jesu nĩ aamaigĩire kĩonereria, tondũ kahinda kanini thutha wa kũbatithio nĩ aambĩrĩirie kũhunjia ũhoro wa “ũthamaki wa Igũrũ.” (Mat. 4:17) Eerire arutwo ake marutage wĩra o ũcio. Aamerire ũũ: “Mũtuĩke aira akwa o Jerusalemu na Judea guothe, na Samaria, o na kinya ituri ciothe cia thĩ.” (Atũm. 1:8) Hatarĩ nganja, arũmĩrĩri a Kristo a tene nĩ maamenyaga wĩra ũrĩa Ngai eendaga marute. Kwa ngerekano, thĩinĩ wa Antiokia ya Pisidia, Paulo na Baranaba meerire Ayahudi arĩa maamokagĩrĩra ũũ marĩ na ũmĩrĩru: “Nĩkwarĩ bata atĩ Ũhoro wa Ngai wambe wario kũrĩ inyuĩ. No rĩrĩ, kuona atĩ nĩmwaũrega kũna, mwaũte, mwatua atĩ mũtiagĩrĩirũo nĩ kũheo muoyo wa tene na tene, rĩu-rĩ, tũkũgarũrũkĩra andũ arĩa a ndũrĩrĩ. Nĩ gũkorũo ũguo nĩguo Mwathani atwathĩte twĩke, akoiga atĩrĩ,  Nĩngũigĩte Wee ũtuĩke ũtheri wa gũtherera andũ a ndũrĩrĩ, Nĩ getha ũtuĩke wa gũkinyia ũhoro wakwa wa kũhonokania o ituri-inĩ ciothe cia thĩ.” (Atũm. 13:14, 45-47) Kuuma o hĩndĩ ya karine ya mbere, ithondeka rĩa Ngai gũkũ thĩ nĩ rĩkoretwo rĩgĩteithia andũ mamenye njĩra ĩrĩa Ngai ahaarĩirie ya kũhonokia andũ.

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wakorire Jerusalemu ya karine ya mbere, na nĩa maahonokire?

¹⁴ Ayahudi aingĩ matietĩkĩrire ũhoro ũrĩa mwega, na no mũhaka ũũru ũngĩamakorire, tondũ Jesu eerĩte arutwo ake ũũ: “Rĩrĩa mũkona Jerusalemu kũrigicĩirio nĩ ita cia mbaara, hĩndĩ ĩo menyai atĩ gũthuthwo gwakuo kwĩ hakuhĩ. Hingo ĩo arĩa marĩ Judea nĩmorĩre irĩma-inĩ; nao arĩa marĩ itũũra thĩinĩ, nĩmoinĩke methiĩre; nao arĩa magakorũo marĩ mĩgũnda-inĩ matikarĩtonye.” (Luk. 21:20, 21) Maũndũ marĩa Jesu aarathĩte nĩ maahingire. Tondũ wa Ayahudi kũregana na wathani wa Aroma, mwaka-inĩ wa 66, thigari cia Aroma itongoretio nĩ Cestius Gallus nĩ ciarigicĩirie Jerusalemu. O na kũrĩ ũguo, thutha wa ihinda inini thigari icio nĩ cieeherire, na ũndũ ũcio ũkĩhe arũmĩrĩri a Jesu mweke wa gwĩthara kuuma Jerusalemu na Judea. Mũthomi ũmwe wa historĩ wĩtagwo Eusebius oigire atĩ aingĩ ao maatuĩkanĩirie Rũĩ rwa Jorodani, magĩthiĩ itũũra rĩa Pella thĩinĩ wa Perea. Mwaka-inĩ wa 70, thigari cia Roma itongoretio nĩ Mũnene wetagwo Tito nĩ ciacokire na cikĩananga Jerusalemu. O na kũrĩ ũguo, Akristiano arĩa maarĩ ehokeku nĩ maahonokire tondũ nĩ maathĩkĩire mũkaana wa Jesu.

15. Ũkristiano watheremire ona kũrĩ na maũndũ marĩkũ?

¹⁵ O na gũtuĩka arũmĩrĩri a Kristo a karine ya mbere nĩ maacemanagia na moritũ, kũnyarirũo, na magerio mangĩ ma wĩtĩkio, Ũkristiano nĩ wathire na mbere gũtherema. (Atũm. 11:19-21; 19:1, 19, 20) Tondũ maarĩ na irathimo cia Jehova, Akristiano acio a tene nĩ maagacĩrĩte mũno kĩĩroho.—Thim. 10:22.

16. Nĩguo Mũkristiano o wothe athiĩ na mbere kĩĩroho aabataraga gwĩka atĩa?

¹⁶ Nĩguo Mũkristiano o wothe athiĩ na mbere kĩĩroho aabataraga gwĩkĩra kĩyo. Kwĩruta Maandĩko na kĩyo, gũthiĩ mĩcemanio ya Gĩkristiano mũndũ ategũtĩrĩria, na kũhunjia na kĩyo maarĩ maũndũ ma bata mũno. O ta ũrĩa kũrĩ mahinda-inĩ maya, maũndũ macio nĩ maateithagia andũ a Jehova gũkũra kĩĩroho na gũkorũo na ũrũmwe. Arĩa maanyitanagĩra na ciũngano icio cia tene nĩ maagunĩkaga mũno nĩ ũteithio wa athuri a ciũngano na ateithĩrĩria a ũtungata arĩa maamatungatagĩra na kĩyo na kwĩyendera. (Afil. 1:1; 1 Pet. 5:1-4) Ningĩ no mũhaka akorũo nĩ maakenaga mũno nĩ gũceererũo ciũngano-inĩ nĩ arori arĩa maagendaga, na mũtũmwo Paulo aarĩ ũmwe wa arori acio. (Atũm. 15:36, 40, 41) Nĩ ũhoro wa magegania kuona ũrĩa maũndũ ma ũthathaiya witũ mahanaine na ma Akristiano a karine ya mbere. Nĩ gĩkeno kĩnene kuona ũrĩa Jehova aabangĩte ndungata ciake cia hĩndĩ ĩyo na ũrĩa abangĩte ndungata ciake mahinda-inĩ maya! *

17. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũkaarĩrĩrio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁷ Tũratũũra matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria, na ica ikuhĩ thĩ ĩno ya Shaitani nĩ ĩkũniinwo. O na kũrĩ ũguo ithondeka rĩa Ngai gũkũ thĩ rĩrathiĩ na mbere rĩtheremete gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe. Hihi wee nĩ ũratwarana narĩo? Hihi nĩ ũrathiĩ na mbere gũkũra kĩĩroho? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ gĩgũgũteithia kuona ũrĩa ũngĩka ũguo.