1-3. (a) Nĩkĩ Joshua nĩ kĩonereria kĩega kĩa mũndũ watuire itua rĩega ũtũũro-inĩ? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũririkana rĩrĩa twabatara gũtua matua?

KIUGO ‘thuura’ nĩ gĩkoragwo na ũritũ. Mũndũ agĩthuura ũndũ nĩ akoragwo na mweke wa gũtua ũrĩa ũtũũro wake ũgũikara. Kwa ngerekano: Ta hũũra mbica mũndũ ũrathiĩ na njĩra no o rĩmwe ĩkagayũkana igatuĩka igĩrĩ. Hihi egũthuura kũrũmĩrĩra ĩrĩkũ? Mũndũ ũcio angĩkorũo nĩ aramenya kũrĩa arathiĩ, njĩra ĩmwe no ĩmũtware kũrĩa egũthiaga nayo ĩyo ĩngĩ ĩmũtware kũraihu na kuo.

² Bibilia nĩ ĩkoragwo na ngerekano nyingĩ cia andũ manacemania na ũndũ ta ũcio. Kwa ngerekano, Kaini nĩ aabataraga gũthuura gwĩka kũringana na marakara make kana kũmagirĩrĩria. (Kĩam. 4:6, 7) Nake Joshua nĩ aabataraga gũthuura kana egũtungatĩra Ngai wa ma kana egũthathaiya ngai cia maheeni. (Josh. 24:15) Muoroto wa Joshua warĩ gũtũũra hakuhĩ na Jehova; kwoguo, aathuurire ũndũ ũrĩa ũngĩamũteithirie gwĩka ũguo. No Kaini ndaarĩ na muoroto ta ũcio, kwoguo aathuurire ũndũ watũmire araihĩrĩrie Jehova makĩria.

³ O na ithuĩ kwĩ hĩndĩ tũngĩbatara gũthuura ũndũ ũmwe gatagatĩ-inĩ ka merĩ. Ũngĩĩkora ũndũ-inĩ ta ũcio, ririkana muoroto waku—kũgoocithia Jehova ũndũ-inĩ ũrĩa wothe ũreka na gwĩthema ũndũ o wothe ũngĩtũma ũmũraihĩrĩrie. (Thoma Ahibirania 3:12.) Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ na kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, tũkwarĩrĩria maũndũ mũgwanja megiĩ ũtũũro marĩa tũtagĩrĩire kũreka orĩ matũme tũraihĩrĩrie Jehova.

4. Nĩkĩ kũruta wĩra nĩ kwa bata?

⁴ No mũhaka Akristiano mahingie mabataro mao na ma famĩlĩ ciao. Bibilia yonanagia atĩ mũndũ angĩkorũo ndaretĩkĩra gũteithia andũ ake, nĩ mũũru gũkĩra  mũndũ ũtarĩ mwĩtĩkia. (2 Thes. 3:10; 1 Tim. 5:8) Hatarĩ nganja, wĩra wa kĩĩmwĩrĩ nĩ wa bata ũtũũro-inĩ, no ũngĩaga kwĩmenyerera, no ũtũme ũraihĩrĩrie Jehova. Na njĩra ĩrĩkũ?

5. Nĩ maũndũ marĩkũ ma bata twagĩrĩirũo gwĩciria rĩrĩa tũracaria wĩra?

⁵ Ta tua nĩ wĩra ũracaria. Angĩkorũo ũikaraga kũndũ wĩra ũtonekaga na ihenya, no ũgucĩrĩrio gwĩtĩkĩra kũruta wĩra wa mbere ũrĩa ũngĩheo—o wothe ũrĩa ũngĩona. Ĩ wĩra ũcio ũngĩkorũo ndũratwarana na ithimi cia Bibilia? Ĩ angĩkorũo ihinda rĩrĩa ũrĩhũthagĩra wĩra-inĩ ũcio nĩ rĩrĩingagĩrĩra maũndũ maku ma kĩĩroho kana rĩtũme ũraihĩrĩrie famĩlĩ yaku? Hihi no wĩtĩkĩre wĩra ũcio ũkĩĩra atĩ nĩ kaba kũruta wĩra mũũru gũkĩra gũikara ũtarĩ wĩra? Ririkana atĩ, gũtua itua rĩtagĩrĩire no gũtũme ũraihĩrĩrie Jehova. (Ahib. 2:1) Ũkorũo nĩ wĩra ũracaria kana ũreciria ũhoro wa wĩra ũrĩa ũraruta ihinda-inĩ rĩrĩ, hihi ũngĩtua matua ma ũũgĩ atĩa?

6, 7. (a) Nĩ mĩoroto ĩrĩkũ mũndũ angĩkorũo nayo ĩgiĩ wĩra? (b) Nĩ muoroto ũrĩkũ ũngĩgũteithia ũkuhĩrĩrie Jehova, na nĩkĩ?

⁶ O ta ũrĩa hekũgwetetwo mbere, ririkana muoroto waku nĩ ũrĩkũ. Wĩyũrie ũũ, ‘Hihi ndĩrenda wĩra ũyũ ũndorie nakũ?’ Angĩkorũo muoroto waku nĩ wĩra ũcio ũgũteithie kuona mabataro maku na ma famĩlĩ yaku-rĩ—Jehova nĩ ekũrathima kĩyo gĩaku. (Mat. 6:33) Jehova ndangĩrigwo nĩ ũrĩa egwĩka ũngĩũrũo nĩ wĩra waku kana ũgĩe na mathĩna ma mbeca o rĩmwe. (Isa. 59:1) Nĩ ‘oĩ kũhonokia andũ arĩa mamwĩamũrĩire moime magerio-inĩ.’—2 Pet. 2:9.

⁷ Ĩ angĩkorũo muoroto waku mũnene no gũtonga? Wahota kũgaacĩra. Ĩndĩ o na ũngĩtonga, ririkana atĩ “ũgacĩru” ta ũcio wonekaga na mathĩna maingĩ—marĩa ũtangĩenda gũcemania namo. (Thoma 1 Timotheo 6:9, 10.) Gwĩkĩrĩra mũno ũtonga na wĩra no gũtũma gũgũtũma ũraihĩrĩrie Jehova.

8, 9. Nĩ ũndũ ũrĩkũ aciari magĩrĩirũo gwĩciria ũhoro-inĩ wĩgiĩ mwerekera wao harĩ wĩra? Taarĩria.

⁸ Angĩkorũo wĩ mũciari-rĩ, wĩcirie ũrĩa kĩonereria gĩaku kĩhutagia ciana ciaku. Hihi nĩ ũndũ ũrĩkũ monaga wĩ wa bata mũno harĩ we—nĩ wĩra waku-ĩ, kana nĩ ũkuruhanu waku na Jehova? Mangĩona atĩ kũgĩa igweta na ũtonga nĩmo maũndũ marĩa wĩkĩrĩire mũno-rĩ, githĩ to mathuure kũrũmĩrĩra kĩonereria ta kĩu gĩaku kĩũru? Hihi nĩ megũkwagĩra gĩtĩo ũrĩ ta mũciari wao? Mũkristiano ũmwe mwĩthĩ oigaga ũũ: “Hĩndĩ ĩrĩa yothe ingĩhota kũririkana, ũndũ ũrĩa baba akoretwo akĩrũmbũiya mũno nĩ wĩra wake. Mbere-inĩ tuonaga ta aarutaga wĩra na kĩyo nĩguo famĩlĩ itũ ĩikare wega. Eendaga gũtũrũmbũiya wega. No mĩaka-inĩ ya ica ikuhĩ, maũndũ nĩ macenjetie. Arutaga wĩra mathaa maingĩ agacoka agoka mũciĩ na indo nginya ingĩ tũtarabatara. Nĩ ũndũ wa ũguo, andũ matũĩ ta famĩlĩ ĩrĩa ĩkoragwo na mbeca nyingĩ handũ ha famĩlĩ ĩrĩa ĩkagĩra arĩa angĩ ngoro mathingate maũndũ ma kĩĩroho. No ngene korũo baba erutanagĩria gũtũteithia kĩĩroho handũ ha gũcaria mbeca.”

⁹ Inyuĩ aciari, mũtikanaraihĩrĩrie Jehova nĩ ũndũ wa gwĩkĩrĩra mũno wĩra wanyu. Kũgerera kĩonereria kĩanyu, onagiai ciana cianyu nĩ mwĩtĩkĩtie atĩ ũtonga ũrĩa mũnene tũngĩĩgĩra naguo nĩ wa kĩĩroho, no ti wa kĩĩmwĩrĩ.—Mat. 5:3, NW.

10. Nĩ ũndũ ũrĩkũ mũndũ mwĩthĩ angĩĩciria rĩrĩa arathuura wĩra?

¹⁰ Angĩkorũo wĩ mũndũ mwĩthĩ ũreciria wĩra ũrĩa ũngĩenda kũruta-rĩ, hihi ũngĩtua itua rĩrĩa rĩagĩrĩire atĩa? O ta ũrĩa tũkwarĩrĩirie, nĩ ũrabatara kũmenya kũrĩa ũtũũro waku ũrorete. Ihinda rĩrĩa ũkũmenyerio na rĩrĩa ũrĩrutaga wĩra ũcio-rĩ, hihi nĩ rĩgũgwĩtĩkĩria ũthingate maũndũ ma Ũthamaki  wega makĩria kana rĩgũtũma ũraihĩrĩrie Jehova? (2 Tim. 4:10) Hihi muoroto waku nĩ kũgĩa na mũtũũrĩre ta wa andũ a thĩ arĩa makenaga o rĩrĩa marĩ na mbeca nyingĩ? Kana ũngĩenda kuonania ũũma ta wa Daudi ũrĩa waandĩkire ũũ: “Ndarĩ mũnyinyi, na rĩu ndĩ mũkũrũ, na ndirĩ ndona mũndũ mũthingu atiganĩirio, kana mbeũ yake ĩkĩhoyanga irio.” (Thab. 37:25) Ririkana atĩ itua rĩmwe rĩgũtũma ũraihĩrĩrie Jehova, narĩo rĩrĩa rĩngĩ rĩgũtũma ũgĩe na ũtũũro ũrĩa mwega makĩria. (Thoma Thimo 10:22; Malaki 3:10.) Ũgũtua itua rĩrĩkũ? *

11. Bibilia ĩrutanaga ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ maũndũ ma gwĩkenia, no nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũririkana?

¹¹ Bibilia ndĩgiragia andũ mekenie, kana ĩkonania atĩ maũndũ ma gwĩkenia nĩ gũteanga mahinda. Paulo aandĩkĩire Timotheo atĩ, “Mũndũ akĩĩmenyeria maũndũ ma gwĩkĩra mwĩrĩ wake hinya kwĩ bata o kahinda.” (1 Tim. 4:8) Bibilia o na nĩ yugaga atĩ nĩ kũrĩ “hĩndĩ ya gũtheka” na “hĩndĩ ya kũina,” ningĩ nĩ ĩkĩraga andũ ngoro mahurũkage. (Koh. 3:4; 4:6) O na kũrĩ ũguo, ũngĩaga kwĩmenyerera, maũndũ ma gwĩkenia no matũme ũraihĩrĩrie Jehova. Na njĩra ĩrĩkũ? Ũgwati ũrĩa mũnene ũkoniĩ maũndũ merĩ—ũndũ wa gwĩkenia ũrĩa ũgũthuura na ihinda rĩrĩa ũkũhũthĩra ũndũ-inĩ ũcio.

12. Nĩ maũndũ marĩkũ wagĩrĩirũo gwĩciria megiĩ ũndũ ũrĩa ũgũthuura gwĩkenia naguo?

¹² Mbere, wĩcirie ũgũthuura ũndũ ũrĩkũ. Gĩa na ma atĩ no wone maũndũ mega ma gwĩkenia. No ma nĩ atĩ, maũndũ maingĩ marĩa marĩ kuo ũmũthĩ matũgagĩria maũndũ marĩa Ngai athũire ta ũhinya, kũrongoria ndaimono, na ngomanio itagĩrĩire. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ ũrabatara gũthuthuria wega ũndũ ũrĩa wĩkenagia naguo. Ũkoragwo na moimĩrĩro marĩkũ harĩ wee? Hihi nĩ ũtũmaga ũgĩe na roho wa ũhinya, macindano, kana ũtũũgĩria wa bũrũri? (Thim. 3:31) Hihi nĩ ũtũmaga ũhũthĩre mbeca ciaku nyingĩ? No ũhĩnge andũ arĩa angĩ? (Rom. 14:21) Ũndũ ũrĩa ũthuuraga wa gwĩkenia-rĩ, ũtũmaga ũkuruhane na arata a mũthemba ũrĩkũ? (Thim. 13:20) Hihi nĩ ũtũmaga wĩrirĩrie gwĩka maũndũ moru?—Jak. 1:14, 15.

13, 14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wagĩrĩirũo gwĩciria ũhoro-inĩ wĩgiĩ ihinda rĩrĩa ũhũthagĩra maũndũ-inĩ ma gwĩkenia?

 ¹³ Ningĩ wĩcirie ihinda rĩrĩa ũhũthagĩra maũndũ-inĩ ma gwĩkenia rĩigana atĩa. Wĩyũrie atĩrĩ, ‘Hihi nĩ hũthagĩra ihinda rĩingĩ maũndũ-inĩ ma gwĩkenia nginya ngatigwo na ihinda inyinyi mũno rĩa maũndũ ma kĩĩroho?’ Ũngĩthuura kũhũthĩra ihinda rĩingĩ mũno maũndũ-inĩ ma gwĩkenia, nĩ ũkuona atĩ ihinda rĩu rĩtirakũrehera gĩkeno ta kĩrĩa ũngĩenda. Ma nĩ atĩ, andũ arĩa maigaga maũndũ ma gwĩkenia harĩa magĩrĩire nĩ mamakenagĩra makĩria. Nĩkĩ? Tondũ nĩ mamenyaga atĩ nĩ mambĩte kũrũmbũiya ‘maũndũ marĩa magĩrĩire kũrĩ marĩa mangĩ,’ kwoguo matiiguaga mahĩtĩtie nĩ ihinda rĩrĩa mahũthagĩra gwĩkenia.—Thoma Afilipi 1:10, 11.

¹⁴ O na gũtuĩka kũhũthĩra ihinda rĩingĩ maũndũ-inĩ ma gwĩkenia no woneke ũrĩ ũndũ mwega, gwĩka ũguo no gũtũme ũraihĩrĩrie Jehova. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wa ũkũrũ wa mĩaka 20 wĩtagwo Kim nĩ eyoneire ũndũ ũcio. Oigaga, “Ndathiaga maruga-inĩ mothe, mĩthia-inĩ yothe ya kiumia gũtiagaga ũndũ mũnene—mũthenya wa Njumaa, Njuuma, na Kiumia. No rĩu nĩ nyonaga atĩ kũrĩ maũndũ mangĩ maingĩ ma bata ingĩka. Kwa ngerekano, ndĩ painia, njũkĩraga thinacara rũcinĩ gũthiĩ kũhunjia, kwoguo ndingĩhota gũkorũo hamwe na arata nginya thaa mũgwanja kana inyanya cia ũtukũ. Nĩ njũĩ atĩ gwĩkenia hamwe na andũ arĩa angĩ ti kũũru, ĩndĩ no gũtuĩke kĩhĩngĩca. O ta ũndũ ũngĩ o wothe, kũbatiĩ kũigwo handũ harĩa hagĩrĩire.”

15. Aciari mangĩteithia ciana ciao atĩa kũgĩa na maũndũ mega ma gwĩkenia?

¹⁵ Aciari nĩ magĩrĩirũo kũrũmbũiya mabataro mao na ma ciana ciao ma kĩĩmwĩrĩ, ma kĩĩroho, na ma kĩĩmeciria. Ũguo nĩ kuuga macaragie nginya mahinda ma gwĩkenia. Angĩkorũo wĩ mũciari, ndũkaimage ciana ciaku gĩkeno, ũkonaga maũndũ mothe ma gwĩkenia ta marĩ moru. No ningĩ nĩ wagĩrĩirũo kũmenyerera ũgucania ũrĩa ũtarĩ mwega. (1 Kor. 5:6) Ũngĩthuthuria wega, no wone maũndũ mega marĩa famĩlĩ yaku ĩngĩkenera. * Na njĩra ĩyo, wee na ciana ciaku mũgũkorũo mũthuurĩte ũndũ ũgũtũma mũkuhĩrĩrie Jehova makĩria.

16, 17. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wĩ kĩeha aciari aingĩ macemanagia naguo, na tũmenyaga atĩa atĩ Jehova nĩ oĩ ruo rũrĩa makoragwo naruo?

¹⁶ Wendo ũrĩa ũkoragwo ho gatagatĩ-inĩ ka mũciari na mwana nĩ mũnene mũno ũũ atĩ Jehova aaũhũthĩrire kuonania wendo wake harĩ andũ ake. (Isa. 49:15) Nĩkĩo mũndũ agĩagwo nĩ kĩeha kĩingĩ rĩrĩa mũndũ endete wa famĩlĩ yao atiga Jehova. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe ũrĩa mũirĩtu wake weheririo thĩinĩ wa kĩũngano oigaga, “Nĩ ndakuire ngoro mũno, ngĩĩyũria, ‘Nĩ kĩĩ kĩratũmire atige Jehova?’ Ngĩĩigua hĩtĩtie, na ngĩona ta arĩ niĩ ndatũmire.”

¹⁷ Jehova nĩ amenyaga wega ruo rũrĩa wĩ naruo. We mwene nĩ ‘aaiguire ũũru ngoro’ rĩrĩa mũndũ wa mbere wa famĩlĩ yake gũkũ thĩ, na thutha ũcio andũ angĩ aingĩ arĩa maarĩ mbere ya Kĩguũ maamũkararirie. (Kĩam. 6:5, 6) No ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ arĩa matarĩ macemania na ũndũ ta ũcio kũmenya ũrĩa mũndũ aiguaga akuĩte ngoro. O na kũrĩ ũguo, ti ũndũ wa ũũgĩ kũreka mũthiĩre mũũru wa mũndũ wa famĩlĩ ũrĩa weheretio kĩũngano-inĩ ũtũme ũraihĩrĩrie Jehova. No hihi ũngĩhota atĩa kũhiũrania na kĩeha kĩnene kĩrĩa kĩonekaga rĩrĩa mũndũ wa famĩlĩ atiga Jehova?

18. Nĩkĩ aciari matiagĩrĩirũo gwĩcokereria mahĩtia mwana wao angĩtiga Jehova?

¹⁸ Ndũkae gwĩcokereria mahĩtia nĩ ũndũ  wa ũguo gwathire. Jehova nĩ aheete andũ mweke wa gwĩthuurĩra, na mũndũ o wothe thĩinĩ wa famĩlĩ ũmwĩyamũrĩire na akabatithio no mũhaka ‘akuue mũrigo wake mwene.’ (Gal. 6:5) Mũthia-inĩ, Jehova atuagĩra ũcio wehia—nĩ ũndũ wa ũndũ ũrĩa athuura gwĩka—no tiwe. (Ezek. 18:20) Ningĩ, ndũgacokerere andũ arĩa angĩ. Tĩa mũbango wa Jehova wa kũrũnga andũ arĩa mehia. Wĩhande kũregana na Mũcukani—no ti arĩithi arĩa moyaga ikinya nĩguo magitĩre kĩũngano.—1 Pet. 5:8, 9.

19, 20. (a) Aciari arĩa ciana ciao cieheretio kĩũngano-inĩ mangĩka atĩa nĩguo mahiũranie na kĩeha kĩao? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ mwega aciari ta acio merĩgagĩrĩra?

¹⁹ No ũngĩthuura gũikara ũrakarĩire Jehova, nĩ ũkũmũraihĩrĩria. Ũndũ ũrĩa mũndũ ũcio wendete wa famĩlĩ yanyu arabatara kuona nĩ itua rĩaku irũmu rĩa kũiga Jehova mbere ya ũndũ ũngĩ o wothe—nginya ũkuruhanu waku na andũ a famĩlĩ. Kwoguo nĩguo ũhote kũhiũrania na ũndũ ũcio, wĩrutanĩrie gũtũũria ũkuruhanu waku na Jehova. Ndũkeyamũranie na Akristiano arĩa angĩ ehokeku. (Thim. 18:1) Itũrũrĩra Jehova maũndũ marĩa maragũthĩnia na njĩra ya mahoya. (Thab. 62:7, 8) Ndũgacarie ciĩgwatio cia kwaranĩria na mũndũ ũcio wa famĩlĩ weheretio kĩũngano-inĩ, ta kũgerera e-mail kana thimũ. (1 Kor. 5:11) Rikĩra biũ maũndũ-inĩ ma kĩĩroho. (1 Kor. 15:58) Mwarĩ wa Ithe witũ ũrĩa ũgwetetwo hau igũrũ oigaga, “Nĩ menyaga atĩ no mũhaka ngorũo na kĩyo ũtungata-inĩ wa Jehova na ngoragwo na hinya kĩĩroho nĩgetha rĩrĩa mũirĩtu wakwa agaacokerera Jehova, ngaahota kũmũteithia.”

²⁰ Bibilia yugaga atĩ wendo ‘wĩrĩgagĩrĩra maũndũ mothe.’ (1 Kor. 13:4, 7) Ti ũũru kwĩrĩgĩrĩra atĩ mũndũ wanyu wendete nĩ arĩcokerera Jehova. O mwaka, andũ aingĩ arĩa mehĩtie nĩ meriraga na magacoka ithondeka-inĩ rĩa Jehova. Jehova ndagaga gwĩtĩkĩra kwĩrira kwao. Ithenya rĩa ũguo, aikaraga ‘ehaarĩirie kuohanĩra.’—Thab. 86:5.

21, 22. Itua rĩaku nĩ rĩrĩkũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũhũthĩra wĩyathi wa gwĩthuurĩra?

²¹ Jehova nĩ aheete andũ wĩyathi wa gwĩthuurĩra. (Thoma Gũcokerithia Maathani 30:19, 20.) No wĩyathi ũcio nĩ ũbataraga tũtue matua mega. Mũkristiano o wothe agĩrĩirũo kwĩyũria ũũ: ‘Niĩ ngereire njĩra-inĩ ĩrĩkũ? Hihi nĩ ndĩretĩkĩria wĩra, maũndũ ma gwĩkenia, kana ũkuruhanu na andũ a famĩlĩ ũtũme ndaihĩrĩrie Jehova?’

²² Wendo wa Jehova kwerekera andũ ake ndũrĩ hingo ũthiraga. Ũndũ ũrĩa wiki ũngĩtũma tũraihĩrĩrie Jehova nĩ gũthuura kũrũmĩrĩra njĩra njũru. (Rom. 8:38, 39) No ũndũ ũcio ndwagĩrĩire gwĩkĩka! Tua itua rĩa kwaga gwĩtĩkĩria ũndũ o na ũrĩkũ ũtũme ũraihĩrĩrie Jehova. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ gĩkaarĩrĩria maũndũ mangĩ mana marĩa ũngĩonania namo itua rĩu.