1, 2. (a) Nĩ mathĩna marĩkũ andũ aingĩ arĩa mathamagĩra kũndũ kũngĩ macemanagia namo? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Mũtũmwo Paulo aatwĩkĩrire ngoro gwĩkaga atĩa, na nĩ ciũria irĩkũ tũngĩĩyũria?

MAKĨRIA ma mĩaka 30 mĩhĩtũku, mũthuri ũmwe wĩtagwo Osei, ^[1] atanatuĩka Mũira wa Jehova, nĩ aathamĩire Rũraya oimĩte Ghana. Aikia maitho na thutha, oigaga ũũ: “Ndiaikarire mũno itamenyete atĩ andũ aingĩ matiatindanagĩra naniĩ. Rĩera narĩo nĩ rĩanditũhĩire mũno. Ndirikanaga twakinya kũu ngiuma kĩwanja-inĩ kĩa ndege, nĩ ndaiguire heho itaiguĩte mbere ĩyo, na ũndũ ũcio ũgĩtũma nyambĩrĩrie kũrĩra.” Tondũ Osei ndaamenyaga kwaria rũthiomi rwa kũu, ndaahotire kuona wĩra ũrĩ na kũrĩa ũrĩ kwa ihinda rĩa mwaka ũmwe. Ningĩ nĩ ũndũ wa gũkorũo arĩ kũraihu na andũ ao, nĩ aiguaga ihooru.

² Korũo nĩwe ũrĩ ũndũ-inĩ ta ũcio-rĩ, ũngĩenda andũ arĩa angĩ magwĩkĩre atĩa? Githĩ to ũkene mũno andũ mangĩkũnyita ũgeni Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki makenete, matekũrora kũrĩa uumĩte kana ũrĩa ũhaana? O na Bibilia nĩ ĩtũhatagĩrĩria tũrĩ Akristiano a  ma gwĩkaga ũguo, yugaga ũũ: “Mũtikariganĩrũo kũnyitanaga ũgeni,” ũguo nĩ kuuga gũtugaga andũ arĩa tũtoĩ. (Ahib. 13:2) Rekei rĩu twarĩrĩrie ciũria ici: Jehova onaga atĩa andũ a kũngĩ? Twagĩrĩirũo gũcenjia muonere witũ kwerekera andũ tũtoĩ nĩkĩ? Na tũngĩteithia atĩa andũ moimĩte kũndũ kũngĩ meigue me mũciĩ o na thĩinĩ wa kĩũngano?

3, 4. Kũringana na rĩandĩko rĩa Thama 23:9, Jehova eerĩgagĩrĩra Aisiraeli mekĩre andũ a kũngĩ atĩa, na nĩkĩ?

³ Thutha wa Jehova gũkũũra Aisiraeli kuuma Misiri, nĩ aamaheire mawatho marĩa mangĩagunire andũ arĩa moimire nao Misiri mataarĩ Aisiraeli. (Tham. 12:38, 49; 22:21) Tondũ andũ acio matingĩahotire kũhingia mabataro mao mothe, Jehova nĩ aamarũmbũirie na njĩra ya wendo. Nĩkĩo oigĩte marekwo monganagie rũitĩki mĩgũnda-inĩ ĩrĩa yagethwo.—Alaw. 19:9, 10.

⁴ Makĩria ma Jehova kwĩra Aisiraeli matĩage andũ a kuuma ndũrĩrĩ ingĩ, nĩ aamateithirie kuona bata wa kũmaiguagĩra tha. (Thoma Thama 23:9.) Nĩ maamenyaga wega ũrĩa ‘mũndũ ũikarĩte bũrũri ũtarĩ wao aiguaga.’ O na mbere ya Aisiraeli matwarĩtwo ũkombo-inĩ, no kũhoteke nĩ maamenetwo nĩ Amisiri nĩ ũndũ wa ũthathaiya wao o hamwe na kũrĩa moimĩte. (Kĩam. 43:32; 46:34; Tham. 1:11-14) O na gũtuĩka Aisiraeli nĩ maagereire maũndũ maritũ ũtũũro-inĩ wao rĩrĩa maarĩ Misiri, Jehova ndangĩendire mekĩre andũ a kũngĩ maũndũ ta macio, ĩndĩ eerĩgagĩrĩra mamatue o ta marĩ ‘a bũrũri wao.’—Alaw. 19:33, 34.

5. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia kuonaga andũ a kũngĩ ta ũrĩa Jehova amonaga?

⁵ O na ũmũthĩ no tũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ arũmbũyagia andũ arĩa mokaga mĩcemanio na moimĩte bũrũri kana ndũrĩrĩ ingĩ. (Gũcok. 10:17-19; Mal. 3:5, 6) Tũngĩĩcũrania ũhoro wa mathĩna marĩa andũ ta acio macemanagia namo ta gũthutũkanio na gũkorũo matoĩ rũthiomi rwa kũrĩa mathamĩire, nĩ tũrĩethaga mĩeke ya kũmatuga na kũmacaĩra.—1 Pet. 3:8.

6, 7. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wonanagia atĩ Akristiano a karine ya mbere nĩ maahotire kweheria biũ mĩerekera mĩũru ya gũthutũkania?

⁶ Akristiano a karine ya mbere nĩ meerutire kweheria mĩerekera mĩũru ya gũthutũkania ĩrĩa yakoragwo na Ayahudi hĩndĩ ĩyo. Pentekoste ya mwaka wa 33 thutha wa Kristo, Akristiano arĩa maaikaraga Jerusalemu nĩ maatugire andũ kuuma mabũrũri mangĩ arĩa maatuĩkĩte Akristiano. (Atũm. 2:5, 44-47) Ciĩko cia wendo iria Akristiano a Jerusalemu meekĩire ariũ a Ithe wao a kuuma mabũrũri mangĩ, nĩ cionanagia kũna atĩ nĩ maataũkĩirũo biũ nĩ ũrĩa ciugo “kũnyitanaga ũgeni” ciugĩte.

⁷ O na gũtuĩka kĩũngano gĩa Gĩkristiano gĩa karine ya mbere nĩ gĩakũrĩte, harĩ ũndũ woimĩrire wĩgiĩ mũthutũkanio. Ayahudi arĩa maaragia Kĩngiriki moigaga atĩ atumia a kwao a ndigwa matiarũmbũyagio na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. (Atũm. 6:1) Nĩguo atũmwo maniine thĩna ũcio, maathurire arũme mũgwanja nĩguo matigĩrĩre atĩ gũtirĩ mũndũ wathutũkanio. Arũme acio othe maarĩ na marĩĩtwa ma Kĩngiriki kuonania atĩ atũmwo mendaga kweheria mũthutũkanio o wothe ũngĩkorũo wakũrĩtio nĩ Akristiano acio a karine ya mbere wĩgiĩ andũ a kũngĩ.—Atũm. 6:2-6.

8, 9. (a) Tũngĩmenya atĩa atĩ tũrĩ na mwerekera wa gũthutũkania kana wa kũmenereria andũ a ndũrĩrĩ ingĩ? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kweheria ngoro-inĩ citũ? (1 Pet. 1:22)

⁸ Ithuothe no twĩkore tũkĩĩrahĩra ũndũire wa kũrĩa tuumĩte tũtekũmenya kana tũkĩmenyaga. (Rom. 12:2) Makĩria ma ũguo, nĩ  tũiguaga andũ a ndũrĩrĩ ingĩ kana a mĩrerere ngũrani makĩmenererio nĩ andũ arĩa tũriganĩtie nao, arĩa tũrutithanagia wĩra, kana arĩa tũthomaga nao cukuru. Hihi maũndũ ta macio nĩ mambĩrĩirie gwĩkĩra mĩri ngoro-inĩ yaku? Ũiguaga atĩa rĩrĩa mũndũ oiga kaũndũ ga itherũ kegiĩ kũrĩa uumĩte, kana kwongerera cumbĩ kaũndũ kegiĩ ũndũire wa kwanyu?

⁹ Kwa ihinda, mũtũmwo Petero nĩ aathutũkanagia andũ arĩa mataarĩ Ayahudi, no kahora kahora nĩ aathiire atooretie biũ mwerekera ũcio mũũru. (Atũm. 10:28, 34, 35; Gal. 2:11-14) O na ithuĩ tũngĩmenya atĩ tũrĩ na mwerekera wa gũthutũkania kana wa kũmenereria andũ a ndũrĩrĩ ingĩ, twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria biũ kweheria mwerekera ta ũcio ngoro-inĩ citũ. (Thoma 1 Petero 1:22.) Nĩ wega kũririkana atĩ gũtekũmakania kũrĩa tuumĩte, ithuothe tũtirĩ akinyanĩru na gũtirĩ o na ũmwe witũ wagĩrĩirũo kuona muoyo tiga nĩ igongona rĩa Jesu. (Rom. 3:9, 10, 21-24) Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, hakĩrĩ bata ũrĩkũ wa kwĩyona ta tũrĩ a bata kũrĩ arĩa angĩ? (1 Kor. 4:7) Twagĩrĩirũo gũkorũo na muonere ta wa mũtũmwo Paulo ũrĩa werire Akristiano aitĩrĩrie maguta a karine ya mbere atĩ ‘matiarĩ ageni kana andũ a kũngĩ rĩngĩ, ĩndĩ marĩ andũ a nyũmba ya Ngai.’ (Ef. 2:19) Twerutanĩria kwaga gũthutũkanagia andũ arĩa angĩ nĩ tũrĩhotaga kwĩhumba ũmũndũ mwerũ.—Kol. 3:10, 11.

10, 11. Boazu onanirie atĩa atĩ aarĩ na mawoni ta ma Jehova megiĩ andũ a kũngĩ?

¹⁰ Ũndũ ũrĩa Boazu, eekĩire Ruthu nĩ wonanagia atĩ aarĩ na mawoni ta ma Jehova megiĩ andũ a kũngĩ. Rĩrĩa Boazu aathiĩte kũrora ũrĩa wĩra wa kũgetha cairi warutagwo, nĩ onire mũtumia wa rũrĩrĩ rũngĩ akĩũngania rũitĩki arĩ na kĩyo. Na rĩrĩa Boazu aiguire atĩ Ruthu nĩ rũtha aahoete rwa kũhaara cairi o na gũtuĩka aarĩ na kĩhooto gĩa gwĩka ũguo, aamwĩrire ahaare nginya ĩrĩa yagethetwo.—Thoma Ruthu 2:5-7, 15, 16.

¹¹ Ũndũ ũrĩa Boazu aacokire gwĩka nĩ wonanagia biũ atĩ nĩ aarũmbũyirie Ruthu o na gũtuĩka aarĩ wa rũrĩrĩ rũngĩ. Aamwĩrire aikaranie na airĩtu a gwake nĩguo ndagathumbũrũo nĩ anake arĩa maarutaga wĩra mũgũnda. Boazu aacokire agĩtigĩrĩra atĩ, o ta andũ ake a wĩra, Ruthu nĩ ona maĩ na irio cia kũigana. Ningĩ handũ ha kũhũthia Ruthu-rĩ, Boazu amwĩrire maũndũ ma kũmwĩkĩra ngoro.—Ruth 2:8-10, 13, 14.

12. Ciĩko citũ cia ũtugi ingĩkorũo na moimĩrĩro marĩkũ harĩ andũ a kũngĩ?

¹² Boazu nĩ aakenirio nĩ wendo ũrĩa Ruthu aarĩ naguo harĩ nyaciarawe Naomi, no ũndũ ũrĩa wamũkenirie makĩria nĩ atĩ Ruthu nĩ aatuĩkĩte ndungata ya Jehova. Ciĩko icio cia Boazu cia ũtugi cionanagia wendo mwĩhokeku ũrĩa Jehova aarĩ naguo harĩ Ruthu tondũ nĩ ‘okĩte kwĩhitha mathagu-inĩ make.’ (Ruth 2:12, 20; Thim. 19:17) O ũndũ ũmwe na ũcio, ciĩko citũ cia ũtugi no iteithie “andũ a mĩthemba yothe” merute ũhoro wa ma na meyonere wendo wa Jehova.—1 Tim. 2:3, 4.

13, 14. (a) Twagĩrĩirũo nĩkĩ kũgeithia andũ a kũngĩ arĩa mokĩte kĩũngano-inĩ? (b) Ũngĩhota atĩa kwambĩrĩria ndeereti na andũ marĩ na ũndũire ngũrani?

¹³ Rĩrĩa arĩa moimĩte kũndũ kũngĩ moka Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki no tũmonie ũtugi na njĩra ya kũmageithia tũcanjamũkĩte. No kũhoteke nĩ wonete atĩ, andũ mangĩthamĩra kũndũ kũngĩ, rĩmwe nĩ maiguaga thoni na makeyamũrania na andũ arĩa angĩ. Nĩ ũndũ wa ũrĩa mareretwo kana mĩikarĩre yao, no meigue ta matarĩ kĩene makĩĩringithania na andũ a rũrĩrĩ kana bũrũri ũngĩ. Kwoguo nĩ ithuĩ twagĩrĩirũo gũkorũo tũrĩ a mbere kũmonia nĩ tũramarũmbũiya kuuma  ngoro. Programu ya JW Language no igũteithie kwĩruta ũrĩa ũngĩgeithia andũ a kũngĩ na rũthiomi rwao.—Thoma Afilipi 2:3, 4.

¹⁴ Rĩmwe no ũremwo kwambĩrĩria ndeereti na andũ marĩ na ũndũire ngũrani na wanyu. Ũngĩenda gũtooria guoya ũcio, no ũmeere ũndũ ũgũkenagia. Wahota kũmenya nĩ harĩ maũndũ maingĩ mũhaanainie gũkĩra ũrĩa ũreciragia na atĩ o ũndũire nĩ ũrĩ mĩĩkĩre yaguo ya maũndũ.

15. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũkorũo na ũtaũku harĩ arĩa marerutanĩria kũmenyera maũndũ ma bũrũri ũrĩa mathaamĩire?

¹⁵ Ũngĩenda gũteithia arĩa angĩ kĩũngano-inĩ meigue me mũciĩ, no wĩyũrie ũũ: ‘Hihi ingĩthiĩ bũrũri ũngĩ ingĩenda gwĩkĩrũo atĩa nĩ andũ a kũu?’ (Mat. 7:12) Twagĩrĩirũo gũkorũo na wetereri rĩrĩa andũ acio marerutanĩria kũmenyera maũndũ ma bũrũri ũrĩa mathamĩire. Kĩambĩrĩria-inĩ, no twage gũtaũkĩrũo biũ nĩ muonere wao wa maũndũ. Handũ ha kwĩrĩgĩrĩra meke maũndũ mothe ta ithuĩ, twagĩrĩirũo kũmanyita ũgeni o ũrĩa mahaana.—Thoma Aroma 15:7.

16, 17. (a) Tũngĩka atĩa nĩguo tũkorũo na ũrata wa hakuhĩ na andũ moimĩte kũndũ kũngĩ? (b) Nĩ na njĩra irĩkũ tũngĩteithia aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa moimĩte kũndũ kũngĩ?

¹⁶ Tũngĩhũthĩra mahinda kwĩruta maũndũ megiĩ ũndũire wa andũ arĩa moimĩte bũrũri ũngĩ, no akorũo arĩ ũhũthũ kũgĩa ũrata nao. Hĩndĩ ya ũthathaiya wa famĩlĩ, no twĩke ũthuthuria wa ũndũire wa andũ arĩa mathamĩire kĩũngano-inĩ gitũ kana gĩcigo-inĩ kĩrĩa tũhunjagia. Ningĩ no tũhote gũkũria ũrata wa hakuhĩ nao tũngĩmanyita ũgeni gwitũ mũciĩ na tũrĩanĩre hamwe nao. Kuona atĩ Jehova “nĩ aahingũrĩire andũ a ndũrĩrĩ mũrango wa kũgĩa na wĩtĩkio,” githĩ o na ithuĩ tũtiagĩrĩirũo kũhingũrĩra mũrango arĩa “twĩtainwo nao thĩinĩ wa wĩtĩkio”?—Atũm. 14:27; Gal. 6:10; Ayub. 31:32.

¹⁷ Tũngĩhũthĩra mahinda hamwe na andũ arĩa moimĩte bũrũri ũngĩ, no tũhote  gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa marerutanĩria gũikara kũringana na maũndũ ma gwitũ. O na no tũmateithie kũmenya rũthiomi rwitũ. Ningĩ no tũmonererie ũrĩa mangĩhota gũteithio nĩ ciama iria iteithagia andũ ta acio kuona wĩra na gwa gũikara. Kuoya makinya ta macio no gũkorũo na ũgarũrũku mũnene ũtũũro-inĩ wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ ta acio.—Thim. 3:27.

18. Nĩ kĩonereria kĩrĩkũ kĩngĩteithia arĩa mathamĩire bũrũri ũngĩ kuonania gĩtĩo na ngatho?

¹⁸ Andũ arĩa mathamagĩra bũrũri ũngĩ nĩ merutanagĩria gwĩka maũndũ ta ũrĩa mekagwo bũrũri-inĩ ũrĩa mathamĩra. Ruthu nĩ kĩonereria kĩega ũndũ-inĩ ũcio. Wa mbere, nĩ onanirie atĩ nĩ aatĩĩte ũndũire wa kũrĩa aathamĩire tondũ nĩ aahoire rũtha rwa kũhaara cairi. (Ruth 2:7) O na gũtuĩka aarĩ na kĩhooto gĩa kũhaara rũitĩki, ndonanirie atĩ no mũhaka andũ mangĩamwĩtĩkĩririe eke ũguo. Wa kerĩ, nĩ onanirie ngatho kuuma ngoro nĩ ũndũ wa ũtugi ũrĩa onetio. (Ruth 2:13) Andũ arĩa mathamĩire bũrũri ũngĩ mangĩonania mwerekera ta ũcio, nĩ ũhũthũ mahote gũikarania na andũ arĩa angĩ o hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ na njĩra njega.

19. Tũrĩ na itũmi irĩkũ cia gũteithagia andũ a kũngĩ meigue me mũciĩ?

¹⁹ Nĩ ũndũ wa ũtugi wake, Jehova nĩ ahete andũ a mĩthemba yothe mweke makinyĩrũo nĩ ũhoro ũrĩa mwega. No kũhoteke amwe matingĩahotire kwĩruta Bibilia marĩ bũrũri-inĩ wao o na kana gũthiĩ mĩcemanio. Nĩ ũndũ ũcio, twagĩrĩirũo kũmateithia meigue me mũciĩ. O na gũtuĩka no tũremwo kũmekĩra maũndũ maingĩ tũngĩkorũo tũtarĩ na ũhoti ũcio mũnene, ciĩko cia ũtugi iria tũngĩmonia nĩ ikuonania wendo wa Jehova kũmerekera. Rekei ithuothe twĩrutanĩrie biũ harĩ ‘kwĩgerekanagia na Ngai’ na njĩra ya kũnyitaga ũgeni andũ a kũngĩ!—Ef. 5:1, 2.