1, 2. Ayahudi arĩa maarĩ Jerusalemu matariĩ atĩa kĩoneki kĩa mũgwanja kĩa Zekaria gĩkĩrĩkĩrĩra?

KĨONEKI kĩa mũgwanja kĩa Zekaria gĩkĩrĩkĩrĩra, mũnabii ũcio arĩ na maũndũ maingĩ ma gwĩciria. Jehova nĩ eeranĩire atĩ nĩ angĩkaherithia andũ arĩa mataarĩ ehokeku nĩ ũndũ wa waganu wao. No mũhaka kĩĩranĩro kĩu gĩkorũo nĩ gĩekĩrire Zekaria hinya. No gũtirĩ ũndũ wacenjetie. Kwaga wĩhokeku no gwathiaga na mbere o hamwe na mĩtugo ĩngĩ ya waganu, na hekarũ ya Jehova ĩrĩa yarĩ Jerusalemu ndĩarĩkĩte gwakwo rĩngĩ. Ayahudi mangĩatiganĩirie atĩa wĩra ũrĩa maahetwo nĩ Ngai na ihenya ũguo? Hihi maacokete bũrũri-inĩ wao no getha marũmbũiye mabataro mao ene?

² Zekaria nĩ aamenyaga atĩ Ayahudi arĩa maacokete Jerusalemu maarĩ atumia na athuri a wĩtĩkio. Acio nĩo “Ngai aarahũrĩte ngoro ciao,” nĩguo matige mĩciĩ yao na biacara ciao. (Ezar. 1:2, 3, 5) Maatigĩte bũrũri ũrĩa moĩ nĩgetha mathiĩ kũndũ aingĩ ao matoimĩte monete. Korũo gwaka hekarũ ya Jehova gũtiarĩ kwa bata, matingĩathiĩte thabarĩ ĩyo nditũ ya kilomita ta 1,600 magereire kũndũ kũũmũ kũrĩ na irĩma.

3, 4. Ayahudi arĩa maacokire maacemanirie na mĩhĩnga ĩrĩkũ?

 ³ Rũgendo rũu rũngĩakorirũo rũhaana atĩa? Ayahudi acio marĩ thabarĩ-inĩ, no mũhaka makorũo nĩ meeciragia ũhoro wa bũrũri wao mwerũ. Nĩ maaiguĩte ũrĩa itũũra rĩa Jerusalemu rĩarĩ ithaka tene. Arĩa maarĩ akũrũ gatagatĩ-inĩ kao nĩ monete ũthaka wa hekarũ ĩyo. (Ezar. 3:12) Korũo warĩ hamwe nao thabarĩ-inĩ ĩyo-rĩ, ũngĩaiguire atĩa wona Jerusalemu rĩa mbere, itũũra rĩrĩa rĩngĩatuĩkire mũciĩ wanyu mwerũ? Hihi nĩ ũngĩaiguire kĩeha wona nyũmba iria ciathũkangĩtio imerereirũo nĩ ria? Nĩ ũngĩaringithanirie thingo nene cia Babuloni na thingo iria ciathũkangĩtio cia Jerusalemu, iria ciarĩ na mĩanya mĩnene kũrĩa ihingo na itara cia arangĩri ciakoragwo? No Ayahudi acio matiakuire ngoro. Nĩ monete guoko kwa Jehova gwa kũhonokania gũkĩmateithia rũgendo-inĩ rũu rwao rũraihu rwa gũcoka kwao. Ũndũ wa mbere ũrĩa meekire maakinya, nĩ gwaka kĩgongona harĩa hekarũ ya tene yarĩ na makĩambĩrĩria kũrutagĩra Jehova magongona o mũthenya. (Ezar. 3:1, 2) Nĩ ũndũ wa gĩkeno kĩrĩa maarĩ nakĩo, kuonekaga ta gũtarĩ ũndũ ũngĩamoragire ngoro.

⁴ Makĩria ma gwaka hekarũ, Aisiraeli nĩ maabataraga gwaka rĩngĩ matũũra mao. Nĩ maarĩ na nyũmba ciabataraga gũcokererio, mĩgũnda yabataraga kũhandwo irio, na andũ maabataraga kũheo gĩa kũrĩa. (Ezar. 2:70) Kwarĩ na wĩra mũingĩ mũno mbere yao. No ũkararia mũnene ũkiumĩra o na ihenya. O na gũtuĩka kĩambĩrĩria-inĩ maarĩ na mũrũgamo mũrũmu, mĩaka 15 ya ũkararia nĩ yamaritũhĩire mũno. (Ezar. 4:1-4) Maũndũ maathũkire o na makĩria mwaka-inĩ wa 522 Mbere ya Kristo rĩrĩa mũthamaki wa Perisia aarũgamirie gwakwo rĩngĩ kwa Jerusalemu. Gũtingĩamenyekire ũrĩa itũũra rĩu rĩngĩaikarire thutha-inĩ.—Ezar. 4:21-24.

5. Jehova eekire atĩa rĩrĩa andũ ake maaremirũo nĩ kũruta wĩra?

⁵ Jehova nĩ aamenyaga kĩrĩa andũ ake maabataraga. Onirie Zekaria kĩoneki kĩa mũthia gĩa kuonia Ayahudi atĩ nĩ aamendete na nĩ aakenagio nĩ wĩra ũrĩa wothe maarutĩte gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo, na akĩmahe ũũma wa atĩ nĩ angĩamagitĩrire mangĩacokire wĩra-inĩ ũrĩa aamahete. Ũhoro-inĩ wĩgiĩ gwakwo rĩngĩ kwa hekarũ, Jehova eeranĩire ũũ: “Ũguo noguo gũgatuĩka mũngĩathĩkĩra uuge wa Jehova Ngai wanyu na kĩyo.”—Zek. 6:15.

6. (a) Kĩoneki gĩa kanana kĩa Zekaria kĩambĩrĩirie atĩa? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte mbarathi icio ikorũo irĩ cia marangi ngũrani?

⁶ Kĩoneki kĩa mũthia gĩa cioneki iria inyanya Zekaria onirio, no gĩkorũo nĩkĩo kĩarĩ na hinya mũno wa kũũmĩrĩria wĩtĩkio wa Ayahudi. (Thoma Zekaria 6:1-3.) Ta hũũra mbica ĩno: Ngaari inya cia ita “ikiuma gatagatĩ-inĩ ka irĩma igĩrĩ . . . cia gĩcango” hihi ciĩhaarĩirie nĩ ũndũ wa mbaara. Mbarathi iria iragucia ngaari icio, irĩ na marangi ngũrani. Marangi macio nĩ ma gũteithia mũndũ gũkũũrana mbarathi icio. Zekaria oririe ũũ: “Nĩ cia kĩ ici?” (Zek. 6:4) O na ithuĩ no twende kũmenya macokio tondũ kĩoneki kĩu nĩ kĩratũhutia ĩmwe kwa ĩmwe.

7, 8. (a) Irĩma iria igĩrĩ irũgamĩrĩire kĩĩ? (b) Irĩma icio ithondeketwo na gĩcango nĩkĩ?

⁷ Thĩinĩ wa Bibilia, irĩma no ikorũo ikĩrũgamĩrĩra mothamaki, kana thirikari. Irĩma iria irĩ thĩinĩ wa kĩoneki gĩa Zekaria nĩ ihaanaine na irĩma igĩrĩ iria igwetetwo nĩ mũnabii Danieli. Kĩrĩma kĩmwe kĩrũgamĩrĩire ũnene wa Jehova na wathani wake wa tene na tene. Kĩrĩma kĩu kĩngĩ kĩrũgamĩrĩire  Ũthamaki wa Kĩĩmesia ũgĩtongorio nĩ Jesu. (Dan. 2:35, 45) Kuuma rĩrĩa Jesu aambĩrĩirie gwathana mwaka-inĩ wa 1914, irĩma icio cierĩ ikoretwo kuo na nĩ ikoragwo na itemi rĩa mwanya harĩ kũhingia wendi wa Ngai gũkũ thĩ.

⁸ Irĩma icio ithondeketwo na gĩcango nĩkĩ? Tondũ o ta thahabu, gĩcango nĩ cuma ya goro mũno. Jehova oigĩte cuma ĩyo ĩhenagia ĩhũthĩrũo gwaka hema ya gũtũnganwo na thutha-inĩ ĩhũthĩrũo hekarũ-inĩ ĩrĩa yarĩ Jerusalemu. (Tham. 27:1-3; 1 Ath. 7:13-16) Nĩ ũndũ ũcio, nĩ ũndũ mwagĩrĩru atĩ gĩcango kĩa irĩma icio igĩrĩ gĩtũririkanagia kwagĩrĩra kwa ũnene wa Jehova na Ũthamaki wa Kĩĩmesia ũrĩa ũkaarehera andũ thayũ na irathimo nyingĩ.

9. Atwarithia a mbarathi nĩ a, na maheetwo wĩra ũrĩkũ?

⁹ Rĩu rekei tũcoke harĩ mbarathi. Irũgamĩrĩire kĩĩ, o hamwe na arĩa maracitwarithia? Atwarithia a mbarathi icio nĩ araika, hihi marĩ gĩkundi kana ikundi cigana ũna. (Thoma Zekaria 6:5-8.) Moimĩte “harĩ Mwathi wa thĩ yothe” magĩthiĩ kũhingia wĩra wa mwanya. Nĩ wĩra ũrĩkũ mahetwo? Nĩ harĩ icigo iria atwarithia acio a mbarathi maratũmwo kũruta wĩra. Wĩra ũrĩa mahetwo nĩ kũgitĩra andũ a Jehova, makĩria kuumana na “bũrũri wa gathigathini,” nĩguo Babuloni. Jehova nĩ angĩatigĩrĩire atĩ Babuloni ndĩngĩanyitire andũ ake mĩgwate rĩngĩ. Ũndũ ũcio no mũhaka ũkorũo nĩ womĩrĩirie mũno arĩa maakaga hekarũ matukũ-inĩ ma Zekaria. Matingĩetigĩrire kũingĩrĩrũo nĩ thũ ciao.

10. Nĩ ũũma ũrĩkũ andũ a Ngai mangĩgĩa naguo ũmũthĩ kuumana na ũrathi wa Zekaria wĩgiĩ mbarathi na atwarithia a cio?

¹⁰ O ta matukũ-inĩ ma Zekaria, Jehova mũnene wa ita no ahũthagĩra araika ake kũgitĩra na kũũmĩrĩria andũ ake. (Mal. 3:6; Ahib. 1:7, 14) Kuuma rĩrĩa Aisiraeli a kĩĩroho maakũũrirũo ũkombo-inĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene na njĩra ya ngerekano mwaka-inĩ wa 1919, gũtirĩ ũkararia ũhotete kũgirĩrĩria gũtherema kwa ũthathaiya wa ma. (Kũg. 18:4) Tondũ tũrĩ na ũgitĩri wa araika, tũtiagĩrĩirũo gwĩtigĩra atĩ ithondeka rĩa Jehova no rĩcoke ũkombo-inĩ wa Babuloni rĩngĩ. (Thab. 34:7) Handũ ha ũguo, no tũkorũo na ma atĩ ndungata cia Ngai thĩinĩ wa thĩ yothe nĩ igũthiĩ na mbere gũtherema kĩĩroho. Tũgĩĩcũrania ũhoro wa kĩoneki kĩa Zekaria, tũtingĩkorũo na nganja atĩ tũrĩ na ũgitĩri rungu rwa irĩma icio cierĩ.

11. Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo nĩ gwĩtigĩra tharĩkĩro ĩrĩa ĩgaakora andũ a Ngai?

¹¹ Ihinda rĩtarĩ kũnene, thirikari iria irĩ thĩinĩ wa thĩ ya Shaitani nĩ ikanyitana nĩguo igerie kũniina andũ a Ngai. (Ezek. 38:2, 10- 12; Dan. 11:40, 44, 45; Kũg. 19:19) Ũrathi wa Ezekieli ũtaaragĩria mbũtũ icio cia gũkũ thĩ ciyũire bũrũri-inĩ ta matu igĩtwarithia mbarathi na igatũtharĩkĩra irĩ na marakara. (Ezek. 38:15, 16) * Hihi nĩ twagĩrĩirũo nĩ gwĩtigĩra? Aca o na hanini. Tũrĩ na mbũtũ ĩrĩ mwena witũ. Ihinda-inĩ rĩu rĩa thĩna ũrĩa mũnene, mbũtũ ya araika a Jehova mũnene wa ita, nĩ ĩkanyitanĩra kũgitĩra andũ a Ngai na ĩniine arĩa mareganaga na ũnene wake. (2 Thes. 1:7, 8) Ũcio ũgakorũo ũrĩ mũthenya wa mwanya mũno. No nũũ ũgatongoria mbũtũ ya Jehova ya kũrĩa igũrũ?

12, 13. (a) Zekaria areerũo oe ikinya rĩrĩkũ? (b) Tũmenyaga atĩa atĩ mũndũ ũrĩa ũretwo Thuuna arũgamĩrĩire Jesu Kristo?

¹² Zekaria onete cioneki inyanya iria gũtarĩ mũndũ ũngĩ wonire. Rĩu aranyitanĩra harĩ gĩĩko kĩa ũrathi kĩrĩa gĩgwĩkĩra ngoro arĩa maraka hekarũ ya Ngai rĩngĩ. (Thoma Zekaria 6:9-12.) Zekaria areerũo oe thahabu na betha kuuma kũrĩ Helidai, Tobija, na Jedaia, arĩa makinyĩte kuuma Babuloni, na athondeke “tanji” kuumana na indo icio. (Zek. 6:11) Hihi Zekaria areerũo ahumbe Zerubabeli, mũnene warĩ wa rũciaro rwa Daudi na woimĩte rũrĩrĩ-inĩ rwa Juda, tanji ĩyo? Aca. Arĩa meeroragĩra no mũhaka makorũo nĩ maagegire nĩ kuona agĩĩkĩra Joshua, ũrĩa warĩ Mũthĩnjĩri-Ngai-Mũnene, tanji ĩyo.

¹³ Hihi gwĩkĩra Joshua, Mũthĩnjĩri-Ngai-Mũnene, tanji ĩyo nĩ gwatũmire atuĩke mũthamaki? Aca, tondũ Joshua ndaarĩ wa rũciaro rwa athamaki rwa Daudi na kwoguo ndangĩagĩrĩire gũtuĩka mũthamaki. Kũhumbwo tanji gwake kwarĩ ũrathi wonanagia ũrĩa kũngĩkoimĩra mũndũ ũngĩgakorũo arĩ mũthamaki wa tene na tene na mũthĩnjĩri-Ngai. Mũthĩnjĩri-Ngai-Mũnene ũrĩa ũratuo mũthamaki aretwo Thuuna. Maandĩko nĩ monanagia wega atĩ Thuuna nĩ Jesu Kristo.—Isa. 11:1; Mat. 2:23.

14. Jesu araruta wĩra ũrĩkũ arĩ Mũthamaki na Mũthĩnjĩri-Ngai-Mũnene?

¹⁴ Jesu nĩwe mũtongoria wa mbũtũ ya Jehova ya igũrũ, na arutaga wĩra arĩ Mũthamaki na Mũthĩnjĩri-Ngai-Mũnene. Nĩ ũndũ ũcio, arutaga wĩra na kĩyo nĩ getha andũ a Ngai marĩ gĩkundi makorũo na ũgitĩri o na magĩtũũraga thĩinĩ wa thĩ ĩno njũru. (Jer. 23:5, 6) Ica ikuhĩ, Kristo nĩ agatongoria harĩ kũhoota ndũrĩrĩ nĩguo arũĩrĩre ũnene wa Jehova na atetere andũ ake. (Kũg. 17:12-14; 19:11, 14, 15) O na kũrĩ ũguo, mbere ya arehete ituĩro, Thuuna arĩ na wĩra mũnene wa kũruta.

15, 16. (a) Nĩ wĩra ũrĩkũ wa gũcokia na gũtheria ũrutĩtwo mahinda-inĩ maitũ, na ũrutĩtwo nũũ? (b) Moimĩrĩro ma Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Kristo magakorũo marĩ marĩkũ?

¹⁵ Makĩria ma gũtuĩka Mũthamaki na Mũthĩnjĩri-Ngai-Mũnene, Jesu nĩ aaheirũo wĩra wa ‘gũgaaka hekarũ ya Jehova.’ (Thoma Zekaria 6:13.) Mahinda-inĩ maitũ, Jesu nĩ aarutire wĩra wa gwaka na njĩra ya gũkũũra athathaiya a ma kuuma kũrĩ Babuloni Ũrĩa Mũnene na gũcokia kĩũngano gĩa Gĩkristiano mwaka-inĩ wa 1919. Ningĩ nĩ aamũrire “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ,” nĩguo ĩtongoragie wĩra gĩcunjĩ-inĩ gĩa gũkũ thĩ kĩa hekarũ nene ya kĩĩroho. (Mat. 24:45) Jesu ningĩ nĩ akoretwo akĩruta wĩra wa gũtheria andũ a Ngai na akamateithia kũruta ũthathaiya mũtheru.—Mal. 3:1-3.

¹⁶ Hĩndĩ ya Wathani wa Mĩaka Ngiri, Jesu na arĩa 144,000 arĩa magakorũo magĩathana nake marĩ athĩnjĩri-Ngai, nĩ magateithia andũ ehokeku gũtuĩka akinyanĩru. Hĩndĩ ĩrĩa wĩra ũcio ũgathira, no athathaiya a ma a Ngai magatigara thĩinĩ wa thĩ ĩrĩa ĩgakorũo ĩtheretio. Mũthia-inĩ, ũthathaiya wa ma nĩ ũgakorũo ũcoketio biũ.

17. Nĩ ũũma ũrĩkũ Jehova aaheire Ayahudi, na ndũmĩrĩri yake yamahutirie atĩa?

¹⁷ Ndũmĩrĩri ya Zekaria yahutirie atĩa Ayahudi matukũ-inĩ make? Jehova nĩ aamerĩire atĩ nĩ angĩkamahe thayũ na ũgitĩri makĩruta wĩra ũcio. Ũũma ũrĩa aamahete wa atĩ hekarũ nĩ ĩngĩakirũo, no mũhaka gũkorũo nĩ wamaheire kĩĩrĩgĩrĩro matige gũkua ngoro. No andũ anini mangĩahotire atĩa kũhingia wĩra ũcio mũnene ũguo? Ciugo iria Zekaria aacokire kuuga,  nĩ cieheririe guoya o wothe watigarĩte na nganja. Makĩrĩa ma gũteithĩrĩrio nĩ andũ ehokeku ta Helidai, Tobija, na Jedaia, Ngai nĩ oigĩte ũhoro wa andũ angĩ aingĩ arĩa “[mangĩgoka] gwakithia hekarũ ya Jehova.” (Thoma Zekaria 6:15.) Ayahudi maacokereire wĩra wa gwaka hekarũ na ihenya o na mahetwo mũkaana, marĩ na ũũma atĩ Ngai aarĩ hamwe nao. Thutha wa ihinda inini, Jehova akĩeheria mũhĩnga ũcio wa mũkaana, ũrĩa wahanaga ta kĩrĩma, na hekarũ ĩkĩrĩka gwakwo mwaka-inĩ wa 515 Mbere ya Kristo. (Ezar. 6:22; Zek. 4:6, 7) No ciugo icio cia Jehova nĩ itaarĩirie maũndũ manene marĩa marekĩka matukũ-inĩ maitũ.

18. Rĩandĩko rĩa Zekaria 6:15 rĩrahingio atĩa matukũ-inĩ maitũ?

¹⁸ Ũmũthĩ, andũ milioni nyingĩ nĩ maranyitanĩra ũthathaiya-inĩ wa ma na nĩ maratindĩkwo kuuma ngoro kũruta “indo iria [marĩ] nacio” ta mahinda, hinya, na indo ingĩ nĩguo mateithĩrĩrie hekarũ nene ya Jehova ya kĩĩroho. (Thim. 3:9) Tũngĩkorũo na ma atĩa atĩ Jehova nĩ akenagio nĩ wĩhokeku witũ tũkĩnyita mbaru wĩra ũcio? Ririkana atĩ Helidai, Tobija, na Jedaia nĩo maarehire indo iria Zekaria aahũthĩrire gũthondeka tanji. Tanji ĩyo yatuĩkire “ya kũririkanagia andũ” itemi rĩao harĩ ũthathaiya wa ma. (Zek. 6:14) Na njĩra o ta ĩyo, wĩra witũ na wendo ũrĩa tuonanagia harĩ Jehova ndũkariganĩra o rĩ. (Ahib. 6:10) Maũndũ macio megũtũũra maririkanagwo nĩ Jehova.

19. Cioneki cia Zekaria ciagĩrĩirũo gũtũhutia atĩa mahinda-inĩ maya?

¹⁹ Maũndũ marĩa mahingĩtio ũthathaiya-inĩ wa ma matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria, nĩ ũira ũronania wega irathimo cia Jehova na ũtongoria wa Kristo. Tũrĩ thĩinĩ wa ithondeka irũmu, rĩrĩ na ũgitĩri, na rĩa gũtũũra tene na tene. Muoroto wa Jehova wĩgiĩ ũthathaiya wa ma nĩ ũkahinga. Tĩĩa itemi rĩaku gatagatĩ-inĩ ka andũ a Jehova, na ndũkanage ‘gwathĩkĩra uuge wa Jehova Ngai waku.’ Weka ũguo, nĩ ũgũtũũra rungu rwa ũgitĩri wa Mũthamaki witũ na Mũthĩnjĩri-Ngai-Mũnene na wa mbũtũ ya araika. Ĩka ũrĩa wothe ũngĩhota kũnyita itemi ũthathaiya-inĩ wa ma. Ũgĩka ũguo, no ũkorũo na ma atĩ Jehova mũnene wa ita nĩ egũkũgitĩra ihinda-inĩ rĩrĩa rĩtigarĩte rĩa mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ na nginya tene na tene.