1. Nĩ maũndũ marĩkũ andũ aingĩ meimĩte, na mekaga ũguo nĩkĩ?

NDUNGATA nyingĩ cia Jehova ũmũthĩ nĩ ciĩimĩte maũndũ maingĩ. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ nĩ matuĩte itua rĩa kwaga kũhika kana kũhikania. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe marĩ kĩhiko-inĩ nĩ matuĩte itua rĩa kwaga kwamba kũgĩa ciana. Angĩ nao matuĩte itua rĩa gũikara mũtũũrĩre mũhũthũ. Acio othe matuĩte matua macio nĩ ũndũ wa gĩtũmi kĩmwe kĩa bata, gĩa gũtungatĩra Jehova na njĩra nene makĩria. Nĩ maiguaga maiganĩire, na nĩ mehokaga atĩ Jehova nĩ arĩmahingagĩria mabataro mao mothe. Hihi Jehova nĩ amaconorithagia? Aca! Tũngĩkorũo na ma na ũndũ ũcio nĩkĩ? Tondũ mahinda-inĩ ma tene, Jehova nĩ aahingagĩria ndungata ciake maũndũ mothe marĩa ciabataraga. Kwa ngerekano, nĩ aarathimire Iburahimu, “ithe wa arĩa othe marĩ na wĩtĩkio.”—Rom. 4:11.

2. (a) Kũringana na Ahibirania 11:8-10, 16, nĩ kĩĩ gĩatũmire Iburahimu oime Uru eyendeire? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

² Iburahimu nĩ aatigire mũtũũrĩre mwega ũrĩa aarĩ naguo itũũra-inĩ rĩa Uru eyendeire. Nĩkĩ? Nĩ gũkorũo nĩ eetagĩrĩra “itũũra rĩrĩa rĩrĩ na mĩthingi ya ma.” (Thoma Ahibirania 11:8-10, 16.) Nĩ “itũũra” rĩrĩkũ rĩu eetagĩrĩra? Iburahimu aacemanirie na moritũ marĩkũ o agĩetagĩrĩra itũũra rĩu rĩakwo? Na tũngĩĩgerekania atĩa na Iburahimu na andũ angĩ a mahinda maya arĩa marũmĩrĩire kĩonereria gĩake?

3. Itũũra rĩrĩa Iburahimu eetagĩrĩra nĩ kĩĩ?

³ Itũũra rĩrĩa Iburahimu eetagĩrĩra nĩ Ũthamaki wa Ngai. Arĩa marĩ thĩinĩ wa Ũthamaki ũcio nĩ Jesu Kristo na Akristiano aitĩrĩrie maguta 144,000. Paulo eetire Ũthamaki ũcio “itũũra rĩa  Ngai ũrĩa ũtũũraga muoyo, Jerusalemu ya igũrũ.” (Ahib. 12:22; Kũg. 5:8-10; 14:1) Jesu eerire arutwo ake mahoyage Ũthamaki ũcio ũũke, nĩgetha wendi wa Ngai wĩkĩkage gũkũ thĩ o ta ũrĩa wĩkĩkaga kũrĩa igũrũ.—Mat. 6:10.

4. Kũringana na Kĩambĩrĩria 17:1, 2, 6, nĩ maũndũ marĩkũ Iburahimu ooĩ megiĩ itũũra, kana Ũthamaki ũrĩa Ngai eeranĩire?

⁴ Hihi Iburahimu nĩ aamenyaga ũrĩa Ũthamaki wa Ngai ũgaakorũo ũbangĩtwo? Aca. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, ũhoro wĩgiĩ Ũthamaki ũcio warĩ “hitho ĩrĩa theru.” (Ef. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) No Iburahimu nĩ aamenyaga atĩ njiarũa imwe ciake nĩ ingĩgaatuĩka athamaki. Jehova nĩ aamwĩrĩte ĩmwe kwa ĩmwe ũhoro wĩgiĩ ũndũ ũcio. (Thoma Kĩambĩrĩria 17:1, 2, 6.) Iburahimu aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu harĩ ciĩranĩro cia Ngai, ũũ atĩ nĩ ta oonaga Mũitĩrĩrie Maguta, kana Mesia, ũrĩa ũngĩgaatuĩka Mũthamaki wa Ũthamaki wa Ngai. Nĩkĩo Jesu eerire Ayahudi a mahinda make ũũ: “Ithe wanyu Iburahimu nĩ aakenagĩra mũno kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kuona mũthenya wakwa, na nĩ aawonire na agĩkena.” (Joh. 8:56) Iburahimu aarĩ na ma atĩ njiarũa ciake nĩ ingĩathondekire Ũthamaki ũrĩa ũngĩkaahandwo nĩ Jehova, na nĩ ũndũ ũcio nĩ eehaarĩirie gweterera Jehova ahingie kĩĩranĩro kĩu.

5. Tũmenyaga atĩa atĩ Iburahimu nĩ eetereire itũũra rĩrĩa rĩahaarĩirio nĩ Ngai?

⁵ Iburahimu oonanirie atĩa atĩ nĩ eetagĩrĩra itũũra, kana Ũthamaki ũrĩa ũhaarĩrĩirio nĩ Ngai? Wa mbere, Iburahimu ndeeingĩranirie na ũthamaki o wothe wa gũkũ thĩ. Handũ ha gũikara handũ hamwe, na kũnyita Mũthamaki mũna mbaru, ũtũũro-inĩ wake aaikaraga agĩthamathamaga. Ningĩ, Iburahimu ndaageririe gwĩthondekera ũthamaki wake. Handũ ha ũguo, aathiire na mbere gwathĩkĩra Jehova, na agĩeterera ahingie kĩĩranĩro gĩake. Na njĩra ĩyo, Iburahimu nĩ oonanirie atĩ aarĩ na wĩtĩkio mũnene harĩ Jehova. Rekei tuone moritũ mamwe aacemanirie namo, na tuone ũrĩa tũngĩĩruta kuumana na kĩonereria gĩake.

6. Itũũra rĩa Uru rĩahaanaga atĩa?

⁶ Itũũra rĩrĩa Iburahimu aathamire rĩa Uru, rĩarĩ na ũgitĩri, ũtonga, na andũ akuo maarĩ athomu. Rĩathiũrũrũkĩirio na rũthingo rũnene, na rwarĩ na rũũĩ rũriku mĩena ĩtatũ. Andũ a Uru maarĩ na ũũgĩ mũingĩ wĩgiĩ wandĩki na mathabu. Na kuonekaga ta itũũra rĩu kwarĩ na ahũũri biacara aingĩ, tondũ kũrĩa itũũra  rĩu rĩarĩ nĩ kuonekete maandĩko maingĩ megiĩ biacara. Nyũmba cia andũ cia gũikara ciakagwo na maturubarĩ na thingo ikanyorokio na ikahakwo rangi mwerũ. Mĩciĩ ĩmwe ta ĩyo yaakoragwo na rumu 13 kana 14, na kũu nja gũgakorogwo.

7. Iburahimu aabataraga kwĩhoka atĩ Jehova nĩ angĩamũgitĩrire na famĩlĩ yake nĩkĩ?

⁷ Iburahimu nĩ aabataraga kwĩhoka atĩ Jehova nĩ angĩamũgitĩrire we hamwe na famĩlĩ yake. Nĩkĩ? Ririkana atĩ Iburahimu na Sara nĩ maathamire kũndũ kwarĩ na ũgitĩri na nyũmba njega ĩrĩa yarĩ itũũra-inĩ rĩa Uru nĩguo magatũũrage hema-inĩ kũndũ gũtaarĩ na ũgitĩri bũrũri-inĩ wa Kanaani. Rĩu, we hamwe na famĩlĩ yake matingĩagitĩirũo nĩ thingo nene na njũũĩ ndiku. Handũ ha ũguo, kũrĩa rĩu maaikaraga gũtiarĩ na ũgitĩri, na warĩ ũndũ mũhũthũ gũtharĩkĩrũo nĩ thũ.

8. Hĩndĩ ĩmwe Iburahimu aabatarire kũhiũrania na ũndũ ũrĩkũ?

⁸ Iburahimu nĩ eekaga wendi wa Ngai, no hĩndĩ ĩmwe nĩ aagire irio cia kũigana famĩlĩ yake. Nĩ aabataraga kũhiũrania na ng’aragu nene ĩrĩa yarĩ bũrũri-inĩ ũrĩa Jehova aamwĩrĩte athiĩ. Ng’aragu ĩyo yarĩ nene ũũ atĩ Iburahimu aatuire itua rĩa gũthamĩra Misiri hamwe na famĩlĩ yake kwa ihinda. No rĩrĩa aarĩ kũu Misiri, Firauni ũrĩa waathanaga bũrũri-inĩ ũcio, nĩ ooire mũtumia wake. No mũhaka akorũo Iburahimu nĩ aatangĩkaga mũno Jehova ataneera Firauni acokerie Iburahimu mũtumia wake Sara.—Kĩam. 12:10-19.

9. Famĩlĩ ya Iburahimu yahiũranagia na maũndũ marĩkũ maritũ?

⁹ Nĩ kwarĩ na maũndũ mangĩ maritũ famĩlĩ ya Iburahimu yahiũranagia namo. Sara mũtumia wake ndaarĩ na ũhoti wa kũgĩa ciana. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ ũndũ ũcio nĩ wamoragaga ngoro mũno. Thutha-inĩ, Sara nĩ aaneanire Hagari ndungata yake ya mũirĩtu kũrĩ Iburahimu nĩguo amaciarĩre ciana. No rĩrĩa Hagari aagĩire nda ya Ishumaeli, akĩambĩrĩria kũnyarara Sara. Ũndũ ũcio warehire thĩna nginya Sara akĩingata Hagari.—Kĩam. 16:1-6.

10. Nĩ maũndũ marĩkũ maahaanĩkĩire Ishumaeli na Isaaka mangĩatũmire ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ Iburahimu kwĩhoka Jehova?

¹⁰ Mũthia-inĩ, Sara nĩ aagĩire nda, na agĩciarĩra Iburahimu mwana wa kahĩĩ ũrĩa wetirũo Isaaka. Iburahimu nĩ eendete ariũ acio ake erĩ, Ishumaeli na Isaaka. No Iburahimu nĩ aaingatire Ishumaeli na Hagari tondũ Ishumaeli nĩ aanyũrũragia Isaaka. (Kĩam. 21:9-14) Mĩaka mĩingĩ thutha ũcio, Jehova nĩ eerire Iburahimu arute Isaaka arĩ ta igongona. (Kĩam. 22:1, 2; Ahib. 11:17-19) Maita macio merĩ, Iburahimu nĩ eehokire atĩ Jehova nĩ angĩahingirie ciĩranĩro ciake ciĩgiĩ ariũ acio ake erĩ.

11. Nĩkĩ Iburahimu nĩ aabataraga gweterera Jehova ategũthethũka?

¹¹ Ihinda-inĩ rĩu rĩothe, Iburahimu nĩ eerutire gweterera Jehova ategũthethũka. No kũhoteke aarĩ na makĩria ma mĩaka 70 rĩrĩa we na famĩlĩ yake mooimire Uru. (Kĩam. 11:31–12:4) Aatũũrire hema-inĩ kĩndũ mĩaka igana rĩmwe, agĩthamaga kuuma handũ hamwe nginya harĩa hangĩ bũrũri-inĩ wa Kanaani. Iburahimu aakuire arĩ na ũkũrũ wa mĩaka 175. (Kĩam. 25:7) No ndoonire Jehova akĩhingia kĩĩranĩro kĩrĩa aamwĩrĩire gĩa kũhe njiarũa ciake bũrũri ũrĩa aaikaraga. Ningĩ aakuire atonete itũũra, kana Ũthamaki wa Ngai ũkĩhandwo. O na kũrĩ ũguo, Bibilia yugaga atĩ aakuire “arĩ mũkũrũ na akaiganĩra.” (Kĩam. 25:8) O na acemanĩtie na moritũ macio mothe, Iburahimu nĩ aatũũririe wĩtĩkio mũrũmu, na nĩ eehaarĩirie gweterera Jehova. Nĩ kĩĩ kĩamũteithirie gũkirĩrĩria? Tondũ ũtũũro-inĩ wake wothe Jehova nĩ aamũgitĩire, na aamuonaga arĩ mũrata wake.—Kĩam. 15:1; Isa. 41:8; Jak. 2:22, 23.

12. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũkoragwo twetereire, na nĩ kĩĩ tũkwarĩrĩria?

¹² O ta Iburahimu, nĩ twetagĩrĩra itũũra rĩrĩa  rĩrĩ na mĩthingi ya ma. O na kũrĩ ũguo, ithuĩ tũtireterera itũũra rĩu rĩakwo. Ũthamaki wa Ngai nĩ wahandirũo mwaka wa 1914, na ũkoretwo ũgĩtongoria maũndũ mothe kũrĩa igũrũ. (Kũg. 12:7-10) No nĩ twetereire rĩrĩa ũgooka gwathana thĩinĩ wa thĩ yothe. O twetereire ũndũ ũcio wĩkĩke, harĩ na moritũ maingĩ tũrabatara kũhiũrania namo o ta Iburahimu na Sara. Hihi nĩ kũrĩ ndungata cia Jehova cia mahinda maya ihotete kwĩgerekania na Iburahimu? Ng’ano cia ũtũũro iria ikoragwo ngathĩti-inĩ ya Mũrangĩri nĩ cionanagia atĩ o ta Iburahimu na Sara, ndungata nyingĩ cia Jehova mahinda-inĩ maya nĩ ihotete kuonania wĩtĩkio na wetereri. Rekei twarĩrĩrie imwe ciacio na tuone maũndũ marĩa tũngĩĩruta.

13. Ũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Mũrũ wa Ithe Witũ Walden?

¹³ Koragwo wĩhaarĩirie kwĩima. Nĩguo tũige mbere Ũthamaki wa Ngai ũtũũro-inĩ witũ, no mũhaka tũkorũo twĩhaarĩirie kwĩima nĩguo tũkenie Ngai o ta Iburahimu. (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30) Ta wĩcirie ũhoro wa mũrũ wa Ithe witũ wĩtagwo Bill Walden. * Bill nĩ aambĩrĩirie kwĩruta na Aira a Jehova mwaka-inĩ wa 1942, arĩ hakuhĩ kũrĩkia mathomo make yunivasĩtĩ-inĩ ĩmwe ya Amerika (US), kũrĩa aathomagĩra ndigirii ya ũinjinia. Mũrutani ũmwe wa Bill nĩ eekĩte mĩbango nĩguo one wĩra thutha wa kũrĩkia cukuru, no Bill akĩrega. Aamũtaarĩirie atĩ we aatuĩte itua rĩa gũtungatĩra Ngai mahinda maingĩ, handũ ha kũruta wĩra wĩna mũcara mũnene. Kahinda kanini thutha ũcio, thirikari ĩkĩra Bill aingĩre njeshi-inĩ. Nĩ aaregire ũndũ ũcio na njĩra ya gĩtĩo, na ũndũ ũcio ũgĩtũma ahũũrũo faĩni ya dola 10,000 na agĩtuĩrũo kĩoho kĩa mĩaka ĩtano. Aacokire akĩrekererio thutha wa mĩaka ĩtatũ. Thutha ũcio nĩ eetirũo Cukuru ya Gileadi na agĩtũmwo agatungate arĩ mishonarĩ thĩinĩ wa Afrika. Bill nĩ aacokire akĩhikia Eva, na magĩtungata hamwe thĩinĩ wa Afrika kũrĩa maabataraga kwĩima. Thutha wa mĩaka ĩigana ũna, nĩ maacokire Amerika (US) nĩguo makarũmbũiye nyina wa Bill. Akĩrĩkĩrĩria rũgano rwake rwa ũtũũro, Bill ooigire ũũ: “Njiguaga gũita maithori ndeciria gĩtĩo kĩa  mwanya kĩrĩa Jehova aheete gĩa kũmũtungatĩra makĩria ma mĩaka 70. Nĩ ndĩmũcokagĩria ngatho kaingĩ nĩ ũndũ wa kũndeithia kũhũthĩra ũtũũro wakwa wothe kũmũtungatĩra.” Hihi no ũhote kũhũthĩra ũtũũro waku gũtungatĩra Jehova mahinda mothe?

14-15. Ũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Mũrũ na Mwarĩ wa Ithe witũ Apostolidis?

¹⁴ Ndũkerĩgĩrĩre ũtũũro waku ũkorũo ũtarĩ na mathĩna. Kĩonereria kĩa Iburahimu kĩratũruta atĩ o na arĩa makoragwo merutĩire gũtungatĩra Jehova ũtũũro-inĩ wao wothe no macemanagia na mathĩna. (Jak. 1:2; 1 Pet. 5:9) Ũguo nĩguo gwathiire harĩ Mũrũ wa Ithe Witũ Aristotelis Apostolidis. * Aabatithirio mwaka-inĩ wa 1946 bũrũri-inĩ wa Greece, na mwaka-inĩ wa 1952 nĩ ooririe mwarĩ wa Ithe witũ Eleni, ũrĩa warĩ na mĩoroto o ta yake kana no mahikanie. O na kũrĩ ũguo, Eleni nĩ aacokire akĩrwara na akĩmenyeka atĩ aarĩ na kansa ya meciria. Nĩ aathĩnjirũo na akĩhona, no thutha wa mĩaka ĩigana ũna kuuma mahikania kansa ĩyo ĩgĩcoka. Agĩthĩnjwo rĩngĩ, no riita rĩrĩ ciĩga imwe ciake igĩkua, na ndangĩahotire gũcoka kwaria wega rĩngĩ. Aathiire na mbere kũhunjia na kĩyo o na gũtuĩka nĩ aahiũranagia na mũrimũ na thirikari nĩ yanyariraga Aira a Jehova hĩndĩ ĩyo.

¹⁵ Kwa ihinda rĩa mĩaka 30, Mũrũ wa Ithe Witũ Aristotelis nĩ aarũmbũirie mũtumia wake. Ihinda-inĩ rĩu nĩ aatungatire arĩ mũthuri wa kĩũngano, agĩtungata kamĩtĩ-inĩ cia igomano, na agĩteithĩrĩria gwaka Nyũmba ya Kĩgomano. Thutha ũcio, mwaka-inĩ wa 1987, Eleni nĩ aagĩire na aksidenti akĩhunjia. Aaikarire atekwĩigua kwa ihinda rĩa mĩaka ĩtatũ na thutha ũcio agĩkua. Aristotelis agĩtaarĩria ũrĩa maũndũ macio maamũhutirie ooigire ũũ: “Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, nĩ njemanĩtie na mathĩna maingĩ mũno na mamwe mamo mokaga o rĩmwe iterĩgĩrĩire. Kwoguo nĩ ndabataraga gũkorũo ndĩhaarĩirie gũkirĩrĩria, na ndikareke ũndũ o na ũmwe ũnjũrage ngoro. No hĩndĩ ciothe Jehova akoretwo akĩhe hinya ũrĩa ndĩrabatara, nĩguo hote kũhiũrania na mathĩna macio.” (Thab. 94:18, 19) Jehova nĩ endete mũno arĩa mekaga ũrĩa wothe mangĩhota nĩguo mamũtungatĩre o na magĩcemanagia na maũndũ maritũ!

16. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ mwega Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr aaheire mũtumia wake?

 ¹⁶ Iga meciria maku harĩ mahinda marĩa maroka. Iburahimu aaigire meciria make harĩ irathimo iria Jehova angĩamũheire mahinda mokĩte, na ũndũ ũcio nĩ wamũteithirie kũhiũrania na moritũ marĩa aacemanirie namo. Mwarĩ wa Ithe Witũ Audrey Hyde nĩ eerutanĩirie kũiga meciria make harĩ mahinda marĩa maroka, o na gũtuĩka mũthuri wake wa mbere Nathan H. Knorr nĩ aakuire nĩ ũndũ wa kansa, na mũthuri wake wa kerĩ Glenn Hyde akĩgũmĩrũo mũno nĩ mũrimũ wa kũũrũo nĩ meciria (Alzheimer). * Ooigire atĩ nĩ aateithirio nĩ ciugo eerirũo nĩ Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr ciumia cigana ũna atanakua. Audrey ooigire ũũ: “Nathan aandirikanirie ũũ: ‘Thutha wa gũkua, kĩĩrĩgĩrĩro gitũ nĩ gĩkaahinga, na tũtigaacoka rĩngĩ kũnyamarĩka.’ Aacokire akĩnjĩra ũũ: ‘Rora mbere, tondũ kũu nĩkuo ngerenwa yaku ĩrĩ.’ . . . Ningĩ aanjĩrire ũũ: ‘Koragwo na maũndũ maingĩ ma gwĩka ũtũũro-inĩ waku ũgĩteithia andũ arĩa angĩ. Gwĩka ũguo nĩ kũrĩgũteithagia gũkorũo na gĩkeno.’” Na githĩ ti wega gũkorũo na maũndũ maingĩ ma gwĩka tũgĩteithia andũ arĩa angĩ na ‘gũkena nĩ ũndũ wa kĩĩrĩgĩrĩro’?—Rom. 12:12.

17. (a) Nĩkĩ tũrĩ na gĩtũmi kĩega gĩa kũiga meciria maitũ harĩ mahinda marĩa maroka? (b) Kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩrĩa kĩrĩ thĩinĩ wa Mika 7:7 kũngĩtũteithia atĩa gũkenera irathimo cia mahinda marĩa maroka?

¹⁷ Ũmũthĩ tũrĩ na itũmi nyingĩ gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe cia kũiga meciria maitũ harĩ mahinda marĩa maroka. Maũndũ marĩa marekĩka thĩinĩ wa thĩ nĩ maronania wega atĩ tũratũũra mahinda ma mũthia ma thikũ cia mũico cia mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ. Ica ikuhĩ tũtikũbatara gweterera rĩngĩ Ũthamaki wa Ngai ũgaathana thĩinĩ wa thĩ yothe. Ũndũ ũmwe tũgaakenera nĩ kuona endwa aitũ arĩa makuĩte makĩriũkio. Hĩndĩ ĩyo, Jehova nĩ akaahe Iburahimu ngerenwa nĩ ũndũ wa wĩtĩkio na wetereri wake na njĩra ya kũmũriũkia we hamwe na famĩlĩ yake matũũre thĩinĩ wa thĩ. Hihi nĩ ũgaakorũo kuo ũmanyite ũgeni? No ũkorũo kuo ũngĩĩgerekania na Iburahimu na njĩra ya gũkorũo wĩhaarĩirie kwĩima nĩ ũndũ wa Ũthamaki wa Ngai, gũtũũria wĩtĩkio waku o na ũgĩcemanagia na mathĩna, na gũikara wetereire Jehova ũtegũthethũka.—Thoma Mika 7:7.