1. Nĩ mogarũrũku marĩkũ monekete kũndũ kũmwe mĩaka-inĩ ya ica ikuhĩ?

KWA ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ hau kabere, andũ aingĩ thĩinĩ wa thĩ maarĩ ndini-inĩ itiganĩte. No mĩaka-inĩ ya ica ikuhĩ nĩ kũgĩte na ũgarũrũku mũnene mũno. Andũ aingĩ matikoragwo marĩ a ndini o yothe. Thĩinĩ wa mabũrũri mamwe, andũ arĩa aingĩ moigaga o ti a ndini o yothe. *—Mat. 24:12.

2. Nĩ kĩĩ kĩngĩkorũo gĩtũmĩte andũ aingĩ matigane na ndini?

² Nĩ kĩĩ kĩratũma andũ arĩa matarĩ a ndini mathiĩ mongererekete? * Andũ amwe mendaga gũthingata ikeno na arĩa angĩ makahĩngĩcwo nĩ mathĩna mao. (Luk. 8:14) Angĩ nao arĩa maarĩ a ndini nĩ matigĩte gwĩtĩkia atĩ Ngai arĩ kuo. Angĩ nĩ metĩkĩtie Ngai arĩ kuo no meciragia atĩ ndini nĩ ihĩtũkĩtwo nĩ mahinda, itingĩmateithia, na ititwaranaga na sayansi. No makorũo metĩkĩtie ũguo tondũ manaigua arata, arutani, kana amemerekia magĩtaarĩria atĩ indo nĩ kwĩyumĩria cieyumĩririe, no matirĩ maigua itũmi njega cia gwĩtĩkia atĩ Ngai arĩ kuo. Angĩ nao matiganaga na ndini nĩ ũndũ wa atongoria a ndini gũkorokera mbeca na kũrũĩra ũnene. Ningĩ thĩinĩ wa mabũrũri mamwe, thirikari nĩ cigaga mawatho ma kũgirĩrĩria mawĩra ma kĩndini.

3. Muoroto wa gĩcunjĩ gĩkĩ nĩ ũrĩkũ?

³ Jesu aatwathire tũgatue “andũ arutwo kuuma ndũrĩrĩ-inĩ ciothe.” (Mat. 28:19) Tũngĩteithia atĩa andũ arĩa matarĩ a ndini o yothe kwenda Ngai na gũtuĩka arutwo a Kristo? No  mũhaka tũririkanage atĩ ũrĩa mũndũ ekwamũkĩra ndũmĩrĩri itũ no gũkorũo kwĩhocetie harĩ mũrerere wake. Kwa ngerekano, andũ arĩa moimĩte Rũraya no mage gũtũthikĩrĩria tũkĩmahunjĩria ta ũrĩa andũ arĩa moimĩte Asia mangĩtũthikĩrĩria. Nĩkĩ? Thĩinĩ wa Rũraya, andũ aingĩ nĩ moĩ maũndũ manini megiĩ Bibilia na manaigua atĩ Ngai nĩwe wombire indo ciothe. No thĩinĩ wa Asia, andũ aingĩ matiũĩ ũhoro wa Bibilia o na hanini na matiĩtĩkĩtie ũhoro wĩgiĩ Mũũmbi. Muoroto wa gĩcunjĩ gĩkĩ nĩ gũtũteithia gũkinyĩra ngoro cia andũ arĩa othe tũkoraga ũtungata-inĩ, gũtekũmakania metĩkĩtie maũndũ marĩkũ.

4. Twagĩrĩirũo gũkorũo na mawoni mega nĩkĩ?

⁴ Koragwo na Mawoni Mega. O mwaka, nĩ kũrĩ andũ matarĩ a ndini o yothe matuĩkaga Aira a Jehova. Aingĩ ao mbere ĩyo maarĩ na mĩtugo mĩega na nĩ maaiguaga mategũkenio nĩ ũhinga wa ndini. Angĩ nao matiarĩ na mĩtugo mĩega na nĩ maabatarire gũtigana nayo. Tũgĩteithio nĩ Jehova, no tũkorũo na ma atĩ nĩ tũrĩonaga arĩa marĩ na “mwerekera ũrĩa wagĩrĩire wa kũheo muoyo wa tene na tene.”—Atũm. 13:48; 1 Tim. 2:3, 4.

5. Kaingĩ nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ mathikĩrĩrie ndũmĩrĩri itũ?

⁵ Koragwo na Tha na Ũtaũku. Kaingĩ andũ matithikagĩrĩria ndũmĩrĩri itũ nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa twameera, no mathikagĩrĩria nĩ ũndũ wa njĩra ĩrĩa tũrahũthĩra kũmeera. Nĩ makenaga rĩrĩa twamonia tha, twahũthĩra ũtaũku, na twamonia biũ atĩ nĩ tũrakenio nĩo. Tũtimaringagĩrĩria gwĩtĩkĩra mawoni maitũ. Handũ ha ũguo, twĩrutanagĩria gũtaũkĩrũo kĩrĩa gĩtũmĩte makorũo na mawoni ma mũthemba mũna megiĩ ndini. Kwa ngerekano, andũ amwe matiendete kwarĩrĩria maũndũ megiĩ ndini na mũndũ matoĩ. Angĩ monaga ũtarĩ mũtugo mwega kũũria mũndũ ũrĩa ũngĩ mawoni make megiĩ Ngai. Angĩ nao nĩ maiguaga thoni kuonwo magĩthoma Bibilia, makĩria rĩrĩa mareka ũguo na Mũira wa Jehova. Gũtekũmakania kĩrĩa gĩtũmĩte andũ makorũo na mawoni ma mũthemba mũna, nĩ twĩrutanagĩria gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa maraigua.—2 Tim. 2:24, kohoro ka magũrũ-inĩ.

6. Mũtũmwo Paulo aagarũragĩra atĩa njĩra ya kũhunjia? Tũngĩĩgerekania nake atĩa?

⁶ Tũngĩka atĩa tũngĩona atĩ mũndũ ndarakenio nĩ ciugo ta “Bibilia,” “ũũmbi,” “Ngai,” kana “ndini”? No twĩgerekanie na mũtũmwo Paulo na tũgarũrĩre njĩra itũ ya kwaria nao. Paulo akĩaria na Ayahudi aahũthagĩra Maandĩko. O na kũrĩ ũguo, akĩaria na athomi Angiriki arĩ Areopago, ndaagwetaga Maandĩko ĩmwe kwa ĩmwe. (Atũm. 17:2, 3, 22-31) Tũngĩĩgerekania atĩa na kĩonereria gĩa Paulo? Ũngĩcemania na mũndũ ũtetĩkĩtie Bibilia, ũkĩaria nake nĩ wega kwaga kũgweta Bibilia ĩmwe kwa ĩmwe. Ningĩ ũngĩona atĩ mũndũ ndarenda kuoneka mũgĩthoma Bibilia hamwe nake, no ũgerie kũmuonia maandĩko ũkĩhũthĩra njĩra andũ angĩ matekũmenya, hihi ũkĩhũthĩra kĩndũ ta thimũ.

7. Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa nĩguo twĩgerekanie na Paulo ta ũrĩa 1 Akorintho 9:20-23 yonanĩtie?

⁷ Taũkĩrũo nĩ Andũ Acio na Ũmathikĩrĩrie. Nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũtaũkĩrũo nĩ maũndũ marĩa mangĩkorũo matũmĩte andũ arĩa tũracemania nao makorũo na mwĩcirĩrie mũna. (Thim. 20:5) Ta wĩcirie o rĩngĩ ngerekano ya Paulo. Aarerirũo nĩ Ayahudi. No nĩ aabatarire gũcenjia njĩra yake akĩhunjĩria andũ a ndũrĩrĩ tondũ matioĩ maũndũ maingĩ megiĩ Jehova na Maandĩko. Kwoguo no tũbatare gwĩka ũthuthuria kana kũhoya ũtaaro ahunjia arĩa marĩ na ũmenyeru kĩũngano-inĩ nĩgetha tũhote gũtaũkĩrũo nĩ andũ a gĩcigo kĩrĩa tũhunjagia.—Thoma 1 Akorintho 9:20-23.

8. Njĩra ĩmwe njega ya kwambĩrĩria ndeereti ĩgiĩ Bibilia nĩ ĩrĩkũ?

 ⁸ Muoroto witũ nĩ gũcaria arĩa ‘magĩrĩire.’ (Mat. 10:11) Nĩguo tũhote gwĩka ũguo, twagĩrĩirũo kũũria andũ mawoni mao tũcoke tũmathikĩrĩrie na kinyi. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Ngeretha nĩ oragia andũ mawoni mao megiĩ ũrĩa andũ mangĩgĩa na kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno, ũrĩa mangĩrera ciana, kana ũrĩa mangĩhiũrania na wagi wa kĩhooto. Thutha wa gũthikĩrĩria mawoni mao, acokaga akoria ũũ: “Ũgwĩciria atĩa igũrũ rĩgiĩ ũtaaro ũyũ waandĩkirũo hakuhĩ mĩaka 2,000 mĩhĩtũku?” Thutha ũcio akahũthĩra thimũ yake kuonia mũndũ maandĩko marĩa athuurĩte atekũgweta kiugo “Bibilia.”

9. Tũngĩteithia atĩa andũ arĩa matendaga kwarĩrĩria ũhoro wĩgiĩ Ngai?

⁹ No tũhutie ngoro cia andũ arĩa matendaga kwarĩrĩria ũhoro wĩgiĩ Ngai tũngĩarĩrĩria ũndũ ũrĩa ũmakenagia. Kwa ngerekano andũ amwe nĩ magegagio nĩ ũũmbi. No uuge ũndũ ta ũyũ: “No kũhoteke nĩ ũĩ atĩ indo nyingĩ iria athomi a sayansi mathondekete megerekanĩtie na indo iria ciombĩtwo tene. Kwa ngerekano, andũ arĩa mathondekaga maikoroboni makoragwo mathuthurĩtie matũ, nao arĩa mathondekaga kamera mathuthuragia maitho. Hihi rĩrĩa wona indo itiganĩte kũrĩa igũrũ na gũkũ thĩ wĩciragia cioimanire na kĩĩ? Hihi ũgwĩciria cioimanire na hinya ũtarĩ wa ndũire, mũndũ, kana kĩndũ kĩngĩ? Thutha wa kũmũthikĩrĩria na kinyi, no ũmũũrie ũũ: “Rĩrĩa mainjinia marathondeka indo makĩĩgerekania na ũrĩa matũ na maitho mahaana-rĩ, ũkuona ta makoragwo makĩĩruta kuuma kũrĩ ũ? Nĩ ndĩrakenirio mũno nĩ kaũndũ gaka kaandĩkĩtwo nĩ mwandĩki ũmwe wa tene, ũrĩa woigire ũũ: ‘Ũrĩa wathondekire gũtũ-rĩ, hihi nĩ kũigua atangĩigua? Ũrĩa wombire riitho-rĩ, nĩ kuona atangĩona? . . . Nĩwe ũheaga andũ ũmenyo.’ O na athomi amwe a sayansi nĩ metĩkanagia na ciugo icio.” (Thab. 94:9, 10) No tũcoke tũmuonie gacunjĩ kuuma jw.org^® rungu rwa gĩcunjĩ gĩtagwo “Mawoni Megiĩ Kĩhumo kĩa Muoyo.” (Rora rungu rwa MORUTANI MA BIBILIA > SAYANSI NA BIBILIA.) Ningĩ no tũmũhe broshua ya Uhai—Ulitokana na Muumba? kana ya Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai.

10. Tũngĩambĩrĩria ndeereti atĩa na mũndũ ũtendaga kwarĩrĩria ũhoro wĩgiĩ Ngai?

¹⁰ Andũ aingĩ nĩ meriragĩria ũtũũro mwega mahinda marĩa maroka. O na kũrĩ ũguo, aingĩ monaga ta thĩ ĩgũkorũo yanangĩtwo kana ĩgatuĩka kũndũ gũtangĩikarĩka. Mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko bũrũri-inĩ wa Norway ooigire  atĩ andũ arĩa matendaga kwarĩrĩria ũhoro wĩgiĩ Ngai, kaingĩ nĩ mendaga kwarĩrĩria maũndũ marĩa marahaanĩka thĩinĩ wa thĩ. Arĩkia kũgeithia mũndũ, amũũragia: “Ũgwĩciria nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũkaagĩa na ũtũũro mwega mahinda marĩa maroka? Hihi ũkuona ta tũngĩteithio nĩ ateti, athomi a sayansi, kana nĩ andũ angĩ?” Thutha wa gũthikĩrĩria na kinyi, athomaga kana akagweta rĩandĩko rĩronania atĩ mahinda marĩa maroka nĩ magaakorũo marĩ mega. Andũ amwe nĩ makenaga kuona kĩĩranĩro kĩa Bibilia atĩ thĩ ĩgũtũũra tene na tene na atĩ andũ arĩa ega magaatũũra thĩinĩ wayo tene na tene.—Thab. 37:29; Koh. 1:4.

11. Twagĩrĩirũo kũhũthĩra njĩra itiganĩte tũkĩambĩrĩria ndeereti nĩkĩ? Tũngĩĩgerekania atĩa na kĩonereria kĩa Paulo o ta ũrĩa Aroma 1:14-16 yonanĩtie?

¹¹ Twagĩrĩirũo kũhũthĩra njĩra itiganĩte tũkĩaria na andũ arĩa twakora ũtungata-inĩ. Nĩkĩ? Tondũ o mũndũ nĩ ngũrani na ũrĩa ũngĩ. Ũndũ ũrĩa ũngĩkenia mũndũ ũmwe no gũkorũo nĩguo ũngĩrakaria mũndũ ũrĩa ũngĩ. Andũ amwe matikoragwo na thĩna kwarĩrĩria ũhoro wa Ngai kana Bibilia, no angĩ mendaga mwambe mwarĩrĩrie maũndũ mangĩ. Gũtekũmakania mũndũ nĩ wa mũthemba ũrĩkũ, twagĩrĩirũo kwarĩria andũ a mĩthemba yothe. (Thoma Aroma 1:14-16.) Ningĩ nĩ twagĩrĩirũo kũririkanaga atĩ Jehova nĩwe ũtũmaga ũhoro wa ma ũkũre ngoro-inĩ cia arĩa marĩ na mwerekera ũrĩa wagĩrĩire.—1 Kor. 3:6, 7.

12. Tũngĩka atĩa tũteithie andũ arĩa moimĩte mabũrũri-inĩ ma Asia arĩa matarĩ meciria kana nĩ kũrĩ Mũũmbi kana gũtirĩ?

¹² Thĩinĩ wa thĩ yothe, ahunjia aingĩ nĩ macemanagia na andũ moimĩte mabũrũri-inĩ ma Asia, na amwe kũrĩa moimĩte thirikari cia kwao nĩ igirĩtie maũndũ ma kĩndini. Thĩinĩ wa mabũrũri mamwe ma Asia, andũ aingĩ matirĩ meciria kana nĩ kũrĩ Mũũmbi kana gũtirĩ. Amwe ao nĩ mendaga kũmenya na kwoguo nĩ metĩkagĩra o na ihenya wĩruti wa Bibilia, no angĩ mambaga kũrega kũrutwo maũndũ merũ kĩambĩrĩria-inĩ. Tũngĩka atĩa nĩguo tũmateithie? Ahunjia amwe marĩ na ũmenyeru nĩ magĩte na moimĩrĩro mega na njĩra ya kwamba kwarĩrĩria maũndũ mangĩ, makonia andũ biũ atĩ nĩ marakenio nĩo, na thutha-inĩ rĩrĩa mona kwagĩrĩire makameera ũrĩa ũtũũro wao waagĩrire rĩrĩa maambĩrĩirie kũhũthĩra motaaro ma Bibilia.

13. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma andũ magucĩrĩrio nĩ Bibilia? (Rora mbica ngothi-inĩ.)

¹³ Kĩambĩrĩria-inĩ, andũ aingĩ magucagĩrĩrio nĩ ũũgĩ ũrĩa ũkoragwo Bibilia-inĩ. (Koh. 7:12) Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe thĩinĩ wa New York ũhunjagĩria andũ arĩa maragia rũthiomi rwa Mandarin ooigire ũũ: “Ndĩrutanagĩria kuonia andũ atĩ nĩ ndĩrakenio nĩo na ngamathikĩrĩria. Ingĩona atĩ no hingo marathamire kuuma bũrũri ũngĩ, no ndĩmorie: ‘Ũrona kũndũ gũkũ kũhaana atĩa? Hihi nĩ wonete wĩra? Andũ a gũkũ maragũtwara atĩa?’” Rĩmwe na rĩmwe ũndũ ũcio nĩ ũmũteithagia kwambĩrĩria ndeereti ĩgiĩ ũndũ mũna kuuma Bibilia-inĩ. Rĩrĩa ona kwagĩrĩire, mwarĩ wa Ithe witũ ũcio nĩ oragia ũũ: “Ũgwĩciria nĩ ũndũ ũrĩkũ wa bata ũngĩtũteithia gũikarania wega na andũ arĩa angĩ? Hihi no wende nguonie thimo ĩmwe ya Bibilia? Yugaga ũũ: ‘Kwambĩrĩria mbaara nĩ ta kũhingũrĩra maĩ ma mũiyũro; haaro ĩtanatuthũka-rĩ, wĩyeherere.’ Hihi nĩ ũkuona ta ũtaaro ũcio ũngĩtũteithia gũikarania wega na andũ arĩa angĩ?” (Thim. 17:14) Ndeereti ta icio no itũteithie kũmenya andũ arĩa mangĩenda kwĩruta makĩria.

14. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe thĩinĩ wa Asia ya Irathĩro ateithagia atĩa andũ arĩa moigaga matiĩtĩkĩtie atĩ nĩ kũrĩ Ngai?

¹⁴ Ĩ nake mũndũ angĩkwĩra ndetĩkĩtie atĩ nĩ kũrĩ Ngai? Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe  ũhunjĩtie ihinda iraihu gĩcigo-inĩ kĩa Asia ya Irathĩro kĩrĩa gĩkoragwo na andũ aingĩ matarĩ a ndini ooigire ũũ: “Kaingĩ rĩrĩa mũndũ oiga, ‘Niĩ ndiĩtĩkĩtie atĩ nĩ kũrĩ Ngai,’ akoragwo akĩenda kuonania atĩ ndetĩkĩtie ũhoro wĩgiĩ gũthathaiya ngai cia gũkũ iria ithathayagio nĩ andũ aingĩ. Nĩ ũndũ ũcio, kaingĩ njĩtĩkanagia nake ngamwĩra atĩ ngai nyingĩ ithondeketwo nĩ andũ na nĩ cia maheeni. Njokaga ngathoma Jeremia 16:20 ĩrĩa yugaga: ‘Hihi mũndũ no ahote gwĩthondekera ngai? Icio athondekaga ti ngai cia ma.’ Njokaga ngamũũria ũũ: ‘Tũngĩmenya atĩa ngũrani ya Ngai wa ma na ngai cia maheeni?’ Thikagĩrĩria ũrĩa egũtaarĩria na kinyi na ngamũthomera Isaia 41:23 ĩrĩa yugaga: ‘Twĩrei ũrĩa gũgaathiĩ ihinda rĩũkĩte, nĩgetha tũmenye atĩ mũrĩ ngai.’ Kuuma hau ngamuonia ngerekano ya ũrĩa Jehova aarathĩte ũhoro wa ihinda rĩũkĩte.”

15. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na mũrũ wa Ithe witũ ũmwe thĩinĩ wa Asia ya Irathĩro?

¹⁵ Mũrũ wa Ithe witũ ũngĩ nake thĩinĩ wa Asia ya Irathĩro ahũthagĩra njĩra ĩno agĩcokera andũ. Ooigire ũũ: “Nyonagia andũ ngerekano cia ũũgĩ ũrĩa ũkoragwo Bibilia-inĩ, morathi ma Bibilia marĩa mahingĩte, na mawatho ma ndũire marĩa matongoragia igũrũ na thĩ. Njokaga ngamonia ũrĩa maũndũ macio mothe monanagia atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi ũrĩ ũũgĩ. Mũndũ angĩambĩrĩria gwĩtĩkĩra atĩ nĩ kũrĩ Ngai, nyambagĩrĩria kũmuonia ũrĩa Bibilia yugaga igũrũ rĩgiĩ Jehova.”

16. Arutwo marabatara gũkorũo na wĩtĩkio harĩ Ngai nĩkĩ kũringana na Ahibirania 11:6? Tũngĩmateithia atĩa gũkũria wĩtĩkio?

¹⁶ Rĩrĩa tũreruta Bibilia na andũ matarĩ a ndini, nĩ twagĩrĩirũo gũikara tũkĩmateithagia gwĩkĩra hinya wĩtĩkio wao atĩ nĩ kũrĩ Ngai. (Thoma Ahibirania 11:6.) Ningĩ nĩ twagĩrĩirũo kũmateithia gwĩtĩkia Bibilia. Ũndũ ũcio no ũbatare tũcokere morutani mamwe maita maingĩ. O hĩndĩ tũkĩĩruta nao, no tũbatare kwarĩrĩria maũndũ maronania atĩ Bibilia nĩ Kiugo kĩa Ngai. Tũgĩka ũguo no twarĩrĩrie na njĩra nguhĩ ũhoro wĩgiĩ morathi ma Bibilia marĩa mahingĩte, ũrĩa Bibilia ĩtwaranaga na sayansi na historĩ, na ũrĩa Bibilia ĩngĩtũteithia ũtũũro-inĩ witũ wa o mũthenya.

17. Gũkorũo na wendo kũngĩkorũo na moimĩrĩro marĩkũ harĩ andũ arĩa angĩ?

¹⁷ Tũteithagia andũ matuĩke arutwo a Kristo na njĩra ya kũmonia wendo tũtekũrora kana nĩ a ndini kana ti a ndini. (1 Kor. 13:1) Tũkĩmaruta, muoroto witũ nĩ kũmonia atĩ Ngai nĩ atwendete na nĩ endaga tũmwende. O mwaka, andũ makiri maingĩ arĩa mbere ĩyo mataarĩ a ndini nĩ mabatithagio nĩ ũndũ wa gũkorũo merutĩte kwenda Ngai. Kwoguo koragwo na mawoni mega, na wonanagie atĩ nĩ ũrakenio nĩ andũ a mĩthemba yothe. Mathikagĩrĩrie. Geragia gũtaũkĩrũo nĩo. Reke merute gũtuĩka arutwo a Kristo kũgerera kĩonereria gĩaku.