WĨTĨKIO nĩ ũtũheaga hinya mũingĩ. Kwa ngerekano, o na gũtuĩka Shaitani no ende gũthũkia ũrata witũ na Jehova, wĩtĩkio nĩ ũtũteithagia “kũhoria . . . mĩguĩ yothe ĩrĩa ĩrĩ mwaki ya ũrĩa mũũru.” (Ef. 6:16) Wĩtĩkio no ũtũteithie kũng’ethanĩra na mathĩna o na mangĩkorũo maigana kĩrĩma. Jesu eerire arutwo ake ũũ: “Mũngĩrĩ na wĩtĩkio ũigana mbegũ ya karatarĩ, no mũhote kwĩra kĩrĩma gĩkĩ, ‘Ehera haha ũthiĩ haarĩa,’ nakĩo kĩehere.” (Mat. 17:20) Tondũ wĩtĩkio no ũtũteithie kũgĩa na hinya kĩĩroho, nĩ twagĩrĩirũo kwĩyũria ciũria ici: Wĩtĩkio nĩ kĩĩ? Hihi mwerekera witũ wa ngoro nĩ ũhutagia wĩtĩkio witũ? Tũngĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya atĩa? Na twagĩrĩirũo kuonania wĩtĩkio harĩ ũ?—Rom. 4:3.

Wĩtĩkio nĩ makĩria ma gwĩtĩkia kana gwĩtĩkĩra ũhoro wa ma tondũ o na “ndaimono nĩ ciĩtĩkĩtie [atĩ Ngai arĩ kuo] na ikainaina.” (Jak. 2:19) Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, wĩtĩkio nĩ kĩĩ?

Bibilia ĩtaaragĩria wĩtĩkio na njĩra igĩrĩ. Ya mbere, “wĩtĩkio nĩ gũkorũo na mwĩhoko mũrũmu wa maũndũ marĩa merĩgĩrĩirũo.” (Ahib. 11:1a) Mũndũ ũrĩ na wĩtĩkio, akoragwo na ma biũ atĩ maũndũ mothe marĩa Jehova eranĩire nĩ ma ma na nĩ makaahinga. Kwa ngerekano, Jehova eerĩte Aisiraeli ũũ: “Angĩkorũo no mũhote gũthũkia kĩrĩkanĩro gĩakwa kĩgiĩ mũthenya na kĩrĩkanĩro gĩakwa kĩgiĩ ũtukũ, nĩguo mũthenya na ũtukũ itigokage hĩndĩ ĩrĩa yagĩrĩire, hĩndĩ ĩyo norĩo kĩrĩkanĩro gĩakwa na ndungata yakwa Daudi kĩngĩthũkio.” (Jer. 33:20, 21) Hihi nĩ wĩtigagĩra atĩ riũa rĩahota kwaga kũratha kana gũthũa, ũndũ ũrĩa ũngĩtũma kwage gũkorũo na mũthenya na ũtukũ? Angĩkorũo ndũkoragwo na nganja atĩ thĩ ĩthiũrũrũkagĩra harĩa yagĩrĩire na ĩgathiũrũrũka riũa-rĩ, hihi nĩ ũkĩagĩrĩirũo gũkorũo na nganja atĩ Mũũmbi ũrĩa wathondekire maũndũ macio no ahingie ciĩranĩro ciake? Aca!—Isa. 55:10, 11; Mat. 5:18.

Ya kerĩ, wĩtĩkio nĩ “ũira ũroneka wega wa maũndũ ma ma marĩa mataroneka.” Wĩtĩkio ũtaarĩirio atĩ nĩ “ũira ũroneka wega” kana “ũira mũrũmu,” wa maũndũ mataroneka na maitho no nĩ ma ma. (Ahib. 11:1b; kohoro ka magũrũ-inĩ) Na njĩra ĩrĩkũ? Kwa ngerekano-rĩ, kaana no gakũũrie ũũ, ‘Ũmenyaga atĩa atĩ nĩ gũkoragwo na rĩera?’ O na gũtuĩka ndũrĩ wona rĩera, no ũteithĩrĩrie kaana kau na njĩra ya gũtũma gecirie maũndũ marĩa monanagia atĩ kũrĩ na rĩera ta kũhuhia, maũndũ marĩa rũhuho rwĩkaga, na maũndũ mangĩ ta macio. Kaana getĩkia ũira ũrĩa ũronania atĩ nĩ kũrĩ rĩera, gagetĩkĩra atĩ kĩndũ no gĩkorũo kuo o na angĩkorũo gatirakĩona. Na njĩra o ta ĩyo, wĩtĩkio ũkoragwo wĩhocetie harĩ ũira ũtangĩkararĩka.—Rom. 1:20.

Tondũ wĩtĩkio ũkoragwo wĩhocetie harĩ ũira wa ma, no mũhaka mũndũ ambe agĩe na “ũmenyo wa ma wĩgiĩ ũhoro wa ma.” (1 Tim. 2:4) No ũmenyo wiki ti mũiganu. Mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ: “Mũndũ onanagia wĩtĩkio ngoro-inĩ.” (Rom. 10:10) Mũndũ ndagĩrĩirũo o gwĩtĩkia ũhoro wa ma tu, no nĩ agĩrĩirũo nginya kũwona ũrĩ wa bata. Mũndũ angĩka ũguo no rĩo tu angĩhota kuonania wĩtĩkio, na ũguo nĩ kuuga gwĩka kũringana na ũhoro wa ma. (Jak. 2:20) Mũndũ ũtakoragwo na ngatho cia  kuuma ngoro-inĩ nĩ ũndũ wa kũmenya ũhoro wa ma, no akararie nginya ũira ũroneka angĩnyitĩrĩra maũndũ marĩa eetĩkĩtie kana athiĩ na mbere kũrũmĩrĩra merirĩria make ma mwĩrĩ. (2 Pet. 3:3, 4; Jud. 18) Nĩkĩo o na mahinda-inĩ ma Bibilia, ti andũ othe arĩa meeyoneire ciama maakũririe wĩtĩkio. (Ndar. 14:11; Joh. 12:37) Andũ arĩa roho wa Ngai ũteithagia gũkũria wĩtĩkio no arĩa tu ngoro ciao ciendete ũhoro wa ma handũ ha maheeni.—Gal. 5:22; 2 Thes. 2:10, 11.

Mũndũ ũmwe warĩ na wĩtĩkio mũrũmu nĩ Mũthamaki Daudi. (Ahib. 11:32, 33) O na kũrĩ ũguo, ti andũ othe a famĩlĩ yao maarĩ na wĩtĩkio ta wake. Kwa ngerekano, hĩndĩ ĩmwe mũrũ wa nyina na Daudi ũrĩa mũkũrũ wetagwo Eliabu nĩ oonanirie ndaarĩ na wĩtĩkio rĩrĩa aakũũmire Daudi oria ciũria ciĩgiĩ Goliathu. (1 Sam. 17:26-28) Gũtirĩ mũndũ ũciaragwo arĩ na wĩtĩkio, na gũtirĩ mũndũ ũgayaga wĩtĩkio kuuma kũrĩ aciari ake, kwoguo wĩtĩkio wa Daudi woimanĩte na we mwene gũkorũo na ũrata na Ngai.

Thĩinĩ wa Thaburi ya 27, Daudi nĩ ataarĩirie ũrĩa aagĩire na wĩtĩkio ũcio mũrũmu. (Mũhari wa 1) Daudi nĩ eecũranagia igũrũ rĩgiĩ maũndũ marĩa eeyoneire mbere ĩyo na igũrũ rĩgiĩ ũrĩa Jehova aahiũranĩtie na thũ ciake. (Mũhari wa 2, 3) Nĩ aakenagĩra mũno mũbango ũrĩa Jehova aaigĩte wa ũthathaiya. (Mũhari wa 4) Daudi aathathayagia Ngai arĩ hamwe na athathaiya arĩa angĩ hema-inĩ ya Jehova. (Mũhari wa 6) Nĩ aahoyaga Jehova kuuma ngoro. (Mũhari wa 7, 8) Daudi ningĩ nĩ eendaga kũrutwo njĩra cia Ngai. (Mũhari wa 11) Wĩtĩkio warĩ wa bata mũno harĩ Daudi nginya akĩũria ũũ: “Ingĩrĩ kũ korũo ndiarĩ na wĩtĩkio?”—Mũhari wa 13.

No ũgĩe na wĩtĩkio ta ũcio Daudi aarĩ naguo ũngĩkũria mwĩcirĩrie na ũgĩe mĩtugo ta ĩrĩa ĩtaarĩirio nĩ Thaburi ya 27. Tondũ wĩtĩkio ũkoragwo wĩhocetie harĩ ũmenyo wa ma, o ũrĩa ũkwĩruta Kiugo kĩa Ngai na mabuku maitũ makĩria, noguo ũgũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ gũkũria ngumo ĩyo, ĩrĩa nĩ maciaro ma roho wa Ngai. (Thab. 1:2, 3) Rĩrĩa ũreruta, hũthagĩra mahinda gwĩcũrania. Tũngĩĩcũrania maũndũ marĩa tũreruta, nĩ tũkũgĩa na ngatho makĩria harĩ Jehova. O ũrĩa ngatho ciaku harĩ Jehova ikuongerereka, noguo ũkũgĩa na wendi makĩria wa kuonania wĩtĩkio waku na njĩra ya kũmũthathayia mĩcemanio-inĩ na kũhunjĩria arĩa angĩ. (Ahib. 10:23-25) Ningĩ nĩ tuonanagia wĩtĩkio rĩrĩa twathiĩ na mbere ‘kũhoya tũtegũkua ngoro.’ (Luk. 18:1-8) Nĩ ũndũ ũcio, ‘hoyaga Jehova hingo ciothe,’ ũrĩ na ma atĩ ‘nĩ akũrũmbũyagia.’ (1 Thes. 5:17; 1 Pet. 5:7) Wĩtĩkio ũtũmaga twĩke ũrĩa kwagĩrĩire, na rĩrĩa tweka ũrĩa kwagĩrĩire wĩtĩkio witũ nĩ ũgĩaga na hinya makĩria.—Jak. 2:22.

Hwaĩ-inĩ wa mũico mbere ya gĩkuũ gĩake, Jesu eerire arutwo ake ũũ: “Onaniai wĩtĩkio harĩ Ngai;  ningĩ onaniai wĩtĩkio harĩ niĩ.” (Joh. 14:1) Kwoguo tũrabatara gũkorũo na wĩtĩkio harĩ Jehova na nginya harĩ Jesu. Hihi ũngĩkorũo na wĩtĩkio harĩ Jesu atĩa? Reke twarĩrĩrie njĩra ithatũ.

Ya mbere, onaga ũkũũri ũrĩ kĩheo Ngai akũheete wee kĩũmbe. Mũtũmwo Paulo ooigire: “Ndũũraga nĩ ũndũ wa wĩtĩkio harĩ Mũrũ wa Ngai, o we wanyendire na akĩĩneana we mwene nĩ ũndũ wakwa.” (Gal. 2:20) Ũngĩkorũo na wĩtĩkio harĩ Jesu, nĩ ũrĩkoragwo na ma biũ atĩ ũkũũri no ũgũteithie, na atĩ nĩguo mũthingi wa kuoherũo mehia maku, nĩ ũkũheaga kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkaagĩa na muoyo wa tene na tene, na nĩguo ũira ũrĩa mũnene biũ wonanagia atĩ Ngai nĩ akwendete. (Rom. 8:32, 38, 39; Ef. 1:7) Gwĩka ũguo, nĩ gũgũgũteithia gũtiga kwĩyona ũrĩ mũndũ ũtarĩ kĩene.—2 Thes. 2:16, 17.

Ya kerĩ, kuhagĩrĩria Jehova kũgerera mahoya ũndũ ũrĩa ũhotekaga nĩ ũndũ wa igongona rĩa Jesu. Nĩ ũndũ wa ũkũũri, no tũhote kũhoya Jehova “tũrĩ na wĩyathi wa kwaria, nĩguo tũiguĩrũo tha na tuonio ũtugi mũnene ũrĩ ũteithio ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire.” (Ahib. 4:15, 16; 10:19-22) Mahoya nĩ mekĩraga hinya itua ritũ rĩa kũregana na mehia.—Luk. 22:40.

Ya gatatũ, athĩkagĩra Jesu. Mũtũmwo Johana aandĩkire ũũ: “Ũrĩa wonanagia wĩtĩkio harĩ Mũriũ arĩ na muoyo wa tene na tene; ũrĩa ũtaathĩkagĩra Mũriũ ndakona muoyo, ĩndĩ marakara ma Ngai megũtũũra igũrũ rĩake.” (Joh. 3:36) Ta rora wone atĩ Johana oonanirie atĩ kuonania wĩtĩkio nĩ mũgarũ wa kwaga gwathĩka. Nĩ ũndũ ũcio, mũndũ onanagia wĩtĩkio harĩ Jesu na njĩra ya kũmwathĩkĩra. Mũndũ athĩkagĩra Jesu na njĩra ya kũrũmĩrĩra “watho wa Kristo,” na ũguo nĩ kuuga, maũndũ mothe marĩa aarutanire na marĩa aathanire. (Gal. 6:2) Ningĩ mũndũ nĩ athĩkagĩra Jesu rĩrĩa ararũmĩrĩra ũtongoria ũrĩa aheanaga kũgerera “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ.” (Mat. 24:45) Ũngĩathĩkagĩra Jesu, nĩ ũrĩkoragwo na ũhoti wa gwĩtiiria moritũ marĩa mangĩkorũo mahaana ta kĩhuhũkanio.—Luk. 6:47, 48.

Hingo ĩmwe mũndũ ũmwe aanĩrĩire akĩra Jesu ũũ: “Ndĩ na wĩtĩkio! Ndeithia harĩa ndĩrabatara wĩtĩkio!” (Mar. 9:24) Mũndũ ũcio nĩ aarĩ na wĩtĩkio gĩkĩro kĩna, no aarĩ mwĩnyihia na nĩ aamenyaga atĩ nĩ aabataraga wĩtĩkio makĩria. O ta mũndũ ũcio, hĩndĩ ĩmwe ũtũũro-inĩ witũ no kuumĩre maũndũ mangĩtũma tũbatare wĩtĩkio makĩria. Na ithuothe no twĩkĩre wĩtĩkio witũ hinya mahinda-inĩ maya. O ta ũrĩa tuona, twĩkagĩra wĩtĩkio witũ hinya rĩrĩa tweruta na twecũrania Kiugo kĩa Ngai, ũndũ ũrĩa ũtũmaga ngatho citũ harĩ Jehova ciongerereke. Ningĩ wĩtĩkio witũ nĩ ũrĩgĩaga na hinya makĩria rĩrĩa ithuĩ o hamwe na andũ arĩa angĩ tũthathayagia nao twathathaiya Jehova, twera andũ arĩa angĩ ũhoro wa kĩĩrĩgĩrĩro gitũ, na twathiĩ na mbere kũhoyaga hingo ciothe. Makĩria ma ũguo, twekĩra wĩtĩkio witũ hinya nĩ tũkũgĩa na kĩheo kĩrĩa kĩnene makĩria. Kiugo kĩa Ngai gĩtwĩraga ũũ: “Inyuĩ endwa akwa-rĩ, mwĩyakei igũrũ rĩa wĩtĩkio wanyu ũrĩa mũtheru mũno . . . nĩguo mwĩige wendo-inĩ wa Ngai.”—Jud. 20, 21.