1. Nĩkĩ kũramata mũciĩ mahinda-inĩ maya no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ mũno?

 MAŨNDŨ maingĩ mahinda-inĩ maya nĩ maragarũrũka, na makĩria marĩa mahutĩtie mũtũũrĩre wa famĩlĩ. Ũndũ ũrĩa woonagwo ũrĩ wa ndũire kana ũrĩ mwĩtĩkĩrĩku mĩaka 40 kana 50 mĩhĩtũku, kaingĩ mahinda-inĩ maya wonekaga ũtarĩ mwagĩrĩru. Nĩ ũndũ ũcio, kũramata mũciĩ na njĩra ĩkũgaacĩra no ũkorũo ũtarĩ ũndũ mũhũthũ. O na kũrĩ ũguo, ũngĩrũmĩrĩra ũtaaro wa Kĩĩmandĩko, no ũhote kũhiũrania na moritũ macio.

2. Nĩ maũndũ marĩkũ ma kĩĩmbeca marehaga mĩtangĩko thĩinĩ wa famĩlĩ?

² Mahinda-inĩ maya andũ aingĩ matiiganagĩra gũkorũo na mũtũũrĩre mũhũthũ wa famĩlĩ. O ũrĩa mũtabarĩre wa kĩbiacara ũrathiĩ na mbere gũthondeka indo nyingĩ, na ũkahũthĩra njĩra cia kũgathĩrĩria nĩguo ũgucĩrĩrie andũ, athuri na atumia milioni nyingĩ marahũthĩra mahinda maingĩ wĩra-inĩ nĩguo mahote kũgũra indo icio. Nao angĩ milioni nyingĩ no mũhaka merutanĩrie mũno o mũthenya nĩguo mone irio. Nĩguo tu mahote kũrĩhĩra mabataro ma o mũthenya, no mũhaka marute wĩra mathaa maingĩ makĩria gũkĩra hau kabere, hihi o na kũruta mawĩra merĩ. O na kũrĩ ũguo, kũrĩ angĩ mangĩkena mangĩandĩkwo wĩra, tondũ kwaga mawĩra nĩ thĩna ũtheremete mũno. Ma nĩ atĩ, mũtũũrĩre wa famĩlĩ ya mahinda maya ti hingo ciothe ũkoragwo ũrĩ mũhũthũ, ĩndĩ ũtaaro wa Bibilia no ũteithie famĩlĩ ciĩke ũrĩa wothe cingĩhota kũringana na maũndũ ma o famĩlĩ.

3. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ mũtũmwo Paulo aatarĩirie, na kũũhũthĩra kũngĩteithia atĩa kũramata mũciĩ na njĩra ngaacĩru?

 ³ Mũtũmwo Paulo aarĩ na mathĩna ma kĩĩmbeca. Nĩguo ahote kũhiũrania namo nĩ eerutire ũndũ wa bata mũno, ũrĩa atarĩirie marũa-inĩ marĩa aandĩkĩire mũrata wake Timotheo. Paulo aandĩkire ũũ: ‘Tũtiarehire kĩndũ gũkũ thĩ, o na gũtirĩ kĩndũ tũngĩhota kũruta kuo; ĩndĩ tũngĩgĩa na irio na nguo-rĩ, no tũiganwo nĩcio.’ (1 Timotheo 6:7, 8) Ma nĩ atĩ famĩlĩ nĩ ĩrĩ mabataro mangĩ tiga o irio na nguo. Nĩ ĩbataraga ũikaro. Ciana nĩ ibataraga gĩthomo. Ningĩ nĩ ĩbataraga mbeca cia thibitarĩ na cia marĩhi mangĩ. O na kũrĩ ũguo, ũtaaro wa Paulo no wagĩrĩirũo kũhũthĩrũo. Tũngĩiganagwo nĩ kũhingia mabataro maitũ handũ ha gũthingata maũndũ marĩa twĩriragĩria-rĩ, mũtũũrĩre no ũkorũo ũrĩ mũhũthũ.

4, 5. Kwĩhaarĩria na kũbanga mbere kũngĩteithia atĩa kũramata mũciĩ?

⁴ Ũtaaro ũngĩ mwega ũkoragwo thĩinĩ wa ĩmwe ya ngerekano cia Jesu. Oigire ũũ: “Nĩ mũndũ ũrĩkũ wanyu, akĩenda gwaka nyũmba ndaya na igũrũ, ũtangĩamba gũikara thĩ, agatare mbia iria cia kũmĩakithia, amenye kana arĩ na cia kũigana cia kũmĩrĩkia?” (Luka 14:28) Jesu aaragia ũhoro wa mũndũ gũkorũo eharĩirie mbere, abangĩte mbere. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩhĩtũku nĩ tuonire ũrĩa ũndũ ũcio ũteithagia rĩrĩa mwanake na mũirĩtu mareciria kũhikania. Na ningĩ thutha wa ũhiki, no ũteithagia harĩ kũramata mũciĩ. Kwĩhaarĩria mbere ũndũ-inĩ ũcio nĩ hamwe na kũbanga mahũthĩro, kũbanga mbere ũrĩa indo iria marĩ nacio ikũhũthĩrũo na njĩra ya ũũgĩ. Na njĩra ĩyo, famĩlĩ no ĩhote kũhũthĩra mbeca wega, na ĩgakoragwo ĩigĩte mbeca cia mahũthĩro ma o mũthenya kana o kiumia, na makaaga gũkorũo na mahũthĩro makĩrĩte ũhoti wao.

⁵ Mabũrũri-inĩ mamwe, kũbanga mahũthĩro na njĩra ta ĩyo nĩ kuuga famĩlĩ ĩĩtheme gũkomba mbeca cia kũgũra indo  itarĩ cia o mũhaka. Kũngĩ na kuo no mũhaka andũ megirĩrĩrie biũ kũhũthĩra kadi cia gũkomba indo. (Thimo 22:7) Ningĩ ũndũ ũcio no ũhutie gwĩthema kũgũra indo tondũ mũndũ nĩ aciona—kũgũra kĩndũ gĩtekũbangĩirũo, ategwĩciria bata na moimĩrĩro ma gũkĩgũra. Makĩria ma ũguo, kũbanga mahũthĩro nĩ kũrĩteithagia mũndũ kũmenya atĩ kũhũthĩra mbeca ũũru na njĩra ya gũũtha kamarĩ, kũnyua thigara, kũnyua njohi gũkĩria gĩthimi nĩ kwananga mbeca cia famĩlĩ, na ningĩ nĩ mũgarũ na motaaro ma Bibilia.—Thimo 23:20, 21, 29-35; Aroma 6:19; Aefeso 5:3-5.

6. Nĩ ma irĩkũ cia Kĩĩmandĩko ingĩteithia arĩa matũũraga marĩ athĩni?

⁶ Ĩ nao arĩa matũũraga marĩ athĩni? Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, no mekĩrũo ngoro kũmenya atĩ thĩna ũcio ũrĩa ũgũmĩire andũ thĩinĩ wa thĩ yothe no wa ihinda inyinyi. Thĩinĩ wa thĩ njerũ ĩrĩa ĩrĩ hakuhĩ mũno, Jehova nĩ arĩniina ũthĩni na maũndũ mothe moru marĩa marehagĩra andũ mĩtangĩko. (Thaburi 72:1, 12-16) Ihinda-inĩ rĩrĩ, o na Akristiano a ma mangĩkorũo marĩ athĩni mũno, matikuaga ngoro biũ, tondũ nĩ makoragũo na wĩtĩkio harĩ kĩĩranĩro kĩa Jehova: “Ndirĩ hĩndĩ ngagũtigĩrĩra, kana ndigane nawe o na atĩa.” Kwoguo, Mũkristiano no oige ũũ arĩ na ma: “Mwathani nĩwe mũndeithia; ndigetigĩra.” (Ahibirania 13:5, 6) Mahinda-inĩ maya maritũ, Jehova akoretwo agĩteithia athathaiya ake na njĩra nyingĩ rĩrĩa maratũũra kũringana na motaaro make na makaiga Ũthamaki wake mbere ũtũũro-inĩ wao. (Mathayo 6:33) Aingĩ ao no marute ũira makĩhũthĩra ciugo ici cia mũtũmwo Paulo: ‘Nĩ menyerete gũikara ndĩ mũthĩni, na ngamenyera gũikara ndĩ mũtongu: kũndũ guothe o na maũndũ-inĩ mothe nĩ ndutĩtwo kũhũna o na kũhũta, na ningĩ gũtonga o na  kwaga. Nĩ hotaga gwĩka maũndũ mothe na ũndũ wake we ũrĩa ũheaga hinya.’—Afilipi 4:12, 13.

7. Nĩ ciugo irĩkũ cia Jesu cingĩteithia harĩ kũramata mũciĩ wega cingĩrũmĩrĩrũo?

⁷ Arĩ hakuhĩ mũico wa ũtungata wake gũkũ thĩ, Jesu oigire ũũ: “Enda mũndũ ũrĩa ũngĩ o ta ũrĩa wĩendete wee mwene.” (Mathayo 22:39) Kũrũmĩrĩra ũtaaro ũcio thĩinĩ wa famĩlĩ nĩ gũteithagia mũno harĩ kũramata mũciĩ. Ningĩ-rĩ, githĩ andũ arĩa a hakuhĩ mũno na ithuĩ ti arĩa tũikaranagia nao thĩinĩ wa famĩlĩ—athuri  na atumia, aciari na ciana! Andũ a famĩlĩ mangĩonania wendo atĩa gatagatĩ-inĩ kao?

8. Andũ mangĩonania wendo atĩa thĩinĩ wa famĩlĩ?

⁸ Njĩra ĩmwe nĩ mũndũ o mũndũ thĩinĩ famĩlĩ kũnyitanĩra kũruta mawĩra ma mũciĩ. Kwoguo, ciana nĩ ikũbatara kũrutwo kũiga indo harĩa ciagĩrĩirũo ciarĩkia gũcihũthĩra, ikorũo nĩ nguo kana indo cia gũthaaka. Nĩ ũndũ ũkũbatara mahinda na kĩyo kwara ũrĩrĩ o rũcinĩ, ĩndĩ nĩ ũteithio mũnene harĩ kũramata mũciĩ. Hatarĩ nganja, gũtirĩagaga tũmahĩtia tũnini, no andũ othe no manyitanĩre kũiga mũciĩ ũrĩ mũtheru, o hamwe na gũtheria thutha wa kũrĩa. Roho wa ũthayo, kwĩyenda, kũnuguna, gwĩka ũndũ mũndũ atekwenda, ũrehaga moimĩrĩro moru harĩ andũ othe thĩinĩ wa famĩlĩ. (Thimo 26:14-16) Ngũrani na ũguo, roho wa gũcanjamũka na kwĩyendera nĩ wongagĩrĩra gĩkeno thĩinĩ wa famĩlĩ. “Ngai endaga mũndũ ũrĩa ũkũheana akenete.”—2 Akorintho 9:7.

9, 10. (a) Kaingĩ nĩ mawĩra marĩkũ maritũ marutagwo nĩ mũtumia thĩinĩ wa mũciĩ, na angĩhũthahũthĩrio atĩa? (b) Nĩ mawoni marĩkũ maigananĩru maarĩrĩrio megiĩ mawĩra thĩinĩ wa mũciĩ?

⁹ Wendo na kũrũmbũyania nĩ irĩteithagia kũgirĩrĩria ũndũ ũmwe ũrĩa ũkoretwo ũrĩ thĩna mũnene thĩinĩ wa mĩciĩ ĩmwe. Kũringana na ũndũire, atumia nĩo makoretwo mehokeirwo mawĩra ma mũciĩ. Makoretwo makĩrera ciana, gũtheria mũciĩ, kũhũra nguo, na kũgũra na kũruga irio. Ningĩ mabũrũri-inĩ mamwe, atumia makoretwo makĩruta wĩra mĩgũnda-inĩ, magatwara indo ndũnyũ, kana mageka maũndũ mangĩ ma gũteithĩrĩria harĩ mahũthĩro ma famĩlĩ. O na kũrĩa gũtarĩ ũndũire ta ũcio, mabataro nĩ matũmĩte atumia ahiku milioni nyingĩ macarie wĩra nja ya mũciĩ. Mũtumia ũrĩa ũrutaga wĩra na kĩyo maũndũ-inĩ macio matiganĩte nĩ agĩrĩirũo gũcokerio ngatho. O ta ‘mũtumia ngatha’ ũrĩa ũgwetetwo Bibilia-inĩ, mũtumia ũcio arĩ kĩyo. “ Ndarĩagĩra irio ũgũta.” (Thimo 31:10, 27) O na kũrĩ ũguo, ti kuuga atĩ mũtumia nowe wagĩrĩirũo kũruta wĩra thĩinĩ wa mũciĩ. Thutha wa mũthuri na mũtumia gũtinda makĩruta wĩra nja ya mũciĩ-rĩ, hihi mũtumia wiki nowe wagĩrĩirũo nĩ kũruta mawĩra ma mũciĩ rĩrĩa mũthuri na arĩa angĩ thĩinĩ wa famĩlĩ mahurũkĩte? Aca. (Ringithania 2 Akorintho 8:13, 14.) Kwa ngerekano, angĩkorũo mũtumia nĩ irio arahaarĩria, no akene mũno angĩkorũo arĩa angĩ thĩinĩ wa famĩlĩ nĩ maramũteithia kũbanga metha, gũthiĩ nduka, kana gũtheria. Ma nĩ atĩ, othe no manyitanĩre mawĩra.—Ringithania Agalatia 6:2.

¹⁰ Andũ amwe no moige ũũ: “Kũrĩa njikaraga arũme matirutaga mawĩra ta macio.” Ũcio no ũkorũo ũrĩ ũhoro wa ma, o na kũrĩ ũguo-rĩ, githĩ ti wega gwĩciria ũndũ ũcio makĩria? Rĩrĩa Jehova aambĩrĩirie famĩlĩ, ndoigire atĩ kũrĩ mawĩra mamwe magĩrĩirũo kũrutwo nĩ atumia tu. Hĩndĩ ĩmwe, rĩrĩa Iburahimu, mũthuri mwĩhokeku aageneirũo nĩ ageni a mwanya moimĩte kũrĩ Jehova, we mwene nĩ aanyitanĩire harĩ kũhaarĩria na kũihũrĩra ageni acio irio. (Kĩambĩrĩria 18:1-8) Bibilia yugaga ũũ: ‘Athuri magĩrĩirũo nĩ kwendaga atumia ao, o ta arĩ mĩĩrĩ yao ene.’ (Aefeso 5:28) Angĩkorũo gũgĩkinya hwaĩ-inĩ mũthuri nĩ mũnogu na nĩ arenda kũhurũka-rĩ, na githĩ to kũhoteke atĩ o na mũtumia noguo araigua, kana o na akorũo nĩ mũnogu makĩria? (1 Petero 3:7) Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, githĩ ti ũndũ mwega na wa wendo mũthuri gũteithĩrĩria mawĩra-inĩ ma mũciĩ?—Afilipi 2:3, 4.

11. Jesu aaigire kĩonereria kĩega harĩ o mũndũ thĩinĩ wa famĩlĩ na njĩra ĩrĩkũ?

¹¹ Jesu nĩwe kĩonereria kĩrĩa kĩega makĩria kĩa mũndũ wakenirie Ngai na agĩtũma arĩa maaikaranagia nake magĩe na gĩkeno. O  na gũtuĩka ndaigana kũhikania-rĩ, Jesu nĩ kĩonereria kĩega harĩ athuri, atumia, na ciana. Akĩaria ũhoro wake mwene oigire ũũ: ‘Mũrũ wa mũndũ ndokire gũtungatĩrũo ĩndĩ okire atungatanĩre,’ ũguo nĩ kuuga gwĩka maũndũ nĩ ũndũ wa andũ arĩa angĩ. (Mathayo 20:28) Famĩlĩ iria andũ othe makũragia mwerekera ta ũcio ikoragwo na gĩkeno mũno.

12. Jehova endaga arĩa mamũtungatagĩra mekage atĩa?

¹² Ũtaaro ũngĩ wa Bibilia ũngĩteithia harĩ kũramata mũciĩ ũkoragwo thĩinĩ wa 2 Akorintho 7:1. Tũthomaga ũũ: ‘Nĩ twĩtheragiei na ũndũ o wothe ũrĩa ũthũkagia mũndũ mwĩrĩ kana roho.’ Arĩa mathĩkagĩra ciugo icio itongoretio na roho nĩ metĩkĩrĩkaga nĩ Jehova, ũrĩa wendaga “[ũthathaiya] mũtheru, na ũtarĩ mũthũku.” (Jakubu 1:27) Mĩciĩ yao nĩ ĩgunĩkaga nĩ ũndũ wao gwĩka ũguo.

13. Ũtheru nĩ wa bata nĩkĩ harĩ kũramata mũciĩ?

 ¹³ Kwa ngerekano-rĩ, Bibilia ĩtwĩraga hatarĩ nganja atĩ kũrĩ hingo gũtagaakorũo na mĩrimũ. Hĩndĩ ĩyo, “mũndũ ũrĩa ũtũũraga bũrũri ũcio ndarĩ hingo agacoka kuuga ũũ: Ndĩ mũrũaru.” (Isaia 33:24; Kũguũrĩrio 21:4, 5) O na kũrĩ ũguo, mahinda-inĩ maya, famĩlĩ ciothe rĩmwe na rĩmwe nĩ ĩrĩhiũranagia na mĩrimũ. O na Paulo na Timotheo nĩ maarũaraga. (Agalatia 4:13; 1 Timotheo 5:23) No rĩrĩ, arigitani moigaga atĩ mĩrimũ mĩingĩ no ĩgirĩrĩrio. Famĩlĩ iria ihũthagĩra ũũgĩ nĩ ciĩthemaga mĩrimũ ĩmwe ĩrĩa ĩngĩgirĩrĩka, ciethema gĩko kĩa mwĩrĩ na gĩa kĩĩroho. Rekei tuone nĩ na njĩra irĩkũ.—Ringithania Thimo 22:3.

14. Ũtheru wa mĩtugo ũgitagĩra famĩlĩ atĩa harĩ mĩrimũ?

¹⁴ Ũtheru wa kĩĩroho nĩ hamwe na ũtheru wa mĩtugo. O ta ũrĩa tũĩ wega, ithimi cia Bibilia cia mĩtugo nĩ cia igũrũ mũno, na nĩ ĩgirĩtie ngomanio o yothe nja ya kĩhiko. “Ahũri-maraya-rĩ, . . . kana itharia, kana arĩa metuaga ta aka, kana arũme arĩa magwataga arũme arĩa angĩ-rĩ, . . . gũtirĩ ũkagaya ũthamaki wa Ngai.” (1 Akorintho 6:9, 10) Gwathĩkĩra ithimi icio cia igũrũ nĩ kwa bata mũno harĩ Akristiano thĩinĩ wa thĩ ĩno thũku. Gwĩka ũguo gũkenagia Ngai na gũkagitĩra famĩlĩ harĩ mĩrimũ ĩrĩa ĩgwatanagio kũgerera ngomanio ta mũkingo, gatego, gĩcũnũnũ, na ĩngĩ.—Thimo 7:10-23.

15. Heana ngerekano ya gĩko gĩa kĩĩmwĩrĩ kĩrĩa kĩngĩrehe mĩrimũ ĩrĩa ĩngĩĩthemwo.

¹⁵ ‘Gwĩtheragia na ũndũ o wothe ũrĩa ũthũkagia mũndũ mwĩrĩ’ nĩ kũgitagĩra famĩlĩ harĩ ndwari ingĩ. Mĩrimũ mĩingĩ yumanaga na kwaga ũtheru wa mwĩrĩ. Ngerekano yũĩkaine wega nĩ ũnyui wa thigara. Makĩria ma gũthũkia mahũri,  nguo, na rĩera, thigara nĩ ĩrwaragia andũ. Andũ milioni nyingĩ nĩ makuaga o mwaka nĩ ũndũ wa kũnyua thigara. Ta wĩcirie ũndũ ũyũ; andũ milioni nyingĩ o mwaka matingĩrũaraga na magakua gĩkuũ gĩa tene korũo nĩ meethemire mũtugo ũcio ‘ũthũkagia mwĩrĩ’!

16, 17. (a) Nĩ watho ũrĩkũ wa Jehova wagitagĩra Aisiraeli mĩrimũ ĩmwe? (b) Ũtaaro wa Gũcokerithia Maathani 23:12, 13 ũngĩhũthĩrũo atĩa mĩciĩ-inĩ yothe?

¹⁶ Wĩcirie ngerekano ĩngĩ. Mĩaka ta 3,500 mĩhĩtũku, Ngai aaheire Aisiraeli Watho wake nĩguo mahotage gũtabarĩra ũthathaiya wao o hamwe na mũtũũrĩre wao wa o mũthenya. Watho ũcio wagitagĩra Aisiraeli kuumana na mĩrimũ na njĩra ya kũheana mawatho ma mũthingi megiĩ ũtheru. Watho ũmwe ta ũcio nĩ ũrĩa wakoniĩ kweheria kĩoro kĩa mũndũ, na gũgĩthika biũ na kũu nja ya kambĩ nĩguo kũrĩa andũ maatũũraga gũikare kũrĩ gũtheru. (Gũcokerithia Maathani 23:12, 13) Watho ũcio wa  tene nĩ wa bata nginya ũmũthĩ. O na mahinda-inĩ maya andũ no marakua nĩ ũndũ wa kwaga kũũrũmĩrĩra. *

¹⁷ Kũringana na Watho ũcio waheetwo Aisiraeli, bafu na kĩoro kĩa famĩlĩ—o na ingĩkĩrũo irĩ nyũmba thĩinĩ kana irĩ nja—ciagĩrĩirũo kũigwo irĩ theru. Kĩoro kĩngĩaga kũigwo kĩrĩ gĩtheru na kĩrĩ gĩkunĩke, ngi ikũingĩra icoke itheremie njamuthi icio thĩinĩ wa mũciĩ—nginya o na irio-inĩ iria tũrĩaga. Makĩria ma ũguo, andũ othe magĩrĩirũo nĩ gwĩthamba moko moima gwĩteithia. Mangĩaga gwĩka ũguo-rĩ, nĩ megũkuua njamuthi. Kũringana na ndagĩtarĩ ũmwe wa Baranja, gũkinyĩria rĩu gwĩthamba moko “nĩ ĩmwe ya njĩra iria njega biũ cia kwĩgitĩra mĩrimũ ĩmwe ya nda, ya mahũri, kana ya ngothi.”

18, 19. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ ũngĩteithia mũndũ akorũo na nyũmba theru o na agĩikaraga kũndũ kũrĩ na ũthĩni?

¹⁸ Ma nĩ atĩ, ti ũndũ mũhũthũ gũtũũria ũtheru thĩinĩ wa kũndũ gũthĩni. Mũndũ ũmwe wanatũũra kũndũ ta kũu oigire ũũ: “Kũndũ kũrĩ ũrugarĩ mũingĩ wĩra wa gũtheria ũkoragwo ũrĩ mũritũ mũno. Rũkũngũ rũiyũraga mĩatũka yothe ya nyũmba. . . . Kuongerereka mũno kwa andũ mataũni-inĩ o hamwe na kũndũ kũmwe mĩgũnda-inĩ, o nakuo nĩ kũrehaga ũgwati wa mĩrimũ. Mĩtaro ya gĩko ĩtarĩ mĩkunĩke, ihũba nene cia gĩko, cioro cia mũingĩ irĩ na gĩko, mbĩa ingĩrehe mĩrimũ, nyenje na ngi nĩ cionekaga kũndũ kũingĩ.”

¹⁹ Gũtũũria ũtheru mũndũ arĩ kũndũ ta kũu ti ũndũ mũhũthũ. O na kũrĩ ũguo kĩyo nĩ kĩrabatarania. Kũgũra thabuni na maĩ na kwĩrutanĩria gũcihũthĩra nĩ ũndũ mũhũthũ gũkĩra thogora wa  ndawa na thibitarĩ. Angĩkorũo ũikaraga kũndũ gũtariĩ ũguo, geria ũrĩa wothe ũngĩhota kũiga nyũmba na nja yaku ĩrĩ theru, gũtarĩ na mai ma nyamũ. Angĩkorũo gacĩra ga kũingĩra kwanyu mũciĩ nĩ kagĩaga ndoro hĩndĩ ya mbura-rĩ, na githĩ to ũite kagoto kana mahiga nĩguo andũ matikaingĩragie ndoro nyũmba? Angĩkorũo nĩ mũhũthagĩra iratũ kana tari-tari, na githĩ mũndũ ndakĩagĩrĩirũo gũciruta akĩingĩra nyũmba? Ningĩ, no mũhaka ũtigĩrĩre atĩ kĩhumo kĩa maĩ maku nĩ kĩgitĩre matikagĩe gĩko. Kwĩgeragĩrio atĩ andũ matanyihĩire milioni igĩrĩ o mwaka makuaga nĩ ũndũ wa mĩrimũ ĩrĩa ĩhutanĩtie na maĩ ma gĩko na kwaga ũtheru.

20. Nĩguo nyũmba ĩikare ĩrĩ theru, nĩa magĩrĩirũo nĩ kũnyitanĩra?

²⁰ Gũkorũo na mũciĩ mũtheru kwĩhocetie harĩ andũ othe—mũtumia, mũthuri, ciana, na ageni. Mũtumia ũrĩ na ciana inyanya bũrũri-inĩ wa Kenya oigire ũũ: “Othe gũtirĩ ũtahingagia itemi rĩake.” Mũciĩ mũtheru na mũbangĩku wonanagia wega ũrĩa andũ a famĩlĩ ĩyo matariĩ. Thimo ĩmwe ya Spain yugaga ũũ: “Ũthĩni na ũtheru itirĩ rũmena.” O na angĩkorũo mũndũ aikaraga nyũmba nene kana nini, kana ya ngoroba, o na kana gĩthũnũ, ũtheru nĩ wa bata harĩ ũgima mwega wa famĩlĩ.

21. Kũringana na Thimo 31:28, nĩ kĩĩ kĩngĩteithia mũciĩ ũgĩe na gĩkeno?

²¹ Ibuku rĩa Thimo rĩkĩaria ũhoro wa mũtumia ngatha riugaga ũũ: ‘Ciana ciake nĩ irũgamaga ikoiga arorathimwo; mũthuriwe o nake nĩ amũgathagĩrĩria.’ (Thimo 31:28) Hihi nĩ wĩrĩgĩte kũgathĩrĩria mũndũ thĩinĩ wa famĩlĩ yanyu? Ma nĩ atĩ, tũkoragwo tũhaana mĩmera hĩndĩ ya mbura, ĩrĩa ĩkoragwo ĩhaarĩirie gũcanũka yagĩa maĩ na ũrugarĩ. Ithuĩ tũbataraga ũrugarĩ na njĩra ya kũgathĩrĩrio. Mũtumia nĩ ekagĩrũo ngoro kuona atĩ mũthuriwe nĩ onanagia ngatho nĩ ũndũ wa kĩyo gĩake na  wendo harĩ kũramata mũciĩ na akamenya atĩ mũthuriwe nĩ amũtĩĩte. (Thimo 15:23; 25:11) Ningĩ nĩ ũndũ mwega mũtumia kũgathĩrĩria mũthuriwe nĩ ũndũ wa wĩra wake nja na thĩinĩ wa mũciĩ. Ciana nacio nĩ ikenaga rĩrĩa aciari maracigathĩrĩria nĩ ũndũ wa kĩyo gĩa cio thĩinĩ wa mũciĩ, cukuru, kana kĩũngano-inĩ gĩa Gĩkristiano. O na akorũo no hanini, kuonania ngatho gũkoragwo na moimĩrĩro mega mũno! Hihi nĩ ũndũ mũritũ kuuga ũũ: “Nĩ ngatho”? Ti ũndũ mũritũ, na moimĩrĩro nĩ gĩkeno kĩnene harĩ famĩlĩ.

22. Nĩ kĩĩ kĩrabatarania nĩguo mũciĩ ‘wĩhande’ wega, na tũngĩkĩruta kũ?

²² Itũmi nyingĩ cionanagia ti ũndũ mũhũthũ kũramata mũciĩ. O na kũrĩ ũguo, nĩ ũndũ ũngĩkwo na ũgaacĩre. Thimo ĩmwe ya Bibilia yugaga ũũ: “Nyũmba yakagwo na njĩra ya ũũgĩ; ũtaũku nĩguo ũtũmaga ĩĩhande.” (Thimo 24:3) Angĩkorũo andũ othe thĩinĩ wa famĩlĩ nĩ mekwĩrutanĩria gũthoma Kiugo kĩa Ngai na makĩhũthĩre ũtũũro-inĩ wao no magĩe na ũũgĩ na ũtaũku. Ma nĩ atĩ, harĩ bata gwĩkĩra kĩyo nĩguo famĩlĩ ĩgĩe na gĩkeno!