Mambu ya bantu me longukaka ke monisaka nde, bantu yina ke pesaka mersi ke vandaka na kiese mpi na sante ya mbote kuluta bantu ya nkaka. Bo ke kukaka kukanga ntima na bampasi mpi bo ke salaka kinduku ya ngolo ti bantu. Muntu mosi ya ke salaka bansosa na zina ya Robert Emmons ke monisa nde kupesa mersi “ke taninaka muntu na kikalulu ya kuwa nzala ya kima ya muntu ya nkaka, ya kubumbila bantu makasi, ya kusosa kuvanda ti bima yina bantu ya nkaka kele ti yo mpi ya kuyuma ntima.” a

 Inki bupusi kikalulu ya kupesa mersi ke vandaka ti yo na mwana? Bansosa yina bo salaka bamvula iya na batoko 700 ke monisa nde, bana yina ke vandaka ti kikalulu ya kupesa mersi ke bwaka ve na mutambu ya kuyiba na ba examens, ya kusadila bima ya ke lawusaka, bo ke nwaka ve malafu ya ngolo mpi bo ke kutanaka ve ti mambu yina lenda natila bo bampasi.

•   Mwana yina ke yindulaka nde bo fwete pesa yandi kaka konso kima yina yandi ke lomba ke monisaka ve ntonda. Bana mingi ke yindulaka nde, kana bo me sadila bo kima mosi buna sambu na kusepedisa bo, yo ke tendula nde yo lombaka kaka nde bo sadila bo yo. Kana mwana ke mona nde yo lombaka kaka nde bo sadila yandi kima mosi buna na kisika ya kubaka kima ya bo me sadila yandi bonso dikabu, yo ta pusa yandi ve na kumonisa ntonda.

   Ngindu yina me panzanaka mingi bubu yai. Mama mosi na zina ya Katherine ke tuba nde: “Nsi-ntoto ya beto ke zinga ke longa bantu nde bo fwete vanda ti konso kima yina bo ke zola. Nsi-ntoto ke songisa beto bafoto ya bima mingi mu mbandu, na bamagazini, na televizio mpi na Internet, mpi yo ke songa beto nde beto fwete vanda ti bima yina mpi nde beto fwete vanda bantu ya ntete ya kuvanda ti yo.”

•   Bana lenda longuka na kumonisa ntonda ntangu bo kele ntete fioti. Mama mosi na zina ya Kaye ke tuba nde: “Bana lenda longama kukonda mpasi. Kulonga bo bikalulu ya mbote ntangu bo kele ntete fioti kele bonso kutula banti ya fioti-fioti na lweka ya nti mosi buna sambu yo kwenda ve nioka-nioka ntangu yo ke yela.”

•   Longa yandi mambu ya kutuba. Yo vanda mwana ya fioti lenda longuka na kupesa mersi kana muntu me pesa yandi kado mosi buna to kele mawete ti yandi. Na ntangu yandi ke yela na nitu mpi na mabanza, yandi ta kuma kusepela ti kikalulu ya kukaba yina bo ke monisila yandi.

   Ndongisila ya Biblia: “Beno pesa matondo.”—Bakolosai 3:15.

   “Mwana ya mwana na beto ya kele ti bamvula tatu ke pesaka ‘mersi’ kukonda kusukinina, mpi kana yandi ke lomba kima mosi, yandi ke tubaka ‘kana nge me zola.’ Ya kieleka, yandi me longukaka mambu yai na bibuti na yandi. Yandi ke monaka bikalulu na bo ya mbote mpi yandi ke waka mutindu bo ke pesanaka mersi.”—Jeffrey.

•   Longa yandi mambu ya kusala. Mbala ya nima yina mwana na nge ta baka kado, nge lenda lomba yandi na kusonika mwa bangogo ya kupesa mersi. Pesa yandi kisalu mosi ya nzo. Mpidina, nge ta sadisa yandi na kubakisa bikesa yina yo ke lombaka kusala sambu nzo kulanda kuvanda kisika ya kitoko mpi sambu yandi pesaka mersi.

   Ndongisila ya Biblia: “Kiese ke vandaka mingi na kupesa, kansi na kubaka kiese ke vandaka fioti.”—Bisalu 20:35.

   “Bana na beto zole ya batoko ke salaka mambu yina bo fwete sala na nzo: bo ke pesaka bangindu na yina me tala bima ya kudia, bo ke lambaka mpi bo ke salaka bisalu ya nkaka ya nzo. Yo ke sadisaka bo na kubaka bikesa na beto bibuti na valere mpi bo ke monaka yo ve mpamba.”—Beverly.

•   Longa yandi mpeve ya yandi fwete vanda ti yo. Kaka bonso nti ke vandaka ti mfunu ya ntoto ya mbote sambu yo yela, kupesa mersi ke vandaka mbote sambu na kuyedisa kudikulumusa. Muntu ya kudikulumusa ke ndimaka nde yandi kele ti mfunu ya lusadisu sambu yandi bakisa konso kima yina yandi ke sala, mpi mpeve yina ke pusaka yandi na kupesa bantu ya nkaka mersi sambu na lusadisu yina bo ke pesa yandi.

   Ndongisila ya Biblia: “Ti kudikulumusa yonso beno tadila bankaka nde bo me luta beno. Beno sosa kaka ve mambote na beno mosi, kansi mpi mambote ya bantu ya nkaka.”—Bafilipi 2:3, 4.

   “Ntangu beto ke diaka na nkokila na mesa, bantangu ya nkaka, beto ke salaka ‘nsaka ya kupesa mersi.’ Konso muntu na ture na yandi ke tubilaka kima yina yandi ke zolaka kupesa mersi sambu na yo. Kusala mpidina ke pusaka konso muntu na kutadila mambu na mutindu ya mbote, na kumonisa ntonda na kisika ya kutadila mambu na mutindu ya mbi, ya kuvanda ti bangindu ya bwimi.”—Tamara.

 Dibanza: Pesa mbandu. Mwana na nge ta pesaka mersi kana yandi ke wa mbala na mbala mutindu nge ke pesa bantu ya nkaka mersi ti yandi mpi.