Ee. Ata Biblia kele ve mukanda ya siansi, yo ke tubilaka mambu ya siansi na masonga yonso. Beto tadila mwa bambandu ya ke monisa nde siansi ti Biblia ke wakanaka mpi nde Biblia ke tubilaka mambu ya siansi yina vandaka ve mpila mosi ti bangindu ya bantu mingi yina vandaka kuzinga na ntangu ya bo sonikaka yo.

•   Nzambi salaka zulu ti ntoto. (Kuyantika 1:1) Kansi, na ntangu ya ntama, bantu mingi vandaka kulonga malongi ya luvunu nde Nzambi muntu salaka ve zulu ti ntoto kansi yo kudibasikilaka kaka yo mosi buna. Bantu ya Babilone vandaka kundima nde banzambi yina salaka zulu ti ntoto katukaka na bamasa zole ya nene. Malongi ya nkaka ya luvunu vandaka kumonisa nde zulu ti ntoto katukaka na dike mosi ya nene.

•   Kele ti bansiku yina ke twadisaka zulu ti ntoto konso kilumbu kansi ve luzolo ya banzambi. (Yobi 38:33; Yeremia 33:25) Na ntoto ya mvimba, bantu mingi ke longaka malongi yai ya luvunu nde bantu lenda tina ve ata fioti mambu ya nku to mambu ya kukonda kukana yina banzambi ke salaka.

•   Ntoto kele na zulu ya kima ve. (Yobi 26:7) Na ntangu ya ntama, bantu mingi vandaka kundima nde ntoto vandaka kipala-pala mpi yo vandaka na zulu ya kima mosi ya nda to na zulu ya mbisi mosi bonso mpakasa to mbati (kafulu).

•   Ntangu ke bulaka na zulu ya bamasa to banzadi ya nene, yo ke salaka nde matonsi ya masa kumata na zulu. Na nima, yo ke bwaka diaka na ntoto bonso mvula, neze to mvula ya matadi. Yo ke salaka nde banzadi mpi ba-nto ya masa kuyuma ve. (Yobi 36:27, 28; Longi 1:7; Yezaya 55:10; Amosi 9:6) Na ntangu ya ntama, bagreki vandaka kuyindula nde masa ya banzadi vandaka kukatuka na banzadi ya nene yina vandaka na nsi ya ntoto. Bo vandaka kuyindula mutindu yina tii na luyantiku ya bamvu 1700.

•   Bangumba ya bubu vandaka ntete na nsi ya masa. (Nkunga 104:6, 8) Kansi, malongi mingi ya luvunu ke tubaka nde banzambi salaka bangumba kaka mutindu yo kele bubu yai.

•   Kuvanda bunkete ke sadisaka beto na kuvanda ti sante ya mbote. Na bansiku yina Nzambi pesaka bantu ya Izraele, yandi tubaka nde bo fwete kudikumisa bunkete na nima ya kusimba mvumbi mosi, bo fwete tula na kingenga bantu yina ke bela maladi ya nsambukila mpi bo fwete yidika bisika sambu na kulosa tufi. (Levi 11:28; 13:1-5; Kulonga 23:13) Kansi, ntangu bo pesaka nsiku yai, bantu ya Ezipte vandaka kuvukisa bima ya nkaka ti tufi mpi bo vandaka kutula yo na zulu ya mputa ya muntu sambu na kusansa yo.

 Kana beto longuka Biblia na mutindu ya mbote, beto ta bakisa nde, yo ke buna ve. Beto tubila sesepi mwa mambu ya luvunu yina bantu ke tubaka sambu na Biblia:

 Dilongi ya luvunu: Biblia ke tubaka nde Nzambi salaka zulu ti ntoto na bilumbu sambanu ya bangunga 24.

 Kieleka: Biblia ke tubilaka ve na pwelele yonso dati yina Nzambi salaka zulu ti ntoto. (Kuyantika 1:1) Diaka, bilumbu yina mukanda ya kuyantika kapu 1 ke tubila vandaka bansungi ya bamvula yina Biblia ke tubilaka ve nda na yo. Bamvula yonso yina Nzambi salaka zulu ti ntoto, Biblia ke bingaka yo “kilumbu.”—Kuyantika 2:4.

 Dilongi ya luvunu: Biblia ke tubaka nde Nzambi salaka matiti na ntwala ya kusala ntangu disongidila na ntwala nde matiti kumina nsemo ya ntangu mpi mipepe ya mbi sambu na kubasisa mupepe ya mbote (photosynthèse).—Kuyantika 1:11, 16.

 Kieleka: Biblia ke tuba nde Nzambi salaka ntangu, yina kele mosi ya bambwetete ya “zulu” na ntwala ya kusala matiti. (Kuyantika 1:1) Na “kilumbu” ya ntete ya lugangu to na nsungi ya bamvula yina, nsemo mosi ya vandaka kumonana mbote ve vandaka kubula na ntoto. Ntangu zulu vandaka kusukuka, na “kilumbu” ya tatu ya lugangu, nsemo kumaka ngolo sambu na kusadisa matiti na kusala photosynthèse. (Kuyantika 1:3-5, 12, 13) Kaka na nima ya mambu yai, ntangu kumaka kumonana pwelele katuka na ntoto.—Kuyantika 1:16.

 Dilongi ya luvunu: Biblia ke tubaka nde ntangu ke balukaka na lweka ya ntoto.

 Kieleka: Longi 1:5 ke tuba nde: “Ntangu ke basikaka, mpi ntangu ke dindaka; na nima yo ke vutukaka ntinu na kisika yina yo ke basikaka diaka.” Verse yai ke tendula kaka mutindu bantu ya kele na zulu ya ntoto ke monaka bonso nde ntangu ke tambulaka. Bubu yai, bantu ke tubaka nde “ntangu me telama” mpi “ntangu me dinda” ata bo ke zabaka nde kele ntoto ya ke balukaka na lweka ya ntangu.

 Dilongi ya luvunu: Biblia ke tubaka nde ntoto kele kipala-pala.

 Kieleka: Bangogo yai “nsuka ya ntoto” ya kele na Biblia ke tendula “kisika ya kuluta ntama ya ntoto”; yo ke tendula ve nde ntoto kele kipala-pala to nde yo kele ti bandilu. (Bisalu 1:8; noti na nsi ya lutiti) Mutindu mosi mpi, “bandambu yonso iya ya ntoto” ke tendula ve nde ntoto kele ti bandambu iya. Bangogo yai ke tendula kaka ntoto ya mvimba.—Yezaya 11:12; Luka 13:29.