1-3. (a) Inki mambu ya mpasi balongoki kutanaka ti yo na Nzadi-Mungwa ya Galilea, mpi Yezu salaka nki? (b) Sambu na nki yo me fwana na kutuba sambu na Yezu nde, “Kristu kele ngolo ya Nzambi”?

BALONGOKI waka boma ya ngolo. Bo vandaka kusabuka Nzadi-Mungwa ya Galilea mpi mupepe mosi ya ngolo kwisaka na kintulumukina. Ntembe kele ve nde bo me monaka dezia mupepe ya ngolo na nzadi yai—nkutu bankaka na kati na bo vandaka balobi mbisi ya ngolo. * (Matayo 4:18, 19) Kansi yai vandaka “mupepe ya ngolo” mingi, mpi yo basisaka nswalu kitembo mosi ya ngolo. Babakala yai salaka yonso sambu na kutambusa maswa, kansi mupepe vandaka ngolo kibeni. Kitembo yango kumaka “kukota na kati ya maswa” mpi maswa yantikaka kufuluka ti masa. Ata bo vandaka kutula makelele mingi, Yezu lalaka mpongi ya ngolo na nima ya maswa, sambu yandi lembaka mingi na nima ya kulonga bibuka ya bantu kilumbu ya mvimba. Sambu luzingu na bo kumaka na kigonsa, balongoki tedimisaka yandi na mpongi mpi bondilaka yandi nde: “Longi, keti yo ke sala nge ve ata kima mutindu beto ke zola kufwa?”—Marko 4:35-38; Matayo 8:23-25.

² Yezu waka ve boma. Yandi nganinaka mupepe ya nzadi-mungwa na kikesa yonso nde: “Bika makelele! Vanda pima!” Nzadi-mungwa mpi mupepe lemfukaka na mbala mosi—mupepe ya ngolo manaka, bitembo walukaka mpi “pima ya nene kotaka.” Balongoki waka boma ya ngolo. Mpi bo tubanaka bo na bo nde: “Muntu yai kele nani kibeni?” Ee, muntu yango kele nani sambu na kunganina mupepe mpi nzadi-mungwa bonso nde yandi  ke sungika mwana mosi ya ntu-ngolo?—Marko 4:39-41; Matayo 8:26, 27.

³ Kansi Yezu vandaka ve bonso bantu yonso. Yehowa vandaka kumonisa ngolo na yandi na mutindu ya kuyituka sambu na Yezu mpi na nzila na yandi. Ntumwa Polo, yina vandaka ya kupemama, kudikusaka ve ntangu yandi sonikaka nde, “Kristu kele ngolo ya Nzambi.” (1 Bakorinto 1:24) Inki mitindu Nzambi monisaka ngolo na yandi na nzila ya Yezu? Mpi mutindu Yezu sadilaka ngolo na yandi lenda vanda ti nki bupusi na luzingu na beto?

4, 5. (a) Yehowa pesaka Mwana na yandi mosi kaka ya kubutukaka ngolo ti kiyeka ya nki mutindu? (b) Mwana yango sadilaka nki sambu na kulungisa balukanu ya Tata na yandi ya kuganga bima ya nkaka?

⁴ Beto tadila ngolo yina Yesu vandaka na yo na ntwala ya kwisa awa na ntoto. Yehowa sadilaka “ngolo na yandi ya kukonda nsuka” sambu na kuganga Mwana na yandi mosi kaka ya kubutukaka, yina bo bingaka na nima nde Yezu Kristu. (Baroma 1:20; Bakolosai 1:15) Na nima, Yehowa pesaka Mwana yai ngolo ti kiyeka ya mingi sambu na kulungisa balukanu na Yandi ya kuganga bima ya nkaka. Biblia ke tuba sambu na Mwana nde: “Bima yonso salamaka na nzila na yandi, mpi ata kima mosi ve salamaka kukonda yandi.”—Yoane 1:3.

⁵ Beto lenda bakisa mpenza ve bunene yonso ya mukumba yina. Yindula ngolo yina yo lombaka kuvanda na yo sambu na kuganga bamilio ya ba wanzio ya ngolo, luyalanganu ti bamiliare ya ba galaxie, mpi ntoto ti bigangwa mingi ya mutindu na mutindu! Sambu na kusala bisalu yai yonso, Mwana mosi kaka ya kubutukaka bakaka ngolo ya kuluta bangolo yonso na luyalanganu—mpeve santu ya Nzambi. Mwana yai sepelaka na kuvanda Kapita ya Kisalu, yina Yehowa sadilaka sambu na kusala bima ya nkaka.—Bingana 8:22-31.

6. Na nima ya lufwa mpi lufutumuku ya Yezu awa na ntoto, yandi bakaka ngolo ti kiyeka ya nki mutindu?

⁶ Keti Mwana mosi kaka ya kubutukaka lendaka kubaka diaka ngolo mpi kiyeka ya nkaka ya mingi? Na nima ya lufwa mpi lufutumuku na yandi awa na ntoto, Yezu tubaka nde: “Nzambi me pesaka  mono kiyeka yonso na zulu mpi na ntoto.” (Matayo 28:18) Ee, Yezu me bakaka makuki mpi nswa ya kusadila ngolo na yandi na luyalanganu ya mvimba. Sambu yandi kele “Ntotila ya bantotila mpi Mfumu ya bamfumu,” yandi kele ti nswa ya ‘kufwa baluyalu yonso ti biyeka yonso mpi ngolo’ yina ke telamina Tata na yandi—yo vanda yina ke monanaka to ve. (Kusonga 19:16; 1 Bakorinto 15:24-26) Nzambi me “bikisaka ve ata kima mosi nde yo vanda ve na nsi ya kiyeka” ya Yezu—katula kaka Yehowa yandi mosi.—Baebreo 2:8; 1 Bakorinto 15:27.

7. Sambu na nki beto lenda tula ntima nde Yezu ta sadila ve ata fioti na mutindu ya mbi ngolo yina Yehowa me pesaka yandi?

⁷ Keti beto fwete wa boma nde Yezu lenda sadila ngolo na yandi na mutindu ya mbi? Ata fioti ve! Yezu ke zolaka Tata na yandi mingi mpi yandi lenda sala ve ata kima mosi yina ta pesa Tata na yandi mpasi. (Yoane 8:29; 14:31) Yezu me zaba nde Yehowa ke sadilaka ve ata fioti ngolo na yandi ya mingi na mutindu ya mbi. Yandi me monaka yandi mosi nde Yehowa ke sosaka mabaku ya “kusadisa bayina me kudipesaka na yandi mpenza.” (2 Bansangu 16:9) Ya kieleka, Yezu ke zolaka bantu bonso Tata na yandi; yo yina beto lenda tula ntima nde ntangu yonso yandi ta sadilaka ngolo na yandi na mutindu ya mbote. (Yoane 13:1) Nkutu mambu ya yandi me salaka ke ndimisa dibanza yai. Bika beto tadila ngolo yina yandi vandaka na yo awa na ntoto mpi mutindu yandi sadilaka yo.

8. Ntangu Nzambi tulaka yandi mafuta, na nima Yezu vandaka ti ngolo ya kusala nki, mpi nki mutindu yandi sadilaka ngolo na yandi?

⁸ Yo ke monana nde Yezu salaka ve ata kimangu mosi ntangu yandi vandaka mwana-fioti na Nazareti. Kansi mambu sobaka na nima ya kubaka mbotika na mvu 29 T.B., ntangu yandi vandaka na bamvula kiteso ya 30. (Luka 3:21-23) Biblia ke tuba nde: “Nzambi tulaka yandi mafuta ti mpeve santu mpi pesaka yandi ngolo, mpi yandi tambulaka na insi ya mvimba sambu na kusala mambu ya mbote mpi kubelula bantu yonso yina Diabulu vandaka kuniokula.” (Bisalu 10:38) Keti bangogo, “kusala mambu ya mbote,” ke monisa ve nde Yezu sadilaka ngolo na yandi na mutindu ya mbote? Na nima, ntangu Nzambi tulaka yandi mafuta, yandi “kumaka profete mosi ya ngolo na bisalu mpi na bangogo.”—Luka 24:19.

9-11. (a) Mbala mingi Yezu vandaka kulonga na wapi, mpi nki mambu ya mpasi yandi lendaka kukutana na yo? (b) Sambu na nki bimvuka ya bantu yitukaka mutindu ya kulonga ya Yezu?

 ⁹ Na nki mutindu Yezu vandaka ngolo na bangogo? Mbala mingi, yandi vandaka kulonga na bisika ya pwelele—Na lweka ya banzadi mpi ya bangumba, ti na babala-bala mpi na bazandu. (Marko 6:53-56; Luka 5:1-3; 13:26) Bawi na yandi lendaka kuluta ka bo kana mambu yina yandi vandaka kutuba bendaka ve dikebi na bo. Sambu bamasini ya kuniema mikanda vandaka ve, yo lombaka nde bawi kukanga malongi na yandi na ntu mpi na ntima na bo. Yo yina, yo lombaka mpi nde malongi ya Yezu kubenda dikebi ya bantu, bo bakisa yo mpi bo yibuka yo kukonda mpasi. Ata mpidina, mambu yai vandaka ve mpasi sambu na Yezu. Beto baka mbandu ya Disolo na yandi na Zulu ya Ngumba.

¹⁰ Kilumbu mosi na suka, na luyantiku ya mvu 31 T.B., kimvuka mosi ya bantu vukanaka na lweka ya ngumba mosi pene-pene ya Nzadi-Mungwa ya Galilea. Bantu ya nkaka katukaka na Yudea mpi na Yeruzalemi; bo tambulaka bakilometre 100 to 110 sambu na kukuma pana. Bankaka diaka katukaka na Tire mpi na Sidoni, babwala yina kele na nordi mpi na lweka ya banzadi. Bambefo mingi kwendaka pene-pene na yandi sambu na kusimba yandi, ebuna yandi belukaka bo yonso. Ntangu yandi manisaka kubelula bantu yonso yina vandaka ti maladi ya ngolo, yandi yantikaka kulonga bo. (Luka 6:17-19) Ntangu yandi manisa kulonga, mambu yina bantu waka yitukisaka bo mingi. Sambu na nki?

¹¹ Bamvula mingi na nima, muntu mosi yina landaka disolo yai na zulu ya ngumba sonikaka nde: “Bantu yitukaka mingi kibeni na mutindu na yandi ya kulonga, sambu yandi vandaka kulonga bo bonso muntu ya kele ti kiyeka.” (Matayo 7:28, 29) Yezu vandaka kulonga ti ngolo mpi bantu vandaka kumona yo. Yandi vandaka kutuba na zina ya Nzambi mpi salaka nde malongi na yandi kusimbama na kiyeka yina Ndinga ya Nzambi ke vandaka na yo. (Yoane 7:16) Malongi ya Yezu vandaka pwelele, bandongisila na yandi vandaka kupusa bantu na kubalula ntima, mpi bo zwaka ve kifu na bantendula yina yandi vandaka kupesa. Malongi na yandi vandaka ve ya zulu-zulu mpi yo vandaka kusimba ntima ya bawi.  Yandi longaka bo mutindu ya kuvanda na kiese, ya kusamba, ya kusosa Kimfumu ya Nzambi, mpi ya kubaka lutaninu sambu na bilumbu ke kwisa. (Matayo 5:3–7:27) Bangogo na yandi vandaka kutedimisa ntima ya bantu yina vandaka na nzala ya kieleka mpi ya lunungu. Bantu ya mutindu yai vandaka “kudibuya” na luzolo yonso mpi kuyambula mambu yonso sambu na kulanda yandi. (Matayo 16:24; Luka 5:10, 11) Mambu yai ke monisa mpenza ngolo ya bangogo ya Yezu!

12, 13. Na nki mutindu Yezu vandaka “ngolo na bisalu” mpi yandi salaka bimangu ya nki mutindu?

¹² Yezu vandaka mpi “ngolo na bisalu.” (Luka 24:19) Baevanzile ke tubila bimangu kuluta 30 yina yandi salaka—mpi yandi salaka yo yonso na ‘ngolo ya Yehowa.’ * (Luka 5:17) Bimangu ya Yezu sadisaka mafunda ya bantu. Bimangu zole mpamba ya yandi salaka, disongidila kudisa babakala 5 000 mpi na nima babakala 4 000 “kukonda kutanga bankento ti bana ya fioti,” sadisaka bantu mingi, ziku kiteso 20 000!—Matayo 14:13-21; 15:32-38.

¹³ Yezu salaka bimangu ya mutindu na mutindu. Yandi vandaka na kiyeka ya kukula bademo kukonda mpasi. (Luka 9:37-43) Yandi vandaka na kiyeka na zulu ya bima yonso awa na ntoto, mu mbandu, kubalula masa yo kuma malafu. (Yoane 2:1-11) Balongoki na yandi yitukaka mutindu yandi tambulaka na Nzadi-Mungwa ya Galilea na ntangu ya mupepe ya ngolo. (Yoane 6:18, 19) Yandi vandaka na kiyeka ya kubelula maladi, binama ya nitu yina vandaka me beba, maladi yina vandaka kuyangisa bantu mbala na mbala mpi maladi yina vandaka kutula luzingu ya bantu na kigonsa ya lufwa. (Marko 3:1-5; Yoane 4:46-54) Yandi belulaka bantu na mitindu mingi. Yandi belulaka bantu ya nkaka na ntama, kansi bankaka yandi simbaka bo kaka na nitu. (Matayo 8:2, 3, 5-13) Yandi belulaka bantu ya nkaka mbala mosi, kansi bankaka yandi belulaka bo malembe-malembe.—Marko 8:22-25; Luka 8:43, 44.

14. Inki mutindu Yezu monisaka nde yandi kele na ngolo ya kufutumuna bafwa?

 ¹⁴ Kima ya nkaka ya ke benda dikebi kele nde Yezu vandaka na ngolo ya kufutumuna bafwa. Masolo tatu ya Biblia ke monisa nde yandi tedimisaka bafwa; yandi vutulaka mwana-nkento mosi ya bamvula 12 na maboko ya bibuti na yandi; yandi vutudilaka mama mosi ya mufwidi mwana mosi kaka yina yandi butaka; mpi yandi vutulaka bakala mosi na bampangi na yandi ya bankento. (Luka 7:11-15; 8:49-56; Yoane 11:38-44) Ata kima mosi ve kangaka yandi nzila ya kusala bimangu yai. Yandi futumunaka mwana-nkento yina ya bamvula 12 ntangu fioti na nima ya lufwa na yandi. Yandi futumunaka mwana ya mufwidi yina ntangu bo vandaka kunata yandi na maziamu. Mpi yandi futumunaka Lazare na nima ya kusala bilumbu iya na maziamu.

15, 16. Inki ke monisa nde Yezu vandaka kusadila ngolo na yandi kukonda bwimi?

¹⁵ Yindula kana bo pesaka mfumu mosi ya kukonda kukuka ngolo yina Yezu kele na yo. Ntembe kele ve nde mambu mingi ya mbi zolaka kusalama! Kansi Yezu vandaka ve na masumu. (1 Piere 2:22) Yandi vandaka ve ti kikalulu ya bwimi, mpusa ya lukumu, mpi lukasi yina ke pusaka bantu ya kukonda kukuka na kusadila kiyeka na bo sambu na kuniokula bantu ya nkaka.

¹⁶ Yezu sadilaka ve ata fioti ngolo na yandi na mutindu ya bwimi, to sambu na mambote na yandi mosi. Ntangu yandi vandaka na nzala, yandi buyaka kukumisa matadi mampa sambu na mambote na yandi mosi. (Matayo 4:1-4) Sambu yandi vandaka ve ti bima mingi ya kinsuni, yo ke monisa pwelele nde yandi sadilaka ve ngolo na yandi sambu na kuzwa bima ya kinsuni. (Matayo 8:20) Kima yai ya nkaka ke monisa nde yandi vandaka kusadila ngolo na yandi kukonda bwimi: Yandi salaka bibansa sambu na kusala bimangu. Ntangu yandi vandaka kubelula bambefo, ata muntu mosi mpamba, yandi vandaka kuwa ngolo ke basika na nitu na yandi. (Marko 5:25-34) Ata mpidina, yandi bikaka nde bibuka ya bantu kusimba yandi; ebuna bo vandaka kubeluka. (Luka 6:19) Yandi vandaka mpenza na mpeve ya kuditambika!

17. Inki mutindu Yezu monisaka nde yandi vandaka kusadila ngolo na yandi na mutindu ya mbote?

 ¹⁷ Yezu vandaka kusadila ngolo na yandi na mutindu ya mbote. Yandi salaka ve ata fioti bimangu kaka sambu na kudimonisa to sambu bantu kumona yandi. (Matayo 4:5-7) Nkutu yandi buyaka kusala kimangu kaka sambu na kusepedisa bampusa ya mbi ya Erode. (Luka 23:8, 9) Yezu vandaka kubula ve tango sambu na ngolo na yandi; yo yina mbala mingi, yandi buyisaka bantu yina yandi belulaka na kusonga bantu ya nkaka. (Marko 5:43; 7:36) Yandi zolaka ve nde bantu ya nkaka kundima yandi kaka sambu na bansangu ya mambu ya kuyituka yina bantu vandaka kutuba.—Matayo 12:15-19.

18-20. (a) Inki vandaka kupusa Yezu na kusadila ngolo na yandi? (b) Inki mutindu nge ke kudiwa na mutindu Yezu belulaka kifwa makutu mosi?

¹⁸ Yezu, muntu yai ya ngolo, me swaswana ti bamfumu ya nku, yina ke yalaka kukonda kutula dikebi na bampusa mpi bampasi ya bantu ya nkaka. Yezu tudilaka bantu dikebi. Ntangu yandi vandaka kumona bantu yina ke niokwama, yo vandaka kupesa yandi mpasi mpenza mpi kupusa yandi na kusadisa bo. (Matayo 14:14) Yandi vandaka kutula dikebi na mawi mpi na bampusa na bo; kikalulu yai ya mawete vandaka ti bupusi na mutindu na yandi ya kusadila ngolo. Mbandu mosi ya ke simba ntima kele na Marko 7:31-37.

¹⁹ Kilumbu mosi, bibuka ya bantu kwendaka na Yezu mpi bo natilaka yandi bambefo mingi; yandi belulaka bo yonso. (Matayo 15:29, 30) Kansi Yezu tudilaka bakala mosi dikebi ya sipesiali. Yandi vandaka kifwa makutu mpi vandaka ve na makuki ya kutuba mbote. Ziku Yezu bakisaka nde muntu yango kele makasi-makasi mpi ke kudiwa ve mbote na kisika yina. Ebuna, Yezu nataka yandi na lweka—ntama ti bantu—na kingenga. Na nima, Yezu salaka bidimbu sambu na kuzabisa muntu yango mambu yina yandi ke zola kusala. Yandi “tulaka misapi na yandi na makutu ya muntu yango, mpi na nima ya kulosa mate, yandi simbaka ludimi na yandi.” *  (Marko 7:33) Na nima, Yezu talaka na zulu mpi pemaka ngolo sambu na kumonisa nde yandi me sala kisambu. Yandi salaka mpidina sambu na kumonisa muntu yina nde yandi ke sala mambu yai na nsadisa ya ngolo ya Nzambi. Nsuka-nsuka Yezu tubaka nde: “Kanguka.” (Marko 7:34) Kaka na ntangu yina, muntu yango yantikaka kuwa mpi kutuba mbote.

²⁰ Yo ke simba mpenza ntima na kumona nde, ata ntangu Yezu vandaka kusadila ngolo yina Nzambi pesaka yandi sambu na kusadisa bantu yina ke niokwama, yandi vandaka kuzitisa mawi na bo! Keti yo ke pesa beto ve kikesa ntangu beto ke zaba nde Yehowa me pesaka Kimfumu ya Mesia na Mfumu yai ya ke wilaka bantu mawa mpi ya ke kudibanzaka sambu na bo?

21, 22. (a) Bimangu ya Yezu monisaka nki? (b) Sambu Yezu kele ti kiyeka na zulu ya bangolo ya lugangu, beto lenda tula ntima nde yandi ta sala nki ntangu yandi ta yala ntoto?

²¹ Mambu ya kuyituka yina Yezu salaka na ntoto vandaka kaka kumonisa mwa fioti balusakumunu ya mingi yina bantu ta baka na nsi ya luyalu na yandi. Na nsi-ntoto ya mpa ya Nzambi, Yezu ta sala diaka bimangu—kansi yo ta vanda na nsi-ntoto ya mvimba! Beto tadila mwa mambu ya kiese yina ke vingila beto.

²² Yezu ta vutula masa, ntoto, mpi mupepe yai bantu me bebisaka, mutindu yo fwete vanda. Kuvila ve nde yandi monisaka nde yandi kele na kiyeka na zulu ya bangolo ya lugangu ntangu yandi kumisaka mupepe mosi ya ngolo pima. Ntembe kele ve nde, na nsi ya luyalu ya Kimfumu ya Kristu, mipepe ya ngolo, kunikana ya ntoto, ba tiya ya ba volkan, to bisumbula ya nkaka ya lugangu ta sala diaka bantu mbi ve. Sambu Yezu kele Kapita ya Kisalu, yina Yehowa sadilaka sambu na kuganga ntoto mpi bima yonso yina ke zingaka na kati, yandi me zaba ntoto mbote-mbote. Yandi me zaba mutindu ya mbote ya kusadila bima yina kele na ntoto. Na nsi ya luyalu na yandi, ntoto ya mvimba ta kuma Paladisu.—Luka 23:43.

23. Inki mutindu Ntotila Yezu ta lungisa bampusa ya bantu?

²³ Ebuna bampusa ya bantu? Mutindu Yezu sadilaka kaka madia fioti sambu na kudisa mafunda ya bantu, ke ndimisa beto  nde luyalu na yandi ta manisa nzala. Ya kieleka, nzala ta mana kimakulu sambu madia ta vanda mingi mpi bo ta kabula yo mbote. (Nkunga 72:16) Kiyeka yina Yezu vandaka na yo ya kubelula maladi ke monisa nde yandi ta belula kimakulu bantu yina ke bela, bifwa meso, bifwa makutu, mpi bikata. (Yezaya 33:24; 35:5, 6) Makuki na yandi ya kufutumuna bafwa ke ndimisa beto nde, mutindu yandi kele Ntotila na zulu, yandi ta sadila ngolo na yandi ya nene sambu na kufutumuna bamilio ya bantu yina Tata na yandi ke yibukaka na kiese yonso.—Yoane 5:28, 29.

24. Ntangu beto ke yindulula ngolo ya Yezu, nki beto fwete vila ve, mpi sambu na nki?

²⁴ Ntangu beto ke yindulula ngolo ya Yezu, beto vila ve nde Mwana yai ke landaka mbandu ya Tata na yandi na mutindu ya kukuka. (Yoane 14:9) Yo yina, mutindu yina Yezu ke sadilaka ngolo na yandi ke monisa beto pwelele mutindu Yehowa ke sadilaka ngolo. Mu mbandu, yindula mutindu Yezu belulaka na mawete yonso muntu mosi ya maladi ya lepre. Na mawa yonso, Yezu simbaka yandi mpi tubaka nde: “Mono me zola.” (Marko 1:40-42) Na nzila ya masolo ya mutindu yai, yo kele bonso Yehowa ke tuba nde: ‘Yai mutindu mono ke sadilaka ngolo na mono!’ Keti yo ke pusa nge ve na kukumisa Nzambi na beto ya ngolo yonso mpi kutonda yandi mutindu yandi ke sadilaka ngolo na yandi na zola yonso?