1, 2. (a) Inki ke monisa nde nge kele muntu ya Kimfumu? (b) Sambu na nki bantangu ya nkaka bambangi ya Yehowa ke nwaninaka kimpwanza ya kusambila Nzambi?

 KANA nge kele Mbangi ya Yehowa, yo ke tendula nde nge kele muntu ya Kimfumu ya Nzambi! Inki ke monisaka yo? Yo kele ve mukanda mosi buna ya leta ke pesaka, kansi mutindu na beto ya kusambila Yehowa Nzambi. Lusambu ya kieleka ke sukaka ve kaka na kundima malongi ya Biblia. Yo ke tadila mpi mambu yina nge ke salaka sambu na kulemfukila bansiku ya Kimfumu ya Nzambi. Lusambu yai ke tadila mambu yonso ya luzingu na beto, mu mbandu, mutindu beto ke sansaka bana na beto mpi mutindu beto ke zolaka nde minganga kusansa beto.

² Kansi mbala mingi, bantu ya nsi-ntoto yai ke ndimaka ve kimpwanza na beto ya kuzitisa minsiku ya Kimfumu. Baguvernema ya nkaka me mekaka kubuyisa lusambu na beto to kukanga yo kimakulu. Bantangu ya nkaka, yo lombaka nde bantu ya Kristu, Ntotila yina kele Mesia, kunwanina kimpwanza na bo ya kuzitisa bansiku na yandi. Keti beto fwete yituka? Ve. Ata bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama nwaninaka mpi kimpwanza na bo ya kusambila yandi.

3. Sambu na nki bansadi ya Nzambi nwanaka na bilumbu ya ntotila-nkento Estere?

³ Mu mbandu, na bilumbu ya ntotila-nkento Estere, yo lombaka nde bansadi ya Nzambi kunwana sambu na kugulusa luzingu na bo. Sambu na nki? Amani, ministre ya ntete ya nku zabisaka Ntotila ya Persia Zeresesi nde, bo fwete fwa Bayuda yonso yina ke zingaka na ntoto ya ntotila sambu “bansiku na bo me swaswana ti bansiku ya bantu yonso ya nkaka.” (Est. 3:8, 9, 13, NW) Keti Yehowa yambulaka bansadi na yandi? Ve, yandi sakumunaka bikesa ya Estere ti Mordekai ntangu bo lombaka ntotila ya Persia na kutanina bansadi ya Nzambi.—Est. 9:20-22.

4. Inki beto ta tubila na kapu yai?

⁴ Keti yandi ke salaka yo mpi bubu yai? Mutindu beto monaka yo na kapu ya me luta, bantangu ya nkaka, bamfumu ya luyalu ke nwanisaka Bambangi ya Yehowa. Na kapu yai, beto ta tubila mutindu baguvernema ya nkaka sosaka kubuyisa lusambu na beto. Beto ta tadila mambu tatu: (1) beto kele ti nswa ya kulomba nde leta kundima kimvuka na beto, mpi ya kusambila mutindu beto ke zola, (2) beto kele ti kimpwanza ya kulomba minganga na kusansa beto na mutindu ya ke wakana ti minsiku ya Biblia, mpi (3) bibuti kele ti nswa ya kusansa bana, na kuwakana ti bansiku ya Yehowa. Ntangu  beto ke tadila konso diambu, beto ta mona mutindu bantu ya kwikama ya Kimfumu ya Mesia me nwaninaka na kikesa yonso nswa na bo ya mbalu ya kuvanda bantu ya Kimfumu, mpi mutindu Nzambi me sakumunaka bikesa na bo.

5. Inki mambote beto ke bakaka kana leta me ndima kimvuka na beto?

⁵ Keti yo ke lomba nde bamfumu ya leta kundima beto sambu na kusambila Yehowa? Ata fioti ve; kansi kana leta me ndima kimvuka na beto, yo ke sadisaka beto na kusala mambu mingi ya lusambu, mu mbandu, kuvukana na Banzo ya Kimfumu mpi na Balukutakanu ya Nene kukonda mpasi, kuniema mpi kubaka mikanda yina ke tendulaka Biblia, mpi kusamuna nsangu ya mbote na kimpwanza yonso. Bansi mingi me ndimaka kimvuka na beto mpi ke pesaka beto kimpwanza mutindu mosi ti bantu ya mabundu ya nkaka yina me zabanaka. Kansi beto ke salaka nki kana baguvernema ke buya kundima kimvuka na beto mpi ke sosa kufiotuna kimpwanza na beto ya kusala mambu ya kuluta mfunu?

6. Inki diambu ya mpasi Bambangi ya Yehowa ya Australie kutanaka ti yo na luyantiku ya 1940?

⁶ Australie. Na luyantiku ya 1940, guvernere ya Australie ya mvimba tubaka nde balukwikilu na beto “kele mbi” sambu yo ke buyisa beto na kunwana bitumba. Na nima, bo buyisaka kisalu na beto. Bambangi ya Yehowa lendaka kusala diaka ve balukutakanu to kusamuna mutindu bo ke salaka yo; bo kangaka Betele mpi bo botulaka Banzo ya Kimfumu. Bo buyisaka nkutu mikanda na beto ya ke tendulaka Biblia. Na nima ya kusala kisalu na bo na kinsweki bamvula mingi, mpasi ya Bambangi ya Yehowa na Australie manaka. Na Yuni 14, 1943, Tribinale ya Nene katulaka desizio yina vandaka kubuyisa kisalu na beto.

7, 8. Tubila bikesa yina bampangi na beto ya Russie salaka na nsungi ya bamvula mingi sambu na kubaka nswa ya kusambila na kimpwanza yonso.

⁷ Russie. Luyalu ya Bakoministe buyisaka kisalu ya Bambangi ya Yehowa na nsungi ya bamvula mingi; kansi nsuka-nsuka, bo ndimaka kimvuka na beto na 1991. Na 1992, ntangu babwala ya Union soviétique kabwanaka, insi ya nene yina bikalaka, disongidila Russie, ndimaka kimvuka na beto. Kansi ntangu fioti na nima, bambeni na beto ya nkaka, mingi-mingi bantu ya dibundu ya Orthodox ya Russie, sepelaka ve mutindu Bambangi ya Yehowa vandaka kukuma mingi kibeni. Yantika 1995 tii na 1998, bambeni fundaka beto na leta mbala tanu. Kansi konso ntangu, zuzi ya nene vandaka kunungisa beto. Bambeni yina lembaka ve; bo fundaka beto diaka na tribinale ya nkaka na 1998. Na mbala ya ntete, Bambangi ya Yehowa nungaka; kansi bambeni buyaka desizio yina mpi bo kwendaka na tribinale ya nkaka. Na ngonda ya Mayi 2001, tribinale yina bedisaka beto. Bo sambaka diaka na Oktobri ya mvula yina; ebuna na 2004 bamfumu kangaka kimvuka ya Bambangi ya Yehowa yina zabanaka na leta, na mbanza Moscou, mpi bisalu na yo yonso.

⁸ Mbangika ya ngolo yantikaka. (Tanga 2 Timoteo 3:12.) Bo yantikaka kuyangisa bampangi mpi kupesa bo mpasi. Bo kangaka mikanda na beto, mpi bo buyisaka beto kufutila to kutunga banzo sambu na kusala balukutakanu. Yindula mutindu bampangi na beto kudiwaka ntangu bo kutanaka ti bampasi yai! Na 2001, bampangi  lombaka nde Tribinale ya Ke Nwaninaka Banswa ya Bantu na Eropa kutadila diambu yai, mpi na 2004 bo pesaka tribinale yai bansangu ya nkaka. Na 2010, tribinale yai bakaka desizio. Bazuzi bakisaka pwelele nde bamfumu ya Russie buyisaka kisalu na beto kaka sambu bo vandaka kumenga beto; bo monaka mpi nde mfunu kele ve ya kulanda badesizio yina batribinale ya fioti bakaka, sambu ata kima mosi ve vandaka kumonisa nde Bambangi ya Yehowa salaka mbi. Bo tubaka mpi nde lukanu ya desizio yina vandaka ya kukatula Bambangi ya Yehowa kimpwanza na bo. Bo monisaka mpi nde Bambangi ya Yehowa kele ti nswa kusambila na kimpwanza yonso. Ata bamfumu mingi ya Russie buyaka kuzitisa yo, kununga na beto na tribinale yai pesaka bampangi na beto ya Russie kikesa ya mingi.

9-11. Inki mutindu bansadi ya Yehowa ya Grèce nwaninaka nswa na bo ya kusambila na kimpwanza yonso, mpi nki mbuma yo butaka?

⁹ Grèce. Na 1983, Mpangi Titos Manoussakis futilaka nzo mosi na mbanza Héraklion, na provense ya Crète, sambu kimvuka mosi ya fioti ya Bambangi ya Yehowa kusala balukutakanu na kati. (Baeb. 10:24, 25) Kansi ntangu fioti na nima, nganga-Nzambi mosi ya dibundu ya Orthodoxe kwendaka kufunda na bapolisi; yandi sepelaka ve mutindu Bambangi ya Yehowa sadilaka nzo yina sambu na kusambila. Sambu na nki? Kaka sambu balukwikilu ya Bambangi ya Yehowa me swaswana ti ya Dibundu na bo! Bamfumu ya luyalu kangaka Mpangi Titos Manoussakis ti bampangi tatu ya nkaka. Bo futisaka bo amande mpi zengilaka bo nkanu ya bangonda tatu na boloko. Sambu bo vandaka bantu ya kwikama ya Kimfumu ya Nzambi, bampangi yai monaka nde desizio yina ke katula bo nswa ya kusambila na kimpwanza yonso; yo yina bo nataka diambu yina na batribinale ya nkaka ya Grèce mpi na nima bo lombaka nde Tribinale ya Ke Nwaninaka Banswa ya Bantu na Eropa kutadila diaka desizio yina.

¹⁰ Nsuka-nsuka, na 1996, Tribinale yai ya Eropa bakaka desizio yina yitukisaka bambeni ya lusambu ya bunkete. Bazuzi monaka nde, “na kutadila nsiku ya Grèce, Bambangi ya Yehowa kele ‘dibundu mosi ya me zabanaka;’” bo tubaka mpi nde badesizio yina batribinale ya ntete bakaka “zitisaka ve nswa na bo ya kusambila na kimpwanza yonso.” Bazuzi monaka diaka nde, luyalu ya Grèce vandaka ve ti kiyeka ya “kutuba kana balukwikilu ya dibundu mosi kele mbote to ve, to mutindu yina me fwana sambu na kulonga yo.” Bo katulaka ndola yina bo pesaka bampangi na beto, mpi bo kumaka diaka kusambila na kimpwanza yonso!

¹¹ Keti bampasi ya bampangi na Grèce manaka mutindu tribinale yina nungisaka bo? Yo kele mawa na kumona nde bampasi manaka ve. Na 2012, bo bakaka desizio na diambu mosi ya mutindu yina, na mbanza Kassandreia, na nima ya kusamba na batribinale kiteso ya bamvula 12. Eveke mosi ya dibundu ya Orthodoxe muntu basisaka mbangika yai. Tribinale ya Kuluta Nene ya Grèce (Conseil d’État), bakaka desizio yina nungisaka bansadi ya Nzambi. Desizio yina vutukilaka mambu yina kele na mukanda ya minsiku ya Grèce, yina ke pesa bantu nswa ya kusambila na kimpwanza  yonso; yo monisaka mpi nde bantu vandaka kukusila Bambangi ya Yehowa makambu nde bo kele dibundu mosi ya me zabanaka ve. Bazuzi tubaka nde: “Balukwikilu ya ‘Bambangi ya Yehowa’ kele ve ya kubumbana, mpi bo ke sambilaka na dibundu mosi ya me zabanaka.” Bampangi ya dibundu yina ya fioti ya mbanza Kassandreia kele na kiese ya kusala ntangu yai balukutakanu na Nzo ya Kimfumu na bo.

12, 13. Inki mutindu Bambeni sosaka kubasisa “mavwanga na zina ya nsiku” na France, mpi nki mbuma yo butaka?

¹² France. Bambeni ya nkaka ya bansadi ya Nzambi ke sosaka “kubasisa mavwanga na zina ya nsiku.” (Nk. 94:20, NW) Mu mbandu na kati-kati ya bamvula 1990, bamfumu ya France yina ke futisaka mpaku yantikaka kusala emvantere ya mbongo ya Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), kimvuka mosi yina Bambangi ya Yehowa ke sadilaka sambu na kusala kisalu na bo na France. Ministre ya ke talaka mutindu ya kusadila mbongo (Budget) monisaka lukanu ya kieleka ya emvantere yina; yandi tubaka nde: “Emvantere yai lenda nata tribinale na kubotula bima na bo to kusambisa bamfumu na bo . . . , yo lenda bebisa mpi bisalu na bo to kubuyisa yo na insi na beto.” Ata bo monaka ve kima mosi ya mbi ntangu bo salaka emvantere yina, bamfumu yina lombaka nde Bambangi ya Yehowa kufuta mpaku ya mingi. Kana mambu yai salamaka, bampangi na beto zolaka kukanga biro ya filiale mpi kuteka banzo sambu na kufuta mpaku yina ya mingi. Yo vandaka diambu ya mpasi kibeni; kansi bansadi ya Nzambi lembaka ve. Bambangi ya Yehowa buyaka na kikesa yonso desizio yai ya mbi. Yo yina na 2005, bo nataka diambu yai na Tribinale ya Ke Nwaninaka Banswa ya Bantu na Eropa.

¹³ Tribinale yai zengaka diambu yina na Yuni 30, 2011. Bazuzi yibusaka nde, sambu bantu kele ti nswa ya kusambila na kimpwanza yonso, leta kele ve ti kiyeka ya kutuba kana balukwikilu na bo kele mbote to ve, to mutindu ya me fwana na kulonga yo; katula kaka kana mambu ya kuluta mbi me salama. Bazuzi tubaka Diaka nde: “Mpaku yina . . . salaka nde Bambangi ya Yehowa kuvanda diaka ve ti mbongo ya me fwana sambu na kusadisa bantu na bo na kusala mambu ya lusambu na bo na kimpwanza yonso.” Bazuzi yonso ya Tribinale yina nungisaka Bambangi ya Yehowa! Bansadi ya Yehowa waka kiese mingi sambu luyalu ya France vutudilaka bo mbongo na bo ti benefisi; luyalu ya France zitisaka mpi desizio ya Tribinale ya kukatula nsiku yina vandaka kupesa bo nswa ya kubotula to kuteka bima ya Betele na beto.

14. Inki mutindu nge lenda nwanina mpi nswa ya kusambila Yehowa na kimpwanza yonso?

¹⁴ Bonso Estere ti Mordekai, bansadi ya Yehowa ya bubu yai ke nwaninaka kimpwanza na bo ya kusambila Yehowa mutindu yandi me pesaka ntuma. (Est. 4:13-16) Keti nge lenda sala yo mpi? Ee. Sambaka mbala na mbala sambu na bampangi na nge yina ke na kumona mpasi sambu na badesizio ya kukonda lunungu yina batribinale me bakaka. Bisambu yai lenda sadisa mingi kibeni bampangi na beto yina ke kutana ti bampasi mpi bambangika. (Tanga Yakobo 5:16.) Keti Yehowa ke ndimaka bisambu yai? Kununga na beto na batribinale ke monisaka pwelele nde yandi ke ndimaka yo!—Baeb. 13:18, 19.

15. Na mambu ya menga, inki ke twadisaka bansadi ya Nzambi?

¹⁵ Mutindu beto monaka yo na Kapu 11, bantu ya Kimfumu ya Nzambi me bakaka lutwadisu ya pwelele ya Masonuku sambu na kusadila ve menga na mutindu ya mbi, ata bantu mingi ke salaka yo bubu yai. (Kuy. 9:5, 6; Levi 17:11; tanga Bisalu 15:28, 29.) Ata beto ke buyaka nde bo vutula beto menga, beto ke zolaka nde bo sansa beto mpi bampangi na beto mbote kibeni kana mutindu yina bo ke sansa beto ke fwa ve bansiku ya Nzambi. Batribinale ya nene ya bansi mingi ke ndimaka nde bantu kele ti kimpwanza ya kundima to kubuya mutindu minganga ke sansa bo, kana kansansa mpi balukwikilu na bo ke pusa bo na kusala yo. Kansi na bansi ya nkaka, bansadi ya Nzambi me kutanaka ti bampasi ya ngolo na diambu yai. Beto tadila mwa bambandu.

16, 17. Inki kima ya mbi minganga salaka mpangi-nkento mosi ya Japon, mpi nki mutindu Yehowa ndimaka bisambu na yandi?

¹⁶ Japon. Misae Takeda kele mpangi-nkento ya bamvula 63; yo lombaka nde bo sala yandi operasio ya nene. Sambu yandi kele muntu ya kwikama ya Kimfumu ya Nzambi, yandi tendudilaka munganga na yandi pwelele nde yandi ke zola ve bo vutula yandi menga. Kansi, bangonda fioti na nima, yandi waka mpasi na ntima ntangu yandi zabaka nde bo vutulaka yandi menga na ntangu ya operasio. Sambu bo zitisaka ve nswa na yandi mpi bo kusaka yandi, Mpangi-Nkento Takeda fundaka munganga yina mpi lupitalu na tribinale, na Yuni 1993. Nkento yai ya kudikulumusa mpi ya mawete vandaka ti lukwikilu ya ngolo. Yandi taka kimbangi na kikesa yonso na ntwala ya bantu mingi na tribinale; yandi bikalaka mpi ya kutelama ngunga kuluta mosi na kisika yina bantu ke sambaka, ata yandi vandaka ngolo mingi ve. Yandi kwendaka kusamba na tribinale sambu na mbala ya nsuka, ngonda mosi na ntwala ya lufwa na yandi. Keti kikesa mpi lukwikilu na yandi ke pesa beto ve kiese? Mpangi-Nkento Takeda tubaka nde yandi vandaka kulomba Yehowa mbala na mbala na kusakumuna bikesa yina yandi vandaka kusala. Yandi vandaka ti kivuvu nde Yehowa ta ndima bisambu na yandi. Keti Yehowa ndimaka yo?

¹⁷ Bamvula tatu na nima ya lufwa ya Mpangi-Nkento Takeda, Tribinale ya Nene ya Japon bakaka desizio yina nungisaka yandi; Tribinale ndimaka nde bo salaka mbi mutindu bo vutulaka yandi menga na kingolo-ngolo. Na Februari 29, 2000, desizio ya tribinale tubaka nde, “nswa ya kubaka desizio” na mambu ya mutindu yai kele “nswa ya konso muntu mpi bo fwete zitisa yo.” Sambu Mpangi-Nkento Takeda nwaninaka na kikesa yonso kimpwanza na yandi ya kupona mutindu ya kusansa yandi na kuwakana ti kansansa na yandi ya me longamaka na Biblia, bubu yai, Bambangi ya Yehowa ya Japon lenda lomba nde bo sansa bo kukonda kuwa boma nde bo ta vutula bo menga na kingolo-ngolo.

18-20. (a) Inki mutindu tribinale mosi na Argentine ndimaka nde muntu kele ti nswa ya kusonika mukanda sambu na kubuya nde bo vutula yandi menga? (b) Inki mutindu beto lenda monisa bulemfu na luyalu ya Kristu, na mambu ya me tala kuvutula menga?

¹⁸ Argentine. Inki mutindu bantu ya Kimfumu lenda yilama na ntwala sambu na kusadisa minganga na kuzaba mutindu ya kusansa bo, kana maladi me sala nde bo kudizaba diaka ve? Beto fwete tambulaka ti mukanda ya ke wakana ti nsiku, mpi yina ta monisa  desizio na beto. Mpangi Pablo Albarracini, ya Argentine, salaka mpidina. Na Mayi 2012, yandi vandaka kisika yina bantu vandaka kubula masasi sambu na kusosa kuyiba, mpi masasi lwadisaka yandi ngolo. Ntangu bo nataka yandi na lupitalu, yandi vandaka kudizaba diaka ve; yo yina yandi lendaka ve kutuba nde bo sansa yandi kukonda kuvutula menga. Kansi, yandi vandaka ti karte Instructions médicales ya kufulusa mbote mpi yina yandi tulaka diboko kiteso ya bamvula iya na ntwala. Ata maladi na yandi vandaka ngolo mpi minganga ya nkaka monaka nde yo lombaka bo vutula yandi menga sambu na kugulusa yandi, kimvuka ya minganga ndimaka na kuzitisa luzolo na yandi. Kansi, tata ya Pablo, yina vandaka ve Mbangi ya Yehowa, bakaka nswa na tribinale ya kuvutula yandi menga.

¹⁹ Avoka ya nkento ya Pablo lombaka mbala mosi nde bo tadila diaka desizio yina. Bangunga fioti na nima, tribinale ya zole sobaka desizio ya tribinale ya ntete mpi bazuzi tubaka nde bo fwete zitisa desizio ya mbefo yina kele na karte Instructions médicales. Tata ya Pablo lombaka nde Tribinale ya Nene ya Argentine kutadila diaka desizio yina. Tribinale yina monaka nde “mfunu kele ve ya kutula ntembe nde mambu yina kele na karte [Instructions médicales ya Pablo, ya ke tuba nde bo fwete vutula yandi ve menga] yandi mosi muntu ndimaka yo na mayele yonso mpi na luzolo na yandi mosi.” Tribinale tubaka nde: “Konso muntu yina kele mbuta, kele ti nswa ya kupona na ntwala mutindu yandi ke zola nde bo sansa yandi; yandi lenda ndima to kubuya mpi mutindu mosi buna ya kusansa yandi . . . Mpi munganga yina ke sansa yandi fwete zitisa desizio yina.”

²⁰ Bubu yai, Mpangi Albarracini me belukaka. Yandi ti nkento na yandi sepelaka mutindu bo fulusaka karte Instructions médicales. Kusala diambu yai ya fioti, kansi ya mfunu mingi, monisaka nde yandi ke lemfukilaka Kristu, Mfumu ya Kimfumu ya Nzambi. Keti nge ti dibuta na nge, beno me bakaka mpi bangidika ya mutindu yai?

21-24. (a) Inki salaka nde Tribinale ya Nene ya Canada kubaka desizio sambu na bana ya fioti, na yina me tala menga? (b) Inki mutindu diambu yai lenda pesa bansadi ya Yehowa yina kele baleke kikesa?

²¹ Canada. Mbala mingi, batribinale ke ndimaka nde bibuti kele ti nswa ya kupona mutindu ya kuluta mbote ya kusansa bana na bo. Bantangu ya nkaka, bazuzi me ndimaka nde, ata mwana me lungisa ntete ve bamvula 16, kansi yandi ke bakisa mambu, yandi kele ti nswa ya kupona mutindu bo fwete sansa yandi. Diambu yai kuminaka April Cadoreth, mwana mosi ya nkento. Ntangu April lungisaka bamvula 14, menga yantikaka kubasika yandi na kati ya nitu (hémorragie interne) mpi bo nataka yandi na lupitalu. Bangonda fioti na ntwala, yandi fulusaka karte na yandi, Instructions médicales, sambu na kumonisa nde bo fwete vutula yandi ve menga ata yandi ke zola kufwa. Munganga yina vandaka kusansa April buyaka kuzitisa desizio ya pwelele yina yandi sonikaka, mpi lombaka nswa ya tribinale sambu na kuvutula yandi menga. Bo vutulaka yandi menga na kingolo-ngolo; bo tulaka yandi basashe tatu ya menga. Na nima, April tubaka nde yo kele bonso bo me vukisa nitu ti yandi na kingolo-ngolo.

 ²² April Cadoreth ti bibuti na yandi fundaka minganga yina na tribinale. Na nima ya bamvula zole, bo nataka diambu yai na Tribinale ya Nene ya Canada. Na 2009, bazuzi bedisaka April; kansi yo vandaka kaka sambu bo kukaka ve kusoba nsiku ya Canada. Ata mpidina, bo vutudilaka yandi mbongo yonso ya yandi basisaka, mpi bo tubaka nde yandi ti bana ya nkaka ya me lungisa ntete ve bamvula 16, kansi ya ke bakisa mambu, bo kele na kifu ve kana bo ke pona mutindu minganga fwete sansa bo. Bazuzi tubaka nde: “Na yina me tala kusansa nitu, bo fwete pesa bana yina me lungisa ntete ve bamvula 16 dibaku ya kumeka na kumonisa nde, bo kele ya kuyela mpi bo kele na mayele ya me fwana sambu na kubaka desizio ya kupona mutindu minganga fwete sansa bo.”

²³ Diambu yai kele mfunu mingi sambu tribinale yai monisaka nde, nsiku ke ndima banswa ya bana-fioti yina ke bakisa mambu, ata bo me lungisa ntete ve bamvula 16. Na ntwala nde Tribinale ya Nene kubaka desizio yai, konso tribinale ya Canada vandaka kupona mutindu ya mbote, sambu na bo, ya kusansa mwana yina me lungisa ntete ve bamvula 16. Kansi banda ntangu yai, batribinale vandaka diaka ve ti nswa ya kupona bo mosi mutindu ya kusansa bana yina me lungisa ntete ve bamvula 16, kana bo me pesa bo  ntete ve dibaku ya kumonisa nde bo kele ya kuyela mpi bo lenda baka badesizio bo mosi.

²⁴ Keti kusamba na batribinale bamvula tatu mpidina vandaka mpenza mfunu? April ke tuba nde, “Ee!” Bubu yai yandi kele mupasudi-nzila ya ntangu yonso mpi mavimpi na yandi kele mbote; yandi ke tuba nde: “Kuzaba nde mono salaka ata kima ya fioti sambu na kukumisa zina ya Nzambi mpi kumonisa nde Satana kele luvunu, ke pesaka mono kiese.” Mbandu ya April ke monisa nde, bana na beto lenda baka badesizio na kikesa yonso mpi kumonisa bo mosi nde bo kele kibeni bantu ya Kimfumu ya Nzambi.—Mat. 21:16.

25, 26. Mbala mingi nki ke salamaka kana makwela me fwa?

²⁵ Yehowa me pesaka bibuti mukumba ya kusansa bana na bo na kuwakana ti minsiku na yandi. (Kul. 6:6-8; Baef. 6:4) Mukumba yai ya mpasi lenda kuma diaka mpasi mingi kana makwela me fwa, sambu konso kibuti ke vandaka ti mutindu yandi ke zolaka kusansa bana na yandi. Mu mbandu, Mbangi ya Yehowa lenda monisa pwelele nde bo fwete sansa mwana na kuwakana ti minsiku ya Yehowa, kansi kibuti yina kele ve Mbangi lenda buya. Ya kieleka, bibuti yina kele Bambangi ya Yehowa fwete zaba mbote nde, kufwa makwela lenda zenga bangwisana ya bankwelani, kansi ya bibuti ti bana ve.

²⁶ Kibuti yina kele ve Mbangi ya Yehowa lenda lomba nde tribinale kupesa yandi nswa ya kusansa mwana, to bana, sambu bo longuka ve mambu ya Yehowa. Bantu ya nkaka ke tubaka nde kulonga mwana mambu yina kele kigonsa, sambu yo ta kanga yandi nzila ya kusalaka bankinsi ya nkaka, mu mbandu bankinsi ya kilumbu ya kubutuka; bo ke tubaka mpi nde bo ta vutula bo ve menga sambu na “kugulusa” bo kana bo me bela na kintulumukina. Kansi yo ke pesaka kiese na kumona nde batribinale mingi ke sosaka ntete kuzaba mambu yina kele mbote sambu na mwana, na kisika ya kuzaba kana dibundu ya kibuti mosi kele kigonsa to ve. Beto tadila mwa bambandu.

27, 28. Inki desizio Tribinale ya Nene ya Ohio bakaka ntangu bantu tubaka nde, kana Bambangi ya Yehowa me sansa bana yo kele kigonsa?

²⁷ États-Unis. Na 1992, Tribinale ya Nene ya mbanza Ohio, na États-Unis tadilaka diaka mambu ya tata mosi, yina vandaka ve Mbangi ya Yehowa; yandi tubaka nde, kana nkento na yandi me sansa mwana na bo ya bakala, yandi ta bebisa mwana ti malongi na bo ya Bambangi ya Yehowa. Tribinale mosi ya fioti nungisaka tata yina mpi pesaka yandi mukumba ya kusansa mwana. Bo pesaka mama ya mwana, Jennifer Pater, nswa ya kukwendaka kutala mwana; kansi bo buyisaka yandi na “kulonga mwana balukwikilu ya Bambangi ya Yehowa to kuzabisa yandi yo ata nki mutindu.” Bantu lendaka kutuba nde nsiku yai ke tendula nde Mpangi-Nkento Pater lenda zabisa ve ata fioti mwana na yandi ya bakala, Bobby, mambu ya Biblia to bansiku na yo ya bikalulu ya mbote! Yindula mpasi yina mpangi-nkento yai waka! Ata yo pesaka Jennifer mpasi mingi, yandi ke tuba nde, yandi longukaka na kuvanda ntima-nda mpi kuvingila nde Yehowa kusadisa yandi. Yandi ke yibuka  nde, “Yehowa vandaka kusadisa mono ntangu yonso.” Yo yina Organizasio ya Yehowa sadisaka avoka ya Jennifer na kulomba nde Tribinale ya Nene ya Ohio kutadila diaka desizio yina.

²⁸ Tribinale ya Nene buyaka desizio yina tribinale ya ntete bakaka, mpi bazuzi tubaka nde: “Bibuti kele ti nswa ya kuluta mfunu ya kulonga bana na bo; yo ke tendula mpi kusonga bo bikalulu ya mbote mpi mambu ya Nzambi.” Tribinale tubaka nde, bazuzi ya ntete vandaka ve ti kiyeka ya kubuya kupesa kibuti mosi nswa ya kulonga mwana malongi ya dibundu na bo, katula kaka kana bazuzi vandaka ti banzikisa ya ke monisa nde balukwikilu ya Bambangi ya Yehowa lenda bebisa mavimpi ti mabanza ya mwana. Tribinale monaka ve ata nzikisa mosi ya ke songa nde balukwikilu ya Bambangi ya Yehowa lenda bebisa kibeni mabanza to mavimpi ya mwana.

29-31. Sambu na nki bo pesaka ve mpangi-nkento mosi ya Danemark nswa ya kusansa mwana na yandi ya nkento, mpi nki desizio Tribinale ya Nene bakaka?

²⁹ Danemark. Anita Hansen kutanaka ti mpasi ya mutindu mosi ntangu muntu yina vandaka bakala na yandi lombaka nde tribinale kupesa yandi nswa ya kusansa Amanda, mwana na bo ya bamvula nsambwadi. Na 2000, tribinale ya provense pesaka Mpangi-Nkento Hansen nswa ya kusansa mwana; kansi tata ya Amanda lombaka tribinale ya nene na kutadila diaka desizio yina; tribinale yai sobaka desizio ya tribinale ya provense mpi pesaka yandi nswa ya kusansa mwana. Tribinale tubaka nde, mutindu bibuti ke wakana ve sambu na balukwikilu ya mabundu na bo, tata muntu lenda yidika mbote mambu yina. Nsuka-nsuka, bo buyaka nde  Mpangi-Nkento Hansen kusansa Amanda sambu yandi vandaka Mbangi ya Yehowa!

³⁰ Na nsungi yai ya mpasi, bantangu yankaka Mpangi-Nkento Hansen vandaka kudiyangisa mingi mpi yandi vandaka kuzaba ve kima ya kulomba na kisambu. Yandi ke tuba nde, “Mambu yina kele na Baroma 8:26, 27 pesaka mono kikesa mingi kibeni. Mono vandaka kumona ntangu yonso nde Yehowa ke bakisaka mono. Disu na yandi vandaka kutala mono mpi yandi vandaka ti mono ntangu yonso.”—Tanga Nkunga 32:8; Yezaya 41:10.

³¹ Mpangi-Nkento Hansen lombaka nde Tribinale ya Kuluta Nene ya Danemark kutadila diaka desizio yina. Desizio yina tribinale bakaka tubaka nde: “Sambu na kubaka lukanu ya ke tadila nswa ya kusansa mwana, bo fwete tadila mambu ya kieleka yina ta natila mwana mambote.” Tribinale tubaka diaka nde, sambu na kubaka desizio ya me tala nswa ya kusansa mwana, yo lombaka kutadila mutindu konso kibuti ke yidikaka mavwanga, kansi kutadila ve “balukwikilu mpi bangindu” ya Bambangi ya Yehowa. Mpangi-Nkento Hansen waka kiese mingi kibeni mutindu tribinale yai ndimaka nde yandi me fwana na kusansa mwana, mpi vutudilaka yandi nswa ya kusansa Amanda.

32. Inki mutindu Tribinale ya Ke Nwaninaka Banswa ya Bantu na Eropa taninaka nswa ya bibuti yina kele Bambangi ya Yehowa?

³² Bansi mingi na Eropa. Mavwanga ya nkaka ya me tala nswa ya kusansa bana ke sukaka kaka ve na batribinale ya nene ya bansi. Tribinale ya Ke Nwaninaka Banswa ya Bantu na Eropa mpi me tadilaka mambu yai. Ntangu Tribinale yai tadilaka mambu zole ya mutindu yina, bazuzi monaka nde batribinale ya bansi ya nkaka sadilaka bibuti yina kele Bambangi mambu mutindu mosi ve ti bibuti yina kele ve Bambangi, kaka sambu bo vandaka kutadila mabundu na bo. Tribinale yai ya Eropa tubaka nde, kusala mpidina kele kuvweza bantu; yo yina bazuzi bakaka desizio mpi tubaka nde, “kukabula-kabula bantu kaka sambu na mambu ya mabundu kele mbi.” Mama mosi, Mbangi ya Yehowa, waka kiese mutindu desizio yai ya Tribinale ya Eropa nungisaka yandi; yandi tubaka nde: “Mu waka mpasi mingi ntangu bo fundaka mono nde mono vandaka kuniokula bana na mono, ata mono vandaka kusala yonso sambu na mambote na bo, disongidila kulonga bo mambu ya Nzambi.”

33. Inki mutindu bibuti yina kele Bambangi ya Yehowa lenda sadila munsiku yina kele na Bafilipi 4:5?

³³ Kansi, Bambangi ya Yehowa yina bo ke pesaka bo ve nswa ya kulonga bana na bo minsiku ya Biblia ke salaka bikesa sambu na kuvanda ve makambu ngolo. (Tanga Bafilipi 4:5.) Kaka mutindu bo ke zolaka kulonga bana na bo minsiku ya Nzambi, bo fwete zaba mpi nde, bankwelani na bo ya ntama, bayina kele ve Bambangi ya Yehowa, kele mpi ti nswa ya kusansa bana. Inki mutindu bibuti yina kele Bambangi ya Yehowa ke tadilaka mukumba na bo ya kulonga bana?

34. Inki dilongi bibuti yina kele Bakristu lenda baka na mbandu ya Bayuda ya bilumbu ya Nehemia?

³⁴ Beto lenda baka dilongi na mambu yina salamaka na bilumbu ya Nehemia. Bayuda salaka ngolo sambu na kuyidika mpi kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi. Bo zabaka nde kusala mutindu yina zolaka kutanina bo mpi mabuta na bo na bambeni yina vandaka na nziunga na bo. Yo yina, Nehemia siamisaka bo nde: ‘Beno  nwana sambu na bampangi na beno, bana na beno, bankento na beno, ti banzo na beno.’ (Neh. 4:14, NW) Sambu na Bayuda yina, mvita yai vandaka mfunu kibeni. Bubu yai mpi, bibuti yina kele Bambangi ya Yehowa ke salaka yonso sambu na kusansa bana na bo mpi kulonga bo kieleka. Bo me zaba nde, na nzo-nkanda mpi na kartie, bantu ke pusaka bana na bo na kusala mambu ya mbi. Nkutu bantu ya nkaka lenda pusa bo na kusala mbi na mutindu ya nkaka; mu mbandu na nzila ya baradio, batelevizio, to mikanda. Bibuti, beno vila ve nde beno fwete sala bikesa mingi kibeni sambu na kusansa bana na beno na bisika yina ta sadisa bo na kuyela mbote na kimpeve.

35, 36. Bambangi ya Yehowa ke bakaka nki mambote ntangu bo ke nwaninaka banswa na bo na batribinale, mpi nki kele lukanu na nge?

³⁵ Ya kieleka, Yehowa me sakumunaka bikesa yina organizasio na yandi ya bubu yai me salaka sambu na kunwanina nswa ya kusambila na kimpwanza yonso. Ntangu bo ke sambaka mambu na batribinale, mbala mingi bansadi ya Nzambi ke taka kimbangi ya ngolo na ntwala ya bazuzi mpi ya bantu mingi. (Bar. 1:8) Kununga na bo na batribinale me nataka mambote ya nkaka: yo me kumisaka mpi ngolo banswa ya bantu mingi yina kele ve Bambangi. Kansi, sambu beto kele bansadi ya Nzambi, beto kele ve bantu ya ke sosaka kusoba mambu to bantu ya ke sosaka kudimonisa bantu ya mbote. Kima ya kuluta mfunu kele nde, Bambangi ya Yehowa me sambaka na batribinale sambu na kubaka nswa ya kusambila Yehowa mpi kunata lusambu na yandi na ntwala.—Tanga Bafilipi 1:7.

³⁶ Bampangi yina ke nwaninaka nswa ya kusambila Yehowa na kimpwanza yonso ke pesaka beto mbandu ya mbote ya lukwikilu. Beto fwete baka yo na mbalu! Bika beto landa mbandu ya lukwikilu na bo; beto fwete tula ntima nde Yehowa ta sadisaka beto na kisalu na beto, mpi yandi ta landa na kupesa beto ngolo ya kusala luzolo na yandi.—Yez. 54:17.