Sambu na nsoniki yai ya Biblia, luzingu ya muntu kele nkufi kana beto fwanisa yo ti ntoto yina ke vandaka kimakulu. Ya kieleka, tuka ntama, bantu ke butukaka mpi bankaka ke fwaka, kansi Ntoto ke bikalaka kaka mutindu mosi mpi yo kele ti makuki ya kutanina luzingu tii bubu yai.

Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba me nataka bansoba ya nene na ntoto yina me salamaka ntete ve. Na bamvula 70 mpamba, bantu me salaka mambu mingi ya kuyituka na yina me tala transpore, communication mpi mambu ya nkaka ya teknolozi. Mambu yai me nataka bansoba ya nene ya me salamaka ntete ve na mambu ya kimvwama. Bantu mingi ke zingaka na mutindu yina bo vandaka kuyindula nde yo lenda salama ve. Bubu yai, ntalu ya bantu me mata kiteso ya mbala tatu.

Kansi, mambu yai yonso ke nata mpi bigonsa. Mambu yina bantu ke salaka ke bebisaka ntoto mingi kibeni mpi yo ke sala nde luzingu kukuma mpasi. Ya kieleka, bantu ya nkaka ya siansi ke tubaka nde beto me kuma na nsungi mosi yina bantu ke bebisa ntoto mingi kibeni.

Biblia bikulaka ntangu yina bantu ta ‘bebisa ntoto.’ (Kusonga 11:18) Bantu mingi ke kudiyula kana beto ke zinga na nsungi yango. Ntoto ta beba tii na nki kiteso? Keti ntoto ta bonga diaka ve? Keti bantu ta bebisa ntoto kimakulu?

Keti ntoto ta bonga diaka ve? Bantu ya nkaka ya siansi ke monaka nde yo kele mpasi na kutuba na  ntwala bampasi yina bansoba ya climat lenda nata. Bo ke kudiyangisaka mingi sambu na bisumbula ya ngolo yina lenda salama kana climat ke soba na kintulumukina.

Mu mbandu, beto tadila ba-glase yina ke vandaka na Antarctique ya westi. Bantu ya nkaka ke tubaka nde kana tiya ya ntoto ti ya masa kulanda na kukuma mingi, ba-glase yai ta kuma masa. Mambu ke salamaka mutindu yai sambu nsemo ya ntangu ke kotaka ve na kati ya glase kansi glase ke vutulaka yo. Kana ba-glase ke mana mpi ke kuma fioti, nzadi ya ke vandaka na nsi na yo, ya ke vutulaka mingi ve nsemo ya ntangu, ke kumaka na kigonsa. Kansi, sambu nzadi ke vandaka ndombe na zulu, yo ke bendaka tiya mingi, mpi yo ke salaka nde ba-glase mingi kukuma masa. Diambu yai lenda landa na kusalama mbala na mbala mpi yo kuma mpasi na kukanga yo. Masa ya ba-glase lenda fulusa banzadi, mpi yo lenda vanda kigonsa sambu na bamilio ya bantu.

Bantu me bakaka bangidika mingi sambu na kuyidika mambu ya beto ke kutana ti yo bubu yai. Ngidika mosi ya bantu me bakaka tuka ntama kele kutomisa mambu ya mbongo mpi luzingu ya bantu yonso na ntoto. Inki mbutu yo me basisaka?

Kaka mutindu mambu ya mbongo ya ntoto ya mvimba ke landa na kubwa, mutindu mosi mpi kisika ya bantu ke zingaka ke landa na kubeba. Bantu ke sadilaka bimvwama ya nsi-ntoto nswalu kuluta nkutu mutindu yina yo ke butukaka. Keti bantu lenda yidika ntoto? Muntu mosi ya ekolozi tubaka na masonga yonso nde: “Beto kele ve ata ti kima mosi yina lenda sadisa beto na kuyidika ntoto.” Diambu yai ke wakana kibeni ti mambu yai ya Biblia: “Ke na muntu ve lenda songa nzila na makulu na yandi ntangu yandi ke tambula.”—Yeremia 10:23.

Kansi, Biblia ke ndimisa beto nde Nzambi, Ngangi na beto ta bika ve nde bantu kubebisa ntoto kimakulu. Nkunga 115:16 ke tuba nde: “Ntoto [Nzambi] pesaka yo na bantu.” Ya kieleka, ntoto kele “dikabu ya mbote” ya me katuka na Tata na beto ya zulu. (Yakobo 1:17) Keti beto ke yindula  nde Nzambi lenda pesa beto dikabu yina ta zinga ntangu fioti mpi na nima yo beba? Ata fioti ve! Nzambi mpi salaka ntoto mutindu yina.

Mukanda ya Kuyantika ke tuba na siki-siki yonso mutindu Nzambi yidikaka ntoto. Na luyantiku, “ntoto vandaka ya mpamba mpenza ti kisakasaka, . . . mpimpa mpi vandaka mingi mpenza na zulu na yo.” Verse yai ke tubila mingi-mingi “masa,” kima ya mfunu mingi sambu na luzingu yina vandaka na zulu ya ntoto. (Kuyantika 1:2) Ebuna, Nzambi tubaka nde: “Mwini kuvanda.” (Kuyantika 1:3) Yo ke pwelele nde, yo vandaka mbala ya ntete ya nsemo katukaka na zulu mpi temunaka ntoto. Ntoto ya kuyuma basikaka mpi banzadi-mungwa vukanaka kisika mosi. (Kuyantika 1:9, 10) Na nima, “matiti ti banti yina ke butaka bambuma ya mutindu na mutindu” basikaka. (Kuyantika 1:12) Mutindu yina, yandi tulaka bima yina kele mfunu sambu luzingu, mu mbandu photosynthèse. Lukanu ya mambu yai yonso kele nki?

Yezaya, profete ya ntangu ya ntama tubaka sambu na Nzambi nde: “Yandi yidikaka ntoto ti kukumisa yo ngolo; yandi salaka yo ve nde yo kuvanda ya mpamba, kansi yandi yidikaka yo sambu bantu kuzinga muna.” (Yezaya 45:18) Yo ke pwelele nde Nzambi salaka ntoto sambu bantu kuzinga kimakulu.

Diambu ya mawa kele nde bantu me bebisaka dikabu yai ya kitoko ya Nzambi me pesaka bo. Kansi, lukanu ya Ngangi me sobaka ve. Muntu mosi ya ntangu ya ntama tubaka nde: “Nzambi kele ve muntu na kutuba luvunu, yandi mpi ke balulaka mabanza ve. Keti yandi lenda sila mambu ebuna yandi lungisa yo ve?” (Kutanga 23:19) Na kisika ya kubika nde bantu kubebisa ntoto, ntangu me finama sambu Nzambi “kubebisa bantu yina ke bebisaka ntoto.”—Kusonga 11:18.

Na Disolo ya Yezu Kristu na Zulu ya Ngumba ya me zabanaka mingi, yandi tubaka nde: “Kiese na bantu ya mawete, sambu bo ta baka ntoto.” (Matayo 5:5) Kaka na disolo yango, Yezu monisaka mwaye yina ntoto ta bonga. Yandi songaka balongoki na yandi na kusamba nde: “Bika nde  Kimfumu na nge kukwisa. Bika nde luzolo na nge kusalama na ntoto, bonso na zulu.” Kimfumu to guvernema ya Nzambi ta lungisa lukanu na yandi sambu na ntoto.—Matayo 6:10.

Nzambi ke tubila bansoba ya kuyituka yina Kimfumu ta nata nde: “Tala! Mono ke sala bima yonso ya mpa.” (Kusonga 21:5) Keti yo ke tendula nde Nzambi ta yingisa ntoto yai na ntoto ya nkaka ya mpa? Ve, ntoto kele ve ata ti kima mosi ya mbi. Kansi, Nzambi ta fwa “bantu yina ke bebisaka ntoto,” disongidila baguvernema yina ke yala bubu yai. “Zulu ya mpa mpi ntoto ya mpa” ta yinga baguvernema yai disongidila Kimfumu ya Nzambi yina kele guvernema ya mpa na zulu ta yala bantu na ntoto ya mpa.—Kusonga 21:1.

Sambu na kuyidika ntoto yina bantu ke bebisa, Nzambi ta yidika diaka bimvwama ya ntoto sambu nde yo tanina luzingu. Muyimbi-bankunga sonikaka na ngolo ya mpeve mambu yina Nzambi ta sala: “Nge ke talaka ntoto, . . . nge ke salaka na mpila nde ntoto kubuta bima mingi.” Sambu climat ta bonga mpi Nzambi ta sakumuna ntoto, ntoto ta kuma paladisu yina me fuluka ti madia mingi.—Nkunga 65:10-14.

Pyarelal, sekretere ya Mohandas Gandhi, ntwadisi ya kimpeve ya Inde tubaka nde: “Ntoto ke basisaka bima mingi sambu na kulungisa bampusa yonso ya bantu kansi sambu na kulungisa ve bampusa ya bantu ya bwimi.” Kimfumu ya Nzambi ta katula kima yina kele na kisina ya bampasi na ntoto ntangu yo ta nata nsoba na bantima ya bantu. Profete Yezaya bikulaka nde ntangu Kimfumu ta yala, bantu ta sala ve bantu ya nkaka mbi mpi ta bebisa ve ntoto. (Yezaya 11:9) Bubu yai bantu ya mitindu yonso ke longuka dezia minsiku ya kuzanguka ya Nzambi. Bo ke longaka bo na kuzola Nzambi mpi bamfinangani na bo, na kumonisa ntonda, na kutanina ntoto ti bima na yo yonso mpi na kuzinga na kuwakana ti lukanu ya Ngangi sambu na bantu mpi sambu na ntoto. Bo ke yilama sambu na kuzinga na paladisu.—Longi 12:13; Matayo 22:37-39; Bakolosai 3:15.

Disolo ya lugangu yina kele na mukanda ya Kuyantika ke sukisa ti bangogo yai: “Nzambi monaka nde mambu yonso ya yandi salaka yo kele mbote mpenza.” (Kuyantika 1:31) Ya kieleka, Nzambi ta bika ve ata fioti nde bantu kubebisa ntoto kimakulu. Yo ke pesaka beto kikesa ntangu beto ke zabaka nde na bilumbu yina ke kwisa, Ngangi na beto ya zola Yehowa Nzambi ta tanina ntoto. Yandi ke sila nde: “Bantu ya mbote ta zinga na ngemba na ntoto yina ya Mfumu Nzambi tubaka na kupesa bo; yo ta vanda ya bo tii kuna.” (Nkunga 37:29) Bika nde nge vanda na kati ya “bantu ya mbote” yina ntoto ta kuma kisika ya bo ta zinga kimakulu.