Ntembe kele ve nde, nge me zaba muntu mosi to bantu mingi yina makwela na bo me fwaka. Yo kele mutindu yina sambu bantu mingi ke fwa makwela. Mu mbandu, bansosa yina bo salaka na Pologne ke monisa nde mbala mingi bantu yina kele ti bamvula 30 yina me kwelaka tuka bamvula tatu tii na sambanu, ke fwaka makwela, kansi kufwa makwela ke tadila kaka ve bantu ya bamvula yina.

Nkutu, na kutadila rapore ya kimvuka mosi (Institute for Family Policy in Spain) kati-kati ya bantu yina ke kwela [na Mputu] ta fwa makwela na bilumbu ke kwisa. Na bansi yina me tomaka, mambu kele mpi kaka kiteso mosi.

Inki ke salaka nde makwela mingi kufwa mutindu yai? Muntu mosi yina kele ti eksperiansi mingi na yina me tala kupesa bandongisila na mambu ya makwela na Eropa ya Esti bakisaka nde: “Kufwa makwela kele kidimbu yina ke monisaka na meso ya bantu yonso nde bankwelani yina vandaka kuzinga na mavwanga—kubeba ya bangwisana ya mbote mpi malanda ya kukabwana, ke pesaka mpasi mingi na mabanza.” Yandi yikaka nde: “Mbala mingi, mawi ya mpasi bonso makasi, mawa, kulemba nitu, kukonda kivuvu mpi nsoni ke basikaka na nima ya kufwa ya makwela. Bantangu ya nkaka yo ke pesaka muntu bangindu ya kudifwa. Ntangu tribinale me ndima nde makwela kufwa, luzingu ya bantu yina makwela me fwa ke sobaka. Bo ke kumaka kudiwa bo mosi mpi ya kukabwana, mpi bo lenda yantika kudiyula nde: ‘Awa ya makwela na mono me fwa, inki ta kumina mono? Inki mono fwete sala na luzingu na mono?’”

Ntangu Ewa ke yibuka diaka mutindu yandi vandaka kudiwa mwa bamvula me luta, yandi ke tuba nde: “Ntangu tribinale ndimaka nde makwela na beto kufwa, mono kumaka kuwa nsoni kibeni sambu bamfinangani mpi banduku ya kisalu ta kuma kubinga mono ‘muntu yina me fwaka makwela.’ Yo pesaka mono makasi mingi. Sambu mono bikalaka ti bana zole ya fioti ya kusansa, yo lombaka nde mono kuma mama mpi tata sambu na bo.” * Adam, yina vandaka nkuluntu ya mbote na nsungi ya bamvula 12, ke tuba nde: “Mono vidisaka lukumu na mono yonso na mpila nde bantangu ya nkaka mono kumaka kuwa makasi mpi kumaka kusosa kudivandila.”

Sambu bo ke kudiyangisaka na luzingu na bo ya bilumbu ke kwisa, bantu ya nkaka yina makwela me fwaka ke salaka bikesa sambu na kuzinga diaka na ngemba ya mabanza ata na nsungi ya bamvula mingi na nima ya kufwa ya makwela na bo. Bo lenda yindula nde bantu ya nkaka ke tudila bo diaka ve dikebi. Diaka, nkento mosi tubaka sambu na diambu yina nde, ntangu yai bo fwete “soba bikalulu na bo mpi kulonguka mutindu ya kununga bampasi na bo.”

Stanisław ke yibuka nde: “Ntangu makwela na beto fwaka, nkento na mono buyisaka mono na kukwenda kutala bana na mono zole ya bankento. Yo salaka nde mono kuma kudiwa bonso nde ata muntu mosi ve ke tudila mono dikebi mpi yo fwete vanda nde Yehowa  mpi me yambula mono. Mono vandaka diaka ve ti mpusa ya kuzinga. Na nima, mono kwisaka kubakisa nde mabanza na mono yina vandaka ya mbi.” Wanda yina makwela na yandi fwaka, kumaka kudiyangisa sambu na luzingu na yandi na bilumbu ke kwisa, yandi ke tuba nde: “Mono yindulaka kibeni nde na nima ya mwa ntangu, bantu—tanga mpi bampangi na mono Bakristu—ta tudila mono ti bana na mono diaka ve dikebi. Kansi, mono ke bakisa ntangu yai nde bampangi vandaka kutudila beto dikebi mpi kusadisa mono ntangu mono vandaka kusala bikesa sambu na kusansa bana na mono na kukuma bansambidi ya Yehowa.”

Mambu yina bampangi me tuba lenda sadisa nge na kubakisa nde, na nima ya kufwa ya makwela bantu mingi ke kumaka ti bangindu ya mbi. Bo lenda kuma ti bangindu ya mbi sambu na bo mosi na kuyindulaka nde bo kele na mfunu mingi ve mpi nde yo me fwana ve nde bantu kutudila bo dikebi. Katula yo, bo lenda kuma kutuba mambu ya mbi sambu na bantu yina kele na nziunga na bo. Mpidina, bo lenda yantika kuyindula nde dibundu kele kisika mosi ya madidi yina me konda zola. Kansi, mbandu ya Stanisław mpi ya Wanda ke monisa nde bantu yina makwela na bo me fwaka lenda bakisa na nima nde bampangi ya babakala mpi ya bankento ke tudilaka bo dikebi ya masonga. Nkutu, bampangi-Bakristu ke monisilaka bo dikebi ya mingi kibeni ata ntangu bo mosi ke bakisaka ntete ve lusadisu yina bampangi ke pesaka bo.

Beto fwete vila ve nde, ata beto ke sala bikesa sambu na kusadisa bampangi yina makwela na bo me fwaka, bantangu ya nkaka bo ke kudiwaka bo mosi. Mingi-mingi, bampangi-bankento lenda yindula nde bantu fioti mpamba ke tudila bo dikebi. Alicja ke tuba nde: “Bamvula 8 me luta tuka makwela na mono me fwaka. Ata mpidina, bantangu ya nkaka mono ke kudiwaka nde mono kele na mfunu ve. Na bantangu ya mutindu yina, mono ke kudivandilaka, ke dilaka mpi ke kudimonaka muntu ya mawa kibeni.”

Ata mambu yina beto me tubila awa ke tadila mingi bantu yina makwela na bo me fwaka, Biblia ke longisila beto yonso na kusosa ve kudivandila. Kukonda kuwidikila ndongisila yai kele kubuya kusadila mayele yonso ya mbote. (Bing. 18:1) Kansi, mpangi-bakala to mpangi-nkento yina ke kudiwa yandi mosi fwete bakisa nde, yo kele mbote na kubuya kulomba ntangu yonso ndongisila to ndembikilu na mpangi-bakala to mpangi-nkento yina kele ve nkwelani na yandi. Mpidina, yo ta sadisa bo na kuyedisa ve bangindu ya zola na kati na bo.

Bampangi na beto yina makwela na bo me fwaka lenda kuma ti bangindu mingi ya mbi, basusi sambu na makwisa na bo mpi kudiwa nde bo kele bo mosi to ata nkutu nde bantu ya nkaka ke tudilaka bo diaka ve dikebi. Beto fwete zaba nde bantu mingi ke vandaka ti mawi ya mutindu yina mpi beto fwete sala ngolo na kulanda mbandu ya Yehowa na kusadisaka bampangi na beto ya babakala mpi ya bankento. (Nk. 55:23; 1 Pie. 5:6, 7) Beto lenda ndima nde, bo ta sepela mingi na lusadisu yina beto ke pesa bo. Nkutu, na kati ya dibundu bo ta baka lusadisu ya me katuka na banduku ya kieleka!—Bing. 17:17; 18:24.