1, 2. Na kuswaswana ti mabundu ya Kikristu, nki mutindu Bambangi ya Yehowa ke tadilaka zina ya Nzambi?

MABUNDU yonso ya Kikristu ke sadilaka ve zina ya Nzambi. Mu mbandu, bangogo ya luyantiku ya mbalula mosi (Revised Standard Version) ke tuba nde: “Kusadila zina mosi buna sambu na kumonisa Nzambi mosi kaka . . . kele na mfunu ve ata fioti na kuwakana ti balukwikilu ya mabundu na nsi-ntoto ya mvimba.”

² Kansi, Bambangi ya Yehowa ke vandaka na kiese ya kusadila zina ya Nzambi mpi kukumisa yo. (Tanga Nkunga 86:12; Yezaya 43:10.) Diaka, beto ke monaka nde, kubakisa ntendula ya zina ya Nzambi mpi ntembe yina basikaka sambu na kusantisama ya zina yango kele lukumu mpenza. (Mat. 6:9) Kansi beto fwete mona ve mpamba lukumu yango. Yo yina, bika beto tadila bangiufula tatu ya mfunu: Kuzaba zina ya Nzambi ke tendula nki? Inki mutindu Yehowa ke salaka mambu na kuwakana ti zina na yandi mpi na mutindu yango, yandi ke pesaka yo lukumu ya mingi? Mpi nki mutindu beto lenda tambula na zina ya Yehowa?

3. Kuzaba zina ya Nzambi ke tendula nki?

³ Kuzaba zina ya Nzambi ke suka kaka ve na kuzaba zina “Yehowa.” Yo ke tendula kuzaba lukumu yina Yehowa kele ti yo, bikalulu na yandi, lukanu na yandi mpi mambu yina yandi me salaka ya Biblia ke tubilaka, mu mbandu mambu yina yandi sadilaka bansadi na yandi. Ya kieleka, Yehowa ke sadisaka beto na kubakisa mambu yina malembe-malembe, na kutadila mutindu yina yandi ke lungisaka lukanu na yandi. (Bing. 4:18) Yehowa zabisaka bankwelani ya ntete zina na yandi; yo yina Eva sadilaka yo ntangu yandi butaka Kaini. (Kuy. 4:1, NW) Batata ya mabuta ya kwikama, Noa, Abrahami, Izaki, mpi Yakobi zabaka zina ya Nzambi. Diaka, ntonda na bo sambu na zina yango yelaka mutindu Yehowa vandaka kusakumuna bo, kutanina bo mpi kumonisa bo lukanu na yandi. Moize bakaka dibaku ya mbalu ya kuzaba mbote-mbote zina na yandi.

4. Sambu na nki Moize yulaka Nzambi zina na yandi, mpi sambu na nki beto ke bakisa susi ya Moize?

 ⁴ Tanga Kubasika 3:10-15. Ntangu Moize kumaka ti bamvula 80, Nzambi pesaka yandi mukumba mosi ya nene; yandi zabisaka Moize nde: ‘Nge ta basisa bantu na mono, bantu ya Israele na Ezipte.’ Na nima na luzitu yonso, Moize yulaka Yehowa ngiufula mosi ya mfunu mingi: “Kana bo yula mono nde: ‘Nzambi yango zina na yandi nani?’ ebuna mono ta tuba nki?” Sambu zina ya Nzambi zabanaka tuka bamvula mingi, sambu na nki Moize yulaka ngiufula yina? Yo ke monana nde, yandi vandaka na mfunu ya kuzaba mambu mingi na yina me tala muntu yina kele na zina yango, sambu yo zolaka kundimisa bansadi na yandi nde Nzambi ta gulusa bo mpenza. Yo fwanaka nde Moize kudiyangisa sambu bantu ya Izraele vandaka na kimpika tuka bamvula mingi. Ziku bo vandaka kudiyula kana Nzambi ya ba-nkaka na bo lendaka kugulusa bo. Nkutu, bantu ya nkaka ya Izraele kumaka kusambila banzambi ya Ezipte!​—Ezek. 20:7, 8.

5. Inki mutindu Yehowa monisaka diaka ntendula ya zina na yandi na mvutu yina yandi pesaka Moize?

⁵ Inki mvutu Yehowa pesaka Moize? Yandi tubaka nde: “Yai mambu ya nge fwete tubila bantu ya Izraele, ‘MONO TA KUMA me tinda mono na beno.’” * Na nima yandi yikaka nde: “Yehowa Nzambi ya ba-nkaka na beno . . . me tinda mono na beno.” Nzambi monisaka nde, yandi ta kuma konso kima yina yandi me zola kukuma sambu na kulungisa lukanu na yandi, mpi nde yandi ta lungisa balusilu na yandi ntangu yonso. Yo yina, na verse 15, beto ke tanga nde Yehowa yandi mosi tubaka nde: “Yai kele zina na mono kimakulu, mpi yai kele mutindu bo fwete yibuka mono na bambandu yonso.” Ntembe kele ve nde, bangogo yai kumisaka lukwikilu ya Moize ngolo mpi yandi fulukaka na boma ya mingi!

6, 7. Na nki mutindu Yehowa salaka mambu na kuwakana ti zina na yandi ya nene?

⁶ Ntangu fioti na nima ya kupesa Moize mukumba yina, Yehowa salaka mambu na kuwakana ti zina na yandi na mutindu yandi ‘kumaka’ Ngulunsi ya bantu ya Izraele. Yandi pesaka bantu ya Ezipte nsoni na mutindu yandi pesaka bo bandola kumi mpi monisaka pwelele nde banzambi ya Ezipte, tanga mpi Farao, vandaka ngolo ve. (Kub. 12:12) Na nima, Yehowa kangulaka nzila na Nzadi-Mungwa ya Mbwaki mpi bantu ya Izraele lutaka na kati-kati na yo mpi na nima yandi fwaka Farao ti basoda na yandi. (Nk. 136:13-15) Na ‘ntoto ya zelo na zelo mpi ya nene ti ya boma,’ Yehowa kumaka Ntanini ya luzingu ya bamilio ya bantu ya Izraele na mutindu yandi pesaka bo madia mpi  masa. Nkutu, yandi salaka nde bilele mpi basapatu na bo kubeba ve. (Kul. 1:19; 29:5) Ya kieleka, ata kima mosi ve lenda kanga Yehowa nzila ya kusala mambu yina kele na kuwakana ti zina na yandi, yina me fwanana ve ti zina ya nkaka. Na nima, yandi zabisaka Yezaya nde: “Mono, mono kele Yehowa, mpi katula mono ngulusi yankaka kele ve.”​—Yez. 43:11, NW.

⁷ Yozue, muntu yina yingaka Moize taka kimbangi ya mambu ya nene mpi ya boma yina Yehowa salaka na Ezipte mpi na ntoto ya zelo na zelo. Yo yina, na nsuka ya luzingu na yandi, Yozue zabisaka bantu ya Izraele ti kivuvu yonso nde: ‘Beno me zaba mbote-mbote na ntima na beno yonso nde Yehowa, Nzambi na beno, me salaka mambu yonso ya yandi tubaka; ata kima mosi bikalaka ve, yandi lungisaka mambu yonso.’ (Yoz. 23:14) Ya kieleka, Yehowa lungisaka mambu yonso yina yandi silaka.

8. Na nki mutindu Yehowa ke salaka mambu na kuwakana ti zina na yandi na bilumbu na beto?

⁸ Bubu yai, Yehowa ke monisa mpi nde yandi ‘ke kumaka.’ Na nzila ya Mwana na yandi, yandi bikulaka nde na nsungi ya bilumbu ya nsuka, bo ta samuna nsangu ya Kimfumu “na ntoto ya mvimba.” (Mat. 24:14) Katula Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso, nani ya nkaka lendaka kutubila na ntwala kisalu ya mutindu yina, kusala yonso nde yo salama, mpi kusadila bantu mingi “ya me longukaka ve mpi ya mpamba-mpamba” sambu na kusala kisalu yango? (Bis. 4:13) Yo yina, ntangu beto ke kudipesaka na kisalu yai beto ke lungisaka mbikudulu ya Biblia. Beto ke kumisaka Tata na beto mpi ke monisaka mpenza nde, beto ke salaka mambu na kuwakana ti kisambu yai: “Bika nde zina na nge kusantisama. Bika nde Kimfumu na nge kukwisa. Bika nde luzolo na nge kusalama na ntoto, bonso na zulu.”​—Mat. 6:9, 10.

9, 10. Na bangwisana na yandi ti bantu ya Izraele, nki mutindu Yehowa landaka kumonisa ntendula ya zina na yandi, mpi nki mbutu basikaka?

⁹ Ntangu fioti na nima ya kubasika ya bantu ya Izraele na Ezipte, Yehowa kumaka diambu ya nkaka ya mpa sambu na bantu na yandi. Na nzila ya kuwakana ya Nsiku, yandi kumaka “bakala” na bo mpi ndimaka kulungisa mambu yonso yina mukumba yango ke lombaka. (Yer. 3:14, NW) Mpi bantu ya Izraele kumaka nkento na yandi ya kifwani, disongidila bantu yina bo ke bingaka na zina na yandi. (Yez. 54:5, 6) Kana bo ndimaka kulemfukila yandi, mpi kuzitisa bantuma na yandi, yandi zolaka kukuma ‘Bakala’ ya kukuka sambu na bo. Yandi zolaka kusakumuna bo, kutanina bo mpi kupesa bo ngemba. (Kut. 6:22-27) Mpidina, zina ya nene ya Yehowa zolaka kukumisama na kati ya bantu ya makanda. (Tanga Kulonga 4:5-8; Nkunga 86:7-10.) Nkutu, ntangu bantu ya Izraele vandaka kulemfukila Nzambi, banzenza mingi kwisaka na lusambu ya kieleka. Bo tubaka mambu yina Ruti muntu ya Moabi songaka Noemi nde: ‘Bantu na nge ta kuma bantu na  mono mpi Nzambi na nge ta kuma Nzambi na mono.’​—Ruti 1:16.

¹⁰ Na nsungi ya bamvula kiteso ya 1 500, mambu yina Yehowa sadilaka bantu ya Izraele monisaka bikalulu na yandi mingi ya mpa. Ata bo vandaka ve kulemfukila yandi mbala na mbala, Yehowa monisaka nde yandi vandaka ‘Nzambi ya mawa’ mpi ya “ke waka makasi nswalu ve.” Yandi vandaka mpenza ntima nda. (Kub. 34:5-7) Kansi, ntima nda ya Yehowa vandaka ti ndilu mpi yo sukaka ntangu dikanda ya Yuda buyaka Mwana na yandi mpi fwaka yandi. (Mat. 23:37, 38) Dikanda ya Izraele ya kinsuni vandaka diaka ve bantu yina bo ke bingaka na zina ya Nzambi. Na meso ya Yehowa, bo fwaka na kimpeve mpi bo kumaka bonso nti ya kukauka. (Luka 23:31) Diambu yai salaka nde bo kuma kutadila zina ya Nzambi nki mutindu?

11. Inki mutindu Bayuda yambulaka kusadila zina ya Nzambi?

¹¹ Na nima ya bamvula, Bayuda kumaka kuwa boma na kutanga zina ya Nzambi mpi kumona yo bonso kima mosi yina bo fwete sadila ve. (Kub. 20:7) Malembe-malembe, Bayuda yambulaka kusadila zina ya Nzambi. Ntembe kele ve nde, Yehowa waka mpasi na ntima na kumona mutindu bo yambulaka kuzitisa zina na yandi. (Nk. 78:40, 41) Kansi, yo kele pwelele nde Nzambi yina ‘zina na yandi kele Zwa,’ lendaka ve kubika nde bantu yina vwenzaka yandi kulanda kubingama na zina na yandi sambu na kimakulu. (Kub. 34:14) Diambu yai ke monisa beto mfunu ya kuzitisa zina ya Ngangi na beto.

12. Inki mutindu Yehowa basisaka dikanda mosi yina bo ta bingaka na zina na yandi?

¹² Na nzila ya Yeremia, Yehowa monisaka lukanu na yandi ya kusala ‘kuwakana ya mpa’ ti dikanda mosi ya mpa Izraele ya kimpeve. Yeremia tubaka nde, bantu ya dikanda yango ‘yo vanda bambuta to baleki, ta zaba Yehowa.’ (Yer. 31:31, 33, 34) Mbikudulu yango yantikaka kulungana na Pantekoti ya mvu 33 T.B. ntangu Nzambi salaka kuwakana ya mpa. Dikanda ya mpa, “Izraele ya Nzambi” yina ke vukisa Bayuda mpi bantu yina kele ve Bayuda, kumaka ‘bantu yina ta nataka zina ya Nzambi,’ to mutindu Yehowa tubaka, “bantu yina bo ke bingaka na zina na mono.”​—Bag. 6:16; tanga Bisalu 15:14-17; Mat. 21:43.

13. (a) Keti Bakristu ya ntete vandaka kusadila zina ya Nzambi? Tendula. (b) Inki mutindu nge ke tadilaka dibaku yina nge kele ti yo ya kusadila zina ya Yehowa na kisalu ya kusamuna?

¹³ Sambu bo kele “bantu yina bo ke bingaka na zina [ya Nzambi],” ntembe kele ve nde bantu ya dikanda yina ya kimpeve ke sadilaka zina ya Nzambi ntangu bo ke vutukilaka mambu yina kele na Masonuku ya Kiebreo. * Yo yina, ntangu ntumwa Piere salaka diskure na ntwala ya kibuka ya Bayuda mpi ya baprozelite yina katukaka na bansi ya kuswaswana na Pantekoti ya mvu 33 T.B., yandi sadilaka zina ya Nzambi mbala mingi. (Bis. 2:14, 20, 21, 25, 34) Bakristu ya ntete vandaka kukumisa Yehowa, yo yina yandi vandaka kusakumuna bikesa na bo na kisalu ya kusamuna. Bubu yai mpi, Yehowa ke sakumunaka kisalu na beto ntangu beto ke zabisaka zina na yandi na kiese yonso mpi ke songisaka yo na bantu yina ke sepelaka na Babiblia na bo mosi kana mpila kele. Na mutindu yina, beto ke sadisaka bo na kuzaba Nzambi ya kieleka. Yo kele lukumu ya nene mpenza sambu na bo mpi sambu na beto! Na bantangu ya nkaka, yo ke vandaka luyantiku ya bangwisana ya mbote ti Yehowa, bangwisana yina ke yelaka mpi ke kumaka ya kimakulu.

14, 15. Ata apostazi yalumukaka, Yehowa salaka nki sambu na kutanina zina na yandi yina bantu fwete yibukaka?

¹⁴ Na nima, apostazi yantikaka kukota na dibundu ya Bukristu ya mvu-nkama ya ntete, mingi-mingi na nima ya lufwa ya bantumwa. (2 Bate. 2:3-7) Nkutu, balongi ya  luvunu kumaka kulanda binkulu ya Bayuda mingi ya kusadila ve zina ya Nzambi. Keti Yehowa bikaka nde, zina na yandi yina bantu fwete yibukaka kuvila kimakulu? Ata fioti ve! Ata beto me zaba ve mutindu ya siki-siki yina bo vandaka kubinga zina ya Nzambi na Kiebreo, zina yango me vilaka ve. Na nsungi ya bamvula mingi, yo vandaka kumonana na bambalula mingi ya Biblia mpi na masonama ya bantu ya mayele yina ke longukaka Biblia. Mu mbandu na mvu 1757, Charles Peters sonikaka nde na kuswaswana ti batitre mingi ya Nzambi, zina “Yehowa kele na ntendula ya nene.” Na kubasika ya mukanda mosi na mvu 1797, ya Hopton Haynes ya ke tubila lusambu ya Nzambi, kapu 7 ke yantika na bangogo yai: “YEHOWA zina ya NZAMBI yina Bayuda vandaka kusadila; Nzambi mosi kaka yina bo vandaka kusambila; kaka mutindu Kristu mpi bantumwa na yandi vandaka kusala.” Henry Grew (1781-1862) sukaka kaka ve na kusadila zina ya Nzambi kansi yandi bakisaka mpi nde bantu vwenzaka zina yango mpi yo lombaka nde yo santisama. Mutindu mosi, George Storrs (1796-1879) yina vandaka kusala kumosi ti Charles T. Russell, sadilaka zina ya Nzambi mutindu Russell mpi sadilaka yo.

¹⁵ Mvu 1931 vandaka mfunu mingi sambu na bansadi ya Nzambi, sambu na mvula yina Balongoki ya Biblia ya nsi-ntoto ya mvimba, mutindu bo vandaka kubinga bansadi ya Nzambi, bakaka zina Bambangi ya Yehowa, yina me katuka na Masonuku. (Yez. 43:10-12, NW) Na mutindu yina, bo zabisaka bantu ya nsi-ntoto nde bo vandaka na kiese ya kuvanda bansadi ya Nzambi mosi kaka ya kieleka, mpi ‘bantu yina ke nata zina na yandi’ na kukumisaka yo. (Bis. 15:14) Mutindu yina Yehowa me taninaka zina na yandi, ke yibusa beto bangogo na yandi yai ya kele na Malashi 1:11: ‘Bantu ya makanda yonso ya nsi-ntoto ta kumisa zina na mono ya nene.’

16. Sambu na nki beto fwete mona nde kutambula na zina Yehowa kele lukumu?

¹⁶ Profete Mishe sonikaka nde: “Sambu bantu yonso, ta tambulaka na zina ya nzambi na bo, kansi beto, beto ta tambulaka na zina ya Yehowa Nzambi na beto tii na ntangu ya kukonda nsuka, ee mvula na mvula.” (Mis. 4:5) Mutindu Yehowa bikaka nde Balongoki yina ya Biblia kubaka zina na yandi, vandaka ve kaka lukumu ya nene yina yandi pesaka bo. Yo monisaka mpi nde yandi ndimaka bo. (Tanga Malashi 3:16-18.) Kansi, nki beto lenda tuba sambu na nge? Keti nge ke salaka bikesa sambu na ‘kutambula na zina ya Yehowa’? Keti nge ke bakisaka mambu yina nge fwete sala?

17. Kutambula na zina ya Nzambi ke tendula nki?

¹⁷ Sambu na kutambula na zina ya Nzambi beto fwete lungisa mambu tatu. Ya ntete, beto fwete zabisa bankaka zina yango, sambu beto me zaba nde kaka “muntu yina ta binga zina ya Yehowa ta guluka.” (Bar. 10:13) Ya zole, beto fwete monisa bikalulu ya Yehowa, mingi-mingi zola na yandi. Ya tatu, beto ke tambulaka na zina ya Nzambi ntangu beto ke lemfukilaka minsiku na yandi ya lunungu na luzolo yonso mpi ke vwenzaka ve zina ya santu ya Tata na beto. (1 Yoa. 4:8; 5:3) Keti lukanu na nge kele ya ‘kutambula na zina ya Yehowa Nzambi na beto tii na ntangu ya kukonda nsuka’?

18. Sambu na nki bantu yonso yina ke kumisaka zina ya nene ya Yehowa lenda vingila makwisa ti kivuvu?

¹⁸ Kubika fioti, bantu yonso yina ke lemfukilaka ve Yehowa to ke telaminaka yandi ta zaba kana yandi kele nani. (Ezek. 38:23) Beto lenda tanga mpi bantu ya nkaka yina me fwanana ti Farao yina tubaka nde: “Yehowa kele nani, sambu mono lemfuka na ndinga na yandi”? (NW) Kukonda kusukinina, Farao zabaka nde Yehowa vandaka Nzambi ya nene mpenza! (Kub. 5:1, 2; 9:16; 12:29) Kansi, beto mosi me ponaka na kuzaba Yehowa. Beto ke vandaka na kiese ya kunata zina na yandi mpi kuvanda bantu yina bo ke bingaka na zina na yandi. Yo yina, beto ke vingila ti kivuvu yonso kulungana ya lusilu yai ya kele na Nkunga 9:11: ‘Bantu yina kuzaba zina na nge, ta tudila nge ntima mpi nge ta buya ve muntu yina ke kwisa na nge.’