Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Zole ya Bansangu

NTANGU mukanda ya zole ya Bansangu keyantika, Salomo muntu keyala na Izraele. Mukanda yango kesuka ti bangogo yai ya Ntotila Sirusi ya Persia kuzabisaka Bayuda yina kuvandaka na kimpika na Babylone: “[Yehowa] me songa mono mpi na kutungila yandi nzo na bwala Yeruzalemi na ntoto ya Yuda. Beno yonso bayina kele bantu na yandi beno vutuka na Yeruzalemi. Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, kuvanda na beno.” (2 Bansangu 36:23) Nganga-Nzambi Esdrasi muntu kumanisaka kusonika mukanda yai na mvu 460 N.T.B., mpi yo ketubila mambu yina kusalamaka na nsungi ya bamvula 500​—banda na 1037 N.T.B. tii na 537 N.T.B.

Nsiku ya Sirusi kusadisaka Bayuda na kuvutuka na Yeruzalemi mpi na kuvutula dyaka lusambu ya Yehowa kuna. Kansi, bamvula mingi yina bo lutisaka na kimpika na Babylone kuvandaka na bupusi ya mbi na luzingu na bo. Bantu yina kuvutukaka na kimpika vandaka kuzaba ve disolo ya insi na bo. Mukanda ya zole ya Bansangu kepesa bo disolo ya nkufi ya mambu yina kusalamaka ntangu bantotila ya dikanda ya Davidi vandaka kuyala. Disolo yango kele mpi mfunu sambu na beto, sambu yo ketubila balusakumunu yina bantu kebakaka kana bo kelemfukila Nzambi ya kyeleka mpi bampasi yina kukolama kenataka.

NTOTILA MOSI KETUNGA NZO SAMBU NA YEHOWA

(2 Bansangu 1:1–9:31)

Yehowa kupesaka Ntotila Salomo mambu yina yandi vandaka kuzola mpenza​—mayele ti nzayilu—​yika mpi kimvwama ti lukumu. Ntotila kutungaka nzo ya kitoko sambu na Yehowa na Yeruzalemi, mpi bantu kuwaka “kiese mingi mpenza.” (2 Bansangu 7:10) Salomo “lutaka bantotila [yonso] ya nkaka ya nsi-ntoto na kimvwama ti na mayele.”​—2 Bansangu 9:22.

Na nima ya kuyala Izraele bamvula 40, Salomo ‘kufwaka, ebuna mwana na yandi Roboami bikaka kuyinga yandi na kimfumu.’ (2 Bansangu 9:31) Esdrasi ketubila ve mutindu Salomo kuyambulaka lusambu ya kyeleka. Bifu ya ntotila ya yandi ketubila kele kaka mutindu yandi sumbaka bapusu-pusu mingi na Ezipte na buzoba yonso mpi makwela na yandi ti mwana ya Farao. Yo yina, Esdrasi ketubila disolo na mutindu mosi ya mbote.

 Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

2:13​—Sambu na nki dikanda ya muntu ya kesalaka bisalu ya maboko yina bo metubila awa meswaswana ti yina kele na 1 Bantotila 7:14? Mukanda ya ntete ya Bantotila ketuba nde mama ya muntu ya kesalaka bisalu ya maboko kele “muntu ya dikanda ya Neftali” sambu yandi kwelaka bakala mosi ya dikanda yina. Kansi, yandi mosi kuvandaka muntu ya dikanda ya Dani. Na nima ya lufwa ya bakala na yandi, yandi kwelaka muntu mosi ya Tire, mpi muntu yina kesalaka bisalu ya maboko kubutukaka na makwela yina.

2:17; 8:10​—Baverse yai kemonisa nde ntalu ya bantu yina bo tulaka bakapita sambu na kutala kisalu ya kingolo-ngolo kuvandaka 3 600 mpi 250, kansi na kutadila 1 Bantotila 5:30; 9:23, ntalu na bo kuvandaka 3 300 mpi 550. Sambu na nki bantalu yai meswaswana? Yo kemonana nde luswaswanu kele na mutindu bo mekabula bakapita yango. Yo lenda vanda nde Mukanda ya Zole ya Bansangu keswasisa bantu 3 600 yina vandaka ve bantu ya Izraele ti bakapita 250 yina vandaka bantu ya Izraele, kansi Mukanda ya Ntete ya Bantotila keswasisa bamfumu 3 300 ti bamfumu ya nene 550. Yo vanda mpidina to ve, ntalu ya bakapita kuvandaka 3 850.

4:2-4​—Sambu na nki bo sadilaka kifwanisu ya bangombe ya babakala na ntangu bo tungaka nsi ya dilonga ya nene-nene ya bronze? Na Masonuku, bangombe ya babakala kele kidimbu ya kikesa. (Ezekiele 1:10; Kusonga 4:6, 7) Kusadila bangombe ya babakala bonso kifwanisu kufwanaka sambu bangombe 12 ya bronze vandaka kusimba “dilonga” ya nene-nene, yina vandaka kilo kiteso ya batone 30. Kusala bangombe ya babakala sambu na lukanu yai vandaka kufwa ve ata fyoti nsiku ya zole, yina vandaka kubuyisa kusala bifwanisu sambu na kusambila yo.​—Kubasika 20:4, 5.

4:5​—Inki kiteso ya masa vandaka kukota na dilonga ya nene-nene ya bronze? Kana bo fulusa yo, dilonga yango lendaka kubaka kiteso ya balitre ya masa 66 000. Kansi, mbala mingi kiteso ya masa yina bo vandaka kutula kuvandaka ndambu zole na kati ya tatu ya kiteso ya masa yina yo lenda baka. Mukanda ya 1 Bantotila 7:26 ketuba nde: “Yo vandaka kukota mabungu mile iya ya masa [balitre 44 000].”

5:4, 5, 10​—Inki kima ya tabernakle ya ntama bo kotisaka na tempelo ya Salomo? Kima mosi kaka ya tenta ya lukutakanu yina bo kotisaka na tempelo ya Salomo kuvandaka Sanduku ya Kuwakana. Na nima ya kutunga tempelo, bo katulaka tabernakle na Gabaoni mpi bo nataka yo na Yeruzalemi mpi yo kemonana nde bo bumbaka yo kuna.​—2 Bansangu 1:2-5.

Malongi Sambu na Beto:

1:11, 12. Dyambu yina Salomo kulombaka kumonisaka nde ntotila vandaka na mpusa ya ngolo ya kuzwa mayele ti nzayilu. Bisambu ya beto kesalaka na Nzambi kemonisaka mpenza mambu yina kevandaka na ntima na beto. Yo kele mfunu nde beto tadila mambu ya kele na bisambu na beto.

6:4. Ntonda ya masonga sambu na ntima ya mbote mpi bumbote ya Yehowa fwete pusa beto na kusakumuna yandi, disongidila kukumisa yandi na zola mpi na ntonda yonso.

6:18-21. Ata Nzambi lenda zinga ve ata na konso nzo yina, tempelo vandaka kisika ya nene ya lusambu ya Yehowa. Bubu yai, Banzo ya Kimfumu ya Bambangi ya Yehowa kele bisika ya nene ya lusambu ya kyeleka na teritware na beto.

6:19, 22, 32. Yehowa vandaka kuwa bisambu ya bantu yonso​—banda na ntotila tii na muntu ya kukonda mfunu ya dikanda—​ata nzenza yina vandaka kusamba yandi na masonga yonso. *​—Nkunga 65:3.

KULANDANA YA BANTOTILA YA DIKANDA YA DAVIDI

(2 Bansangu 10:1–36:23)

Kimfumu ya Izraele yina vandaka na bumosi mekabwana na bandambu zole​—kimfumu ya nordi ya makanda kumi mpi kimfumu ya sudi ya dikanda ya Yuda ti Benyamini.  Banganga-Nzambi ti Balevi kutulaka kwikama na bo na Kimfumu yina Nzambi kuponaka na kisika ya ntete kansi zola ya insi ve, yo yina bo pesaka Roboami, mwana ya Salomo maboko. Bamvula kiteso ya 30 na nima ya kumana ya tempelo, bo yibaka bimvwama na yo.

Na bantotila 19 yina kulandaka Roboami, 5 kele ya kwikama, 3 kuyantikaka mbote kansi kukondaka kwikama na nima, mpi mosi kuyambulaka masumu na yandi. Bantotila yonso yina mebikala kusalaka mambu ya mbi na meso ya Yehowa. * Mukanda yai ketubila mingi mambu ya bantotila yina kutulaka ntima na Yehowa kusalaka. Yo fwete vanda nde disolo ya kemonisa mutindu Ezekiasi kuyidikaka bisalu ya tempelo mpi mutindu Yoziasi kusalaka Paki ya nene kupesaka mpenza kikesa na Bayuda yina vandaka ti mpusa ya kuvutula dyaka lusambu ya Yehowa na Yeruzalemi.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

14:1-4; 15:17​—Keti Ntotila Aza kukatulaka “bisika yonso ya kusambila”? Yo kemonana nde yandi salaka yo ve. Yo lenda vanda nde Aza kukatulaka kaka bisika ya kusambila yina vandaka kuwakana ti lusambu ya banzambi ya luvunu kansi ve bisika yina bantu vandaka kusambila Yehowa. Yo lenda vanda mpi nde bantu kutungaka dyaka bisika yankaka ya kusambila banzambi ya luvunu na bamvula ya nsuka ya luyalu ya Aza, ebuna mwana na yandi Yozafati kukatulaka bisika yango. Ya kyeleka, bisika ya kusambila kukatukaka ve kimakulu, nkutu ata na luyalu ya Yozafati.​—2 Bansangu 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6​—Na mutindu bo kabulaka kimfumu ya Izraele, inki kuvandaka kisika ya dikanda ya Simeoni? Sambu dikanda ya Simeoni kubakaka dikabu na bisika mingi na teritware ya Yuda, teritware na bo vandaka na kati ya kimfumu ya Yuda ti ya Benyamini. (Yozue 19:1) Kansi, na yina metala mambu ya lusambu ti ya politiki, dikanda yai kukotaka na ndambu ya kimfumu ya nordi. (1 Bantotila 11:30-33; 12:20-24) Yo yina, bo vandaka kutanga dikanda ya Simeoni na kati ya kimfumu ya makanda kumi.

35:3​—Katuka na nki kisika Yoziasi kubakaka Sanduku ya santu sambu na kunata yo na tempelo? Biblia ketuba ve ata kima mosi, kana ntotila mosi na kati ya bantotila ya mbi yina kuyalaka na ntwala ya Yoziasi muntu kukatulaka Sanduku na tempelo to Yoziasi muntu kusobaka kisika na yo sambu na kutanina yo na ntangu bo vandaka kuyidika tempelo. Biblia ketubila Sanduku na nima ya bilumbu ya Salomo kaka ntangu Yoziasi kunataka yo na tempelo.

Malongi Sambu na Beto:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Beto lenda baka mpenza dilongi ya mbote na yina metala mfunu ya kutula ntima na Yehowa!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Kusala bangwisana ti banzenza to bantu yina kele Bakristu ve kenataka bampasi ya ngolo. Yo kele mayele nde beto buya konso ngwisana ya kukonda mfunu ti inza.​—Yoane 17:14, 16; Yakobo 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Lulendo kupusaka Ntotila Aza na kusala mambu ya mbi na bamvula ya nsuka ya luzingu na yandi. Mpeve ya lulendo kunataka Uza na kubwa. Ezekiasi kusalaka mambu kukonda mayele mpi ziku na lulendo yonso ntangu yandi songaka kimvwama na yandi na bantu yina mfumu ya Babylone kutindaka. (Yezaya 39:1-7) Biblia kekebisa nde: “Lulendo ke bwisaka muntu, yo ke fwaka muntu.”​—Bingana 16:18.

16:9. Yehowa kesadisaka bantu yina ketulaka ntima ya mvimba na yandi, mpi yandi kevandaka na mpusa ya kusadila ngolo na yandi sambu na bo.

18:12, 13, 23, 24, 27. Bonso Mika, beto fwete vandaka kikesa ntangu beto ketuba mambu ya metala Yehowa mpi balukanu na yandi.

19:1-3. Yehowa kesosaka mambu ya mbote ya beto kele na yo ata na ntangu yina beto mesepedisa yandi ve.

20:1-28. Beto lenda tula ntima nde Yehowa tabika nde beto mona yandi ntangu beto kesosa lutwadisu na yandi na kudikulumusa yonso.​—Bingana 15:29.

 20:17. Sambu na ‘kumona mutindu Yehowa tagulusa beto,’ beto fwete “telama kaka pana” mpi kupesa maboko na Kimfumu ya Nzambi na kikesa yonso. Na kisika ya kunwana beto mosi, beto fwete “vingila,” mpi kutula ntima na beto yonso na Yehowa.

24:17-19; 25:14. Lusambu ya biteki kuvandaka mutambu sambu na Yoashi mpi mwana na yandi Amasia. Bubu yai, lusambu ya biteki lenda benda beto mpi, mingimingi na mitindu ya kubumbana ya bwimi to zola ya insi.​—Kolosai 3:5; Kusonga 13:4.

32:6, 7. Beto mpi, beto fwete vanda kikesa mpi ngolo ntangu beto ‘kelwata binwaninu yonso ya Nzambi’ mpi kulanda kunwana bitumba ya kimpeve.​—Efezo 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Muntu kemonisaka kubalula ntima ya masonga kana yandi yambula luzingu ya mbi mpi yandi sala kikesa kibeni sambu na kusala mambu ya mbote. Na nsadisa ya kubalula ntima ya masonga, Yehowa lenda lolula ata muntu yina kusalaka mambu ya mbi kibeni bonso Ntotila Manase.

34:1-3. Kana bo sansaka muntu mbote ve na kileki na yandi, yo ketendula mpenza ve nde yandi lenda zaba ve Nzambi mpi kusadila yandi. Yo lenda vanda nde mwa bupusi ya mbote yina Yoziasi lendaka kuvanda na yo na kileke na yandi kukatukaka na Manase, nkaka na yandi yina kubalulaka ntima. Nsukansuka, konso bupusi ya mbote yina Yoziasi kuvandaka na yo kubutaka bambuma ya mbote. Yo lenda salama mpi mutindu mosi sambu na beto.

36:15-17. Yehowa kewilaka bantu mawa mpi kekangaka ntima. Kansi, mawa mpi kukanga ntima na yandi kevandaka ti bandilu. Kana bantu kezola kuguluka ntangu Yehowa tafwa ngidika yai ya mbi ya bima, bo fwete ndima kisalu ya kusamuna Kimfumu.

36:17, 22, 23. Ndinga ya Yehowa kelunganaka kaka.​—1 Bantotila 9:7, 8; Yeremia 25:9-11.

Mukanda Mosi Kupusaka Yandi na Kisalu

Mukanda ya 2 Bansangu 34:33 ketuba nde: “Yoziasi fwaka-fwaka biteki yonso ya nsoni yina vandaka na bantoto ya bantu ya Israele, yandi tulaka mpi nsiku nde bantu yonso fweti samba Mfumu Nzambi, Nzambi na bo.” Inki kupusaka Yoziasi na kusala mambu yina? Ntangu Shafani, sekretere na yandi kunatilaka Ntotila Yoziasi mukanda ya Nsiku ya Yehowa yina bo katukaka kusengumuna, ntotila kulombaka nde bo tanga yo na ndinga ya ngolo. Sambu mambu yina Yoziasi kuwaka kusimbaka mpenza ntima na yandi, yandi tombulaka lusambu ya kyeleka na kikesa yonso na luzingu na yandi yonso.

Kutanga Ndinga ya Nzambi mpi kuyindulula mambu ya beto ketanga lenda vanda na bupusi ya ngolo kibeni na luzingu na beto. Keti kuyindulula disolo ya bantotila ya dikanda ya Davidi kesyamisa beto ve na kulanda bambandu ya bantotila yina vandaka kutula ntima na Yehowa mpi na kubuya bikalulu ya bayina kusalaka yo ve? Mukanda ya Zole ya Bansangu kesyamisa beto na kudipesa ya mvimba na Nzambi ya kyeleka mpi na kuvanda kaka ya kwikama na yandi. Ya kyeleka, nsangu na yo kele ya moyo mpi ya ngolo.​—Baebreo 4:12, NW.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 14]

Keti nge mezaba sambu na nki bangombe ya babakala kuvandaka kifwani ya mbote ya nsi ya dilonga ya nene-nene ya bronze?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 17]

Ata bo sadisaka yandi mingi ve na kileke, ntangu Yoziasi kuyelaka, yandi vandaka kwikama na Yehowa