1. Inki mambu ntumwa Polo sonikilaka Bakristu ya Kolosai? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

NTUMWA POLO sonikilaka Bakristu ya Kolosai ntangu yandi vandaka na boloko na Roma pene-pene ya mvu 60 tii na 61. Yandi tendudilaka bo kikuma yina bo fwete vanda ti “mayele ya kubakisa yina mpeve ya Nzambi ke pesaka,” disongidila mayele ya kutadila mambu mutindu Yehowa ke tadilaka yo. (Bakolosai 1:9) Polo tubaka nde: “Mono ke tuba mambu yai sambu muntu mosi ve kukusa beno ti bangindu ya ke ndimisa. Beno keba nde muntu mosi ve kukumisa beno bampika na nzila ya mayele ya nsi-ntoto mpi ya bangindu ya luvunu ti ya mpamba-mpamba na kuwakana ti bansiku ya bantu, na kuwakana ti mambu ya ntete-ntete ya nsi-ntoto kansi ve na kuwakana ti Kristu.” (Bakolosai 2:4, 8) Na nima, Polo tendulaka sambu na nki bangindu ya nkaka yina me panzanaka mingi ke vandaka mbi mpi bikuma yina bantu mingi ke zolaka yo. Mu mbandu bantu mingi ke yindulaka nde bo me luta bantu ya nkaka na mayele. Yo yina Polo sonikilaka bampangi sambu na kusadisa bo na kubuya mabanza ya nsi-ntoto mpi bikalulu ya mbi.—Bakolosai 2:16, 17, 23.

2. Sambu na nki beto ta tadila mabanza ya nsi-ntoto?

² Bantu yina ke vandaka ti mabanza ya nsi-ntoto ke zabaka ve bansiku ya Yehowa mpi kana beto keba ve, malembe-malembe mabanza na bo lenda kotila beto mpi beto ta tula diaka ve ntima na mayele ya Nzambi. Beto lenda wa mabanza ya nsi-ntoto na televizio,  na Internet, na kisalu mpi na nzo-nkanda. Inki beto lenda sala sambu na kutina yo? Na disolo yai, beto ta tadila mabanza tanu ya nsi-ntoto mpi mutindu beto lenda buya yo.

3. Inki dibanza bantu mingi ke zolaka? Sambu na nki?

³ “Mono lenda vanda muntu ya mbote ata mono ke kwikila ve na Nzambi.” Bantu ya bansi mingi ke tubaka mambu yai. Bantu ya ke tubaka mutindu yai ke yindulaka ve nde Nzambi kele kansi ziku bo ke sepelaka kusala mambu yina bo me zola. (Tanga Nkunga 10:4.) Bantu ya nkaka ke yindulaka nde bo kele mayele mpi ke tubaka nde, “Mono lenda zaba bansiku ya mbote ata mono ke kwikilaka ve na Nzambi.”

4. Inki mbandu beto lenda pesa sambu na kusadisa muntu yina ke kwikilaka ve na Ngangi?

⁴ Keti yo kele mbote na kukwikila nde Ngangi kele ve? Bantu ya nkaka ya ke sosaka mvutu ya ngiufula yai na siansi ke zwaka ve mvutu. Kansi mvutu kele mpasi ve na kuzwa. Keti nzo lenda kudibasikila? Ata fioti ve! Muntu fwete tunga yo. Kansi, bigangwa ya ke zingaka me salamaka na mutindu ya kuyituka kuluta nzo. Mu mbandu baselile ya fioti lenda buta baselile mingi ya nkaka, kansi nzo lenda basisa ve nzo ya nkaka. Yo ke tendula nde baselile lenda bumba bansangu mpi kupesa na baselile ya mpa sambu bo mpi kubuta baselile ya nkaka. Nani gangaka baselile ti makuki ya kubuta baselile ya nkaka? Biblia ke tuba nde: “Konso nzo kele ti muntu yina ke tungaka yo, kansi Nzambi muntu tungaka bima yonso.”—Baebreo 3:4.

5. Inki beto lenda tuba sambu na bantu yina ke tubaka nde beto lenda zaba mambu ya mbote ata beto ke kwikila ve na Nzambi?

⁵ Inki beto lenda tuba sambu na bantu yina ke tubaka nde beto lenda zaba mambu ya mbote ata beto ke kwikila ve na Nzambi? Ya kieleka, Biblia ke tuba nde ata bantu yina ke kwikilaka ve na Nzambi lenda zaba minsiku ya mbote. (Baroma 2:14, 15) Mu mbandu, muntu mosi lenda zitisa mpi kuzola bibuti na yandi. Kansi kana yandi ke landa ve bansiku ya Yehowa, yandi lenda baka balukanu ya mbi. (Yezaya 33:22) Bubu yai, bantu mingi ya mayele ke ndimaka nde beto kele na mfunu ya lusadisu ya Nzambi sambu na kuyidika mambu ya nsi-ntoto. (Tanga Yeremia 10:23.) Yo yina, beto fwete yindula ve nde beto lenda zaba mambu ya mbote ata beto ke kwikila ve na Nzambi to ke zitisa ve bansiku na yandi.—Nkunga 146:3.

6. Bantu mingi ke yindulaka nki sambu na dibundu?

⁶ “Nge lenda vanda na kiese ata nge kele ve muntu ya dibundu mosi buna.” Bantu mingi ke yindulaka nde dibundu ke yangisaka bantu mpi nde yo ke vandaka ve mfunu. Diaka, mabundu mingi ke longaka bilungi ya tiya, ke pusaka bantu na kupesa makabu mpi ke kudikotisaka na mambu ya politiki. Mambu yai me pusaka bantu mingi na kutuba nde bo lenda vanda na kiese ata bo kele ve bantu ya dibundu mosi buna! Mu mbandu, bo lenda tuba nde, “Mono ke zolaka Nzambi kansi mono ke sepelaka ve kuvanda na dibundu mosi buna.”

7. Inki mutindu dibundu ya kieleka lenda sadisa nge na kuvanda na kiese?

⁷ Keti beto lenda vanda kibeni na kiese ata beto kele ve na dibundu mosi buna? Ya kieleka, muntu lenda vanda na kiese kana yandi kele ve na dibundu ya luvunu. Kansi ata muntu mosi ve lenda vanda na kiese kana yandi kele ve nduku ya Yehowa, “Nzambi ya kiese.” (1 Timoteo 1:11) Bima yonso ya Yehowa ke salaka ke vandaka sambu na mambote ya bantu. Bansadi na yandi ke vandaka na kiese sambu bo ke sosaka mabaku ya kusadisa bantu ya nkaka. (Bisalu 20:35) Mu mbandu, yindula mutindu lusambu ya kieleka lenda sadisa dibuta na kuvanda na kiese. Yo ke longaka beto na kuzitisa mpi kukangama na nkwelani na beto, na kusansa bana mbote mpi kuzola mpenza bantu ya mabuta na beto. Lusambu  ya kieleka ke sadisaka bansadi ya Yehowa na kusala kumosi na ngemba mpi kumonisila bampangi zola.—Tanga Yezaya 65:13, 14.

8. Inki mutindu Matayo 5:3 ke sadisaka beto na kubakisa mambu yina ke pesaka bantu kiese kibeni?

⁸ Keti muntu lenda vanda kibeni na kiese kana yandi ke sadila ve Nzambi? Inki ke pesaka bantu kiese? Bantu ya nkaka ke sepelaka na bisalu na bo, na bansaka mpi kubaka mupepe. Bankaka diaka ke waka kiese kana bo ke lungisa bampusa ya mabuta mpi ya banduku na bo. Ata mambu yai ke pesaka bantu kiese, kele ti mambu mingi ya nkaka ya ke pesaka kiese mingi na luzingu. Beto me swaswana ti bambisi, beto lenda zaba Ngangi mpi kusambila yandi. Yandi gangaka beto sambu beto vanda na kiese ntangu beto ke sambila yandi. (Tanga Matayo 5:3.) Mu mbandu, beto ke vandaka na kiese mpi ke bakaka kikesa ntangu beto ke sambilaka Yehowa ti bampangi na beto. (Nkunga 133:1) Beto ke vandaka mpi na kiese sambu beto kele na dibuta ya bampangi ya ntoto ya mvimba, beto kele ti luzingu ya bunkete mpi kele ti kivuvu sambu na bilumbu ke kwisa.

9. (a) Inki dibanza me panzanaka mingi na yina me tala kuvukisa nitu? (b) Sambu na nki Ndinga ya Nzambi ke pesa nswa ya kuvukisa nitu kaka na bankwelani?

⁹ “Keti yo kele mbi na kuvukisa nitu ti muntu yina kele ve nkwelani na nge?” Bantu lenda tuba nde: “Sambu na nki beno kele makambu ngolo? Beno fwete sepela mpi ti luzingu.” Kansi Ndinga ya Nzambi ke buyisaka pite. * (Tanga 1 Batesalonika 4:3-8.) Yehowa kele ti nswa ya kutudila beto bansiku sambu yandi muntu gangaka beto. Yandi ke tuba nde kaka bankwelani kele ti nswa ya kuvukisa nitu. Yehowa me pesaka beto bansiku sambu yandi ke zolaka beto. Yandi me zaba nde kana beto ke zitisa yo luzingu na beto ta vanda mbote. Dibuta yina ke zitisaka bansiku ya Nzambi ke zolanaka, ke vandaka ti luzitu mpi ta vanda na lutaninu. Nzambi ta pesa ndola na bantu yina ke zabaka bansiku na yandi kansi ke zitisaka yo ve.—Baebreo 13:4.

10. Inki mutindu beto lenda tina pite?

¹⁰ Biblia ke longa beto mutindu ya kutina pite. Beto fwete keba na mambu yina beto ke talaka. Yezu tubaka nde: “konso muntu yina ke landa kutala nkento mosi ti nzala ya kuvukisa nitu ti yandi me sala dezia bizumba ti nkento yina na ntima na yandi. Yo yina, kana disu na nge ya kitata ke budisa nge sakuba, tumuna yo mpi losa yo ntama ti nge.” (Matayo 5:28, 29) Yo ke tendula nde beto fwete tala ve bifwanisu to bafilme ya ke monisa bantu kinkonga mpi miziki ya kele ti mambu ya nsoni. Polo tubaka nde: “Beno fwa bitini ya nitu na beno yina kele na ntoto sambu na pite.” (Bakolosai 3:5) Beto fwete keba mpi na mambu yina beto ke yindula mpi ke tuba.—Baefezo 5:3-5.

11. Inki lenda pusa muntu na kudipesa mingi sambu na kuzwa kisalu ya kuluta mbote?

¹¹ “Kisalu ya kuluta mbote ke pesaka kiese.” Bantu lenda songa nge na kusala bikesa sambu na kuzwa kisalu ya kuluta mbote na nsi-ntoto, mingi-mingi bisalu yina lenda sala nde nge zabana mingi, nge kuma ti kiyeka to mbongo mingi. Bantu mingi ke yindulaka nde bisalu ya mutindu yina ke natilaka bantu kiese, kana beto keba ve, beto mpi lenda kuma kuyindula bonso bo.

12. Keti kisalu ya kuluta mbote ke natilaka bantu kiese?

 ¹² Keti ya masonga kisalu yina ta sala nde nge zabana, nge kuma ti kiyeka to mbongo ta natila nge mpi kiese? Ata fioti ve. Yindula diambu yai. Satana vandaka ti nzala ya kuzabana mpi ya kuvanda ti kiyeka. Yandi me zwaka yina yandi vandaka kusosa. Kansi yandi ke vandaka kaka makasi mpi ke vandaka ve na kiese. (Matayo 4:8, 9; Kusonga 12:12) Kansi yindula fioti kiese yina beto ke waka ntangu beto ke sadisaka bantu na kuzaba Nzambi mpi balusilu na yandi ya kitoko. Ata kisalu mosi ve na nsi-ntoto lenda natila nge kiese ya mutindu yai. Diaka, bantu mingi yina ke sosaka bisalu ya kuluta mbote, ke kumaka ti mpeve ya kutesana, bo ke kumaka makasi-makasi mpi ke wilaka bantu ya nkaka kimpala. Nsuka-nsuka, bo ke vandaka ve na kiese. Biblia ke tuba nde bo ke ‘landaka mupepe.’—Longi 4:4.

13. (a) Inki mutindu beto fwete tadila kisalu? (b) Inki natilaka Polo kiese mingi?

¹³ Ya kieleka, beto fwete sala bikesa sambu na kuzwa bima yina ta sadisa beto na kuzinga, mpi yo ke mbi ve na kupona kisalu yina beto ke zolaka. Kansi beto fwete tadilaka ve kisalu bonso kima ya kuluta mfunu na luzingu. Yezu tubaka nde: “Muntu mosi ve lenda sala bonso mpika sambu na bamfumu zole; sambu yandi ta menga mosi mpi ta zola ya nkaka to yandi ta kangama na mosi mpi ta vweza ya nkaka. Beno lenda sala ve bonso bampika sambu na Nzambi mpi sambu na Kimvwama.” (Matayo 6:24) Kusadila Yehowa mpi kulonga bantu Biblia ta natila beto kiese mingi. Mbandu ya ntumwa Polo ke ndimisa yo. Ntangu yandi vandaka leke, yandi vandaka kusosa kisalu ya kuluta mbote. Kansi yandi kumaka na kiese kaka ntangu yandi monaka mutindu ndinga ya Nzambi ke soba bikalulu ya bantu yina yandi vandaka kulonga. (Tanga 1 Batesalonika 2:13, 19, 20.) Kisalu mosi ve na nsi-ntoto lenda pesa beto kiese yina beto ke waka ntangu beto ke sadila Yehowa mpi ke longa bantu nsangu na yandi.

14. Sambu na nki bantu ke sepelaka ti dibanza ya ke tubaka nde bantu lenda manisa bampasi na bo?

¹⁴ “Bantu lenda manisa bampasi na bo.” Bantu mingi ke sepelaka ti ngindu yai.  Sambu na nki? Kana bantu lenda manisa bampasi bo mosi, yo ke tendula nde beto kele ve ti mfunu ya lutwadisu ya Nzambi mpi beto lenda sala mambu yonso yina beto me zola. Ziku nge me waka dezia bantu ke tuba nde bampasi bonso bitumba, mambu ya nku, maladi mpi kinsukami ke na kumana. Rapore mosi tubaka nde: “Bantu ke na kubonga sambu bo ke sala bikesa na kukumisa nsi-ntoto kitoko.” Keti yo kele kieleka? Keti bantu me manisaka bampasi ya nsi-ntoto? Bika beto tadila banzikisa.

15. Sambu na nki beto lenda tuba nde bampasi kele mingi na nsi-ntoto?

¹⁵ Keti bantu me manisaka bitumba? Na Mvita ya Ntete mpi ya Zole ya Ntoto ya Mvimba, bantu bamilio kuluta 60 fwaka. Na 2015, bantu kuluta bamilio 12 yambulaka banzo na bo sambu na bitumba mpi bambangika. Bantu bamilio 65 kumaka kuzinga na bansi ya nzenza. Inki beto ta tuba sambu na mambu ya nku? Na bisika ya nkaka, bantu me yambulaka mitindu ya nkaka ya mubulu kansi bo me kudipesaka na mambu ya nku ya mitindu ya nkaka, mu mbandu, bo ke salaka mambu mingi ya mbi na nzila ya Internet, ke niokulaka bantu ya dibuta, kufwa bantu, mpi kupesa avoka. Yo ke tendula nde mambu ya mbi ke kuma kaka mingi. Ebuna maladi? Ya kieleka bantu me zwaka bankisi mingi sambu na maladi ya nkaka. Na 2013, rapore mosi tubaka nde konso mvula bantu bamilio uvwa yina kele ti bamvula na nsi ya 60 ke fwaka ti maladi ya ntima, ya ntu, kansere, ya mpema mpi diabete. Inki beto ta tuba sambu na kinsukami? Kimvuka ya ke talaka mambu ya mbongo na ntoto ya mvimba tubaka nde na Afrika mpamba ntalu ya bantu yina kele bansukami ya ngolo vandaka ntete bamilio 280 na 1990, kansi na 2012, ntalu na bo kumaka bamilio 330.

16. (a) Sambu na nki Kimfumu ya Nzambi mpamba ta manisa bampasi ya nsi-ntoto? (b) Yezaya ti muyimbi-bankunga tubaka nde Kimfumu ya Nzambi ta sala nki?

¹⁶ Mambu yai ke yitukisaka beto ve sambu bubu yai mambu ya mbongo mpi bimvuka ya politiki kele na maboko ya bantu ya mbi. Bantu yai lenda manisa ve bitumba, nku, maladi mpi kinsukami. Kimfumu ya Nzambi mpamba ta manisa bampasi yai. Yindula mambu yina Yehowa ta sala sambu na bantu. Kimfumu na yandi ta manisa mambu yonso yina ke basisaka bitumba, mu mbandu kusosa mambote ya muntu yandi mosi, kufuta avoka, zola ya mingi ya insi, lusambu ya luvunu mpi Satana yandi mosi. (Nkunga 46:8, 9) Kimfumu ya Nzambi ta manisa mambu ya nku. Banda bubu yai, Kimfumu ya Nzambi ke longaka bamilio ya bantu na kuzolana mpi kutudila bantu ya nkaka ntima. Ata luyalu mosi ve lenda sala mambu yai. (Yezaya 11:9) Ntama mingi ve Yehowa ta manisa maladi mpi bantu yonso ta vanda ti sante ya mbote. (Yezaya 35:5, 6) Yandi ta manisa kinsukami mpi bantu yonso ta vanda na kiese mpi ta kuma banduku ya Yehowa. Luzingu ya mutindu yai kele na mbalu mingi kuluta mbongo.—Nkunga 72:12, 13.

17. Inki mutindu nge lenda buya mabanza ya nsi-ntoto?

¹⁷ Kana dibanza mosi ya me panzanaka mingi ke zola kulembisa lukwikilu na nge, longuka mambu yina Biblia ke tubaka na diambu yina. Solula diambu yango ti mpangi mosi ya kuyela. Yindula sambu na nki bantu ke zolaka dibanza yango, sambu na nki yo kele mbi mpi mutindu nge lenda buya yo. Beto lenda kuditanina na mabanza ya nsi-ntoto kana beto ke sala mambu yai ya Polo tubaka: “Beno landa kutambula na mayele na ntwala ya bantu ya nganda,” ebuna “beno ta zaba mutindu beno fwete pesa konso muntu mvutu.”—Bakolosai 4:5, 6.