NGELANY’O nĩyendetwe nĩ andũ aingĩ na nĩnengetwe ndaĩa. Ĩvuku ya The Encyclopædia Britannica yĩtaa ngelany’o “ũvano ũla mũnene wa ndĩni ya Kĩklĩsto.” Ĩndĩ Aklĩsto ma w’o maitũmĩaa ngelany’o ũthaithinĩ. Nĩkĩ?

Kĩtumi kĩmwe kĩnene nĩ kana Yesũ ndaakw’ĩĩa ngelany’onĩ. Ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe “ngelany’o” nĩ stau·rosʹ. Ndeto ĩsu yonanasya “mũtĩ mũlũngalu kana kĩtuĩ.” Mbivilia ĩngĩ yĩtawa The Companion Bible yaasya kana “ndeto [Stau·rosʹ] ndyonanasya ilungu ilĩ sya mbwaũ ikelanĩtw’e . . . Vaiĩ o na kĩndũ kyonanasya mbwaũ ilĩ nthĩnĩ wa Kĩkiliki kĩla kyatũmĩiwe kũandĩka [Ũtianĩo Mweũ].”

 Aandĩki ma Mbivilia matũmĩaa ndeto ĩngĩ yĩla meũweta ũndũ Yesũ woaiwe. Ndeto ya Kĩkiliki ĩla matũmĩaa nĩ xyʹlon. (Meko ma Atũmwa 5:​30; 10:39; 13:29; Akalatia 3:​13; 1 Vetelo 2:​24) Ndeto ĩsu yonanasya o “ũvwaũ” kana “kĩting’i, kĩtuĩ, kana mũamba.”

Ĩvuku yĩtawa, Das Kreuz und die Kreuzigung (Ngelany’o na Kwambwa), ya Hermann Fulda, yĩkĩelesya kĩla kyatumaa kĩtuĩ kĩtũmĩwa kwamba andũ yaasya kana: “Mĩtĩ ndyaĩ mingĩ vala vanyuvĩtwe kwondũ wa kwamba andũ. Kwoou mũtĩ wenzĩlawa mũthanganĩ. Na atũli ma mĩao masũaw’a moko mambatĩtw’e ĩũlũ na maaũ namo makoveewa kana makaathĩĩwa na mĩsumaa mũtĩnĩ.”

Ũĩkĩĩthyo ũla mũnene wa ũndũ Yesũ wambiwe wĩ Ndetonĩ ya Ngai. Mũtũmwa Vaulo aĩtye: “Klĩsto atwovoisye kuma kĩumonĩ kya ĩla mĩao, nũndũ nĩwatw’ĩkie kĩumo kwondũ witũ; nĩkwĩthĩwa nĩkũandĩkĩtwe, Nũumanĩwe kĩla mũndũ ũsũaw’a mũtĩnĩ ĩũlũ.” (Akalatia 3:​13) Vaa Mũtũmwa Vaulo awetete ũndũ ĩvuku ya Kũtũngĩlĩlwa kwa Mĩao 21:​22, 23 yĩwetete, nayo yĩwetete mũtĩ na ti ngelany’o. Nũndũ kũsũw’a mũtĩnĩ kwatumaa mũndũ atw’ĩka “mũumanĩe” ndwĩthĩwa wĩ ũndũ mũseo kwa Aklĩsto kwanakavya nyũmba syoo na mĩvw’anano ya Yesũ e mwambe.

Vai ũndũ wonanasya kana ngelany’o yaatũmĩwa ũthaithinĩ nĩ ala meyĩtaa Aklĩsto myaka 300 ĩtina wa kĩkw’ũ kya Yesũ. Yĩla Mũsumbĩ waĩ mũlei Konisitandino weetĩkĩlile kũtw’ĩka ũmwe wa athaithi ala meeyĩtaa Aklĩsto, nĩwamĩtw’ĩkĩthisye ngelany’o tayo ũvano wa Ũklĩsto. O na kethĩwa Konisitandino aĩ na kĩeleelo kyaũ, ngelany’o ndyakonanĩty’e o na vanini na Yesũ Klĩsto. Ngelany’o yaumanie na andũ matesĩ Ngai. Ĩvuku ya Katholeki (New Catholic Encyclopedia) yĩwetete ũũ: “Ngelany’o yaĩ kw’o mbee wa Ũklĩsto na nĩyonekaa kwa ala mate Aklĩsto.” Andũ angĩ mawetanĩasya ngelany’o na kũthaitha syũmbe kana syĩthĩo sya alei ikonanĩtye na ũsyai.

Nĩkĩ, ũvano ũsu wa alei wambĩĩie kũtũmĩwa? Veonekana waetetwe nĩ kana alei metĩkĩle “Ũklĩsto.” Ĩndĩ Mbivilia nĩleanĩte vyũ na kũthaitha mĩvw’anano ya alei. (2 Akolintho 6:​14-​18)  Mbivilia nĩleete vyũ ũthaithi w’onthe wa mĩvw’anano. (Kuma 20:4, 5; 1 Akolintho 10:14) Aklĩsto ma w’o maitũmĩaa ngelany’o ũthaithinĩ. *