1, 2. Nĩkĩ Mbivilia nĩ mũthĩnzĩo mũseo mũno kuma kwa Ngai?

WE WAAKWATA mũthĩnzĩo kuma kwĩ mũnyanyau mũseo vyũ? No wĩthĩwe weewie mũyo ngoonĩ. Muthĩnzĩo wonanasya kana mũndũ ũla wakũnenga nĩwonaa ũnyanya wenyu wĩ vata. Yĩla wakwatie mũthĩnzĩo ũsu no nginya wĩthĩwe watũngie mũvea.

² Mbivilia nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Ngai na twaĩle kũtũnga mũvea nũndũ waw’o. Ĩvuku yĩĩ nĩyonanĩtye maũndũ tũtaĩ twĩsa kũmanya. Nĩwetete ũndũ Ngai woombie matu ala me ndata, nthĩ, na mũndũ wa mbee na mũka wake. Mbivilia yĩna myolooto ĩtonya ũtũtethya kũmĩĩsya mathĩna. Ĩeleasya ũndũ Ngai ũkeanĩsya ieleelo syake na kũseũvya maũndũ kũũ nthĩ. Mbivilia nĩ mũthĩnzĩo mũseo ta kĩ!

3. Kwĩthĩwa na Mbivilia kũtwonasya ata ĩũlũ wa Yeova, na nĩkĩ ũũ nĩ ũndũ wa kũtanĩthya ngoo?

³ Mbivilia nĩ mũthĩnzĩo wa kũtanĩthya ngoo nũndũ nĩtwonasya ũndũ mũna ĩũlũ wa ũla Ũmĩnenganĩte, Yeova Ngai. Kũtũnenga Mbivilia kũĩkĩĩthasya kana  nĩwendaa tũmũmanye nesa. Mbivilia nĩtonya kũũtetheesya kũmũthengeea Yeova.

4. Nĩ kyaũ kĩkwendeeasya ĩũlũ wa ũndũ Mbivilia ĩnyaĩĩkĩtw’e?

⁴ Ethĩwa we wĩ na Mbivilia ndwĩ weka. Mbivilia ĩalyũlĩtwe kwa ithyomo mbee wa 2,300 na kwoou vakuvĩ kĩla mũndũ nthĩ nũtonya kũsoma Mbivilia na kĩthyomo kyake. Kĩla kyumwa Mbivilia mbee wa milioni ninyaĩĩkaw’a. Mbilioni mbingi sya Mbivilia nĩseũvĩtw’e. Vaiĩ ĩvuku yĩngĩ yĩnyaĩĩkĩtw’e ta Mbivilia.

5. Nĩ kwa nzĩa myaũ kĩla Ũandĩko Mbivilianĩ “nĩwaveveewe nĩ Ngai”?

⁵ Kĩla Ũandĩko Mbivilianĩ “nĩwaveveewe nĩ Ngai.” (2 Timotheo 3:16) Waveveewe ata? Mbivilia yaasya: “Andũ maneenie ndeto syaumie kwa Ngai, maitongoew’a nĩ Veva Mũtheu.” (2 Vetelo 1:21) Kwa ngelekany’o, mũnene wa wĩa nũtonya kũmwĩa kalanĩ wake aandĩke valũa. Ndeto ila syĩ valũanĩ ũsu nĩ sya mũnene. Kwoou valũa ũsu nĩ wake ti wa kalanĩ. O ta ũu Mbivilia nĩ ndeto ya Ngai ĩndĩ ti ya andũ ala mamĩandĩkie. Kwoou, kwa  w’o Mbivilia yonthe nĩ “ndeto ya Ngai.”​—⁠1 Athesalonika 2:⁠13.

6, 7. Nĩkĩ wĩwano wa Mbivilia nĩ wa kwendeesya mũno?

⁶ Mbivilia yaandĩkiwe kwa ĩvinda ya myaka mbee wa 1,600. Ala mamĩandĩkie maĩ andũ me kĩvathũkany’o na ma nzyawa syĩ kĩvathũkany’o. Amwe maĩ aĩmi, angĩ maĩ atei ma makũyũ, na aĩthi. Na angĩ maĩ athani, asili, na asumbĩ. Luka, ũla waandĩkie ĩvuku ya Ũvoo Mũseo ya Luka, aĩ ndakĩtalĩ. O na kau andũ asu maĩ kĩvathũkany’o, Mbivilia yĩ wĩw’ano kuma mwambĩlĩlyo kũvika mũminũkĩlyo. *

⁷ Ĩvuku ya mbee ya Mbivilia yĩtũtavasya ũndũ mathĩna ma andũ mambĩĩie. Ĩvuku ya mũthya yonanasya kana nthĩ yonthe ĩkatw’ĩka valatiso. Mbivilia ĩeleetye maũndũ maingĩ na ma myaka mingĩ makonanĩtye na kĩeleelo kya Ngai. Wĩw’ano wa Mbivilia nĩwendeeasya na ũu now’o tũtonya kwĩkwatya ĩvuku ya Ngai yĩthĩwe yĩilyĩ.

8. Nengana ngelekany’o ya kwonany’a kana Mbivilia ĩneenaa w’o ĩũlũ wa maũndũ ma saenzi.

⁸ Mbivilia nĩneenaa w’o ĩũlũ wa saenzi. O na yĩ na ũvoo wawetetwe mbee wa ĩvinda yaw’o yĩte ĩviku. Kwa ngelekany’o, nthĩnĩ wa ĩvuku ya Alivai, Aisilaeli nĩmanengetwe mĩao ĩũlũ wa ũtheu na kũvatha andũ ala awau. Mbaĩ ila ingĩ syamathyũlũlũkĩte iyeesĩ maũndũ asu. O na yĩla andũ maĩ na mawoni mate maw’o ĩũlũ wa ũndũ nthĩ ĩilyĩ, Mbivilia nĩyaĩtye kana nthĩ nĩ kilinge. (Isaia 40:22) Mbivilia nĩyawetete kana nthĩ ‘ĩsũnzũũlĩtw’e vate kĩndũ.’ (Yovu 26:⁠7) Mbivilia ti ĩvuku  ya saenzi. Ĩndĩ yĩla ĩnĩũweta maũndũ ma saenzi ĩwetaa w’o. Ũu tyo w’o tũtonya kwĩkwatya ĩvuku ya Ngai yĩthĩwe yĩilyĩ?

9. (a) Mbivilia yonanasya ata kana nĩ ya w’o na ya kũĩkĩĩka ĩũlũ wa maũndũ ma isitoli? (b) Ũlũngalu wa ngoo wa andũ ala maandĩkie Mbivilia ũkwonasya ata ĩũlũ wayo?

⁹ Mbivilia nĩneenaa w’o ĩũlũ wa Isitoli. Ĩwetaa maũndũ mate ma ũtalĩthya. Ĩwetaa masyĩtwa ma andũ na nzyawa syoo. * Kĩvathũkany’o na andũ ala angĩ matawetaa mothũku moo, ala maandĩkie Mbivilia mayaĩ na ũseleke, nĩmaandĩkie mothũku moo. Kwa ngelekany’o Mose, mũandĩki wa ĩvuku ya Motalo nũwetete ĩkosa yake yĩla yatumie akanw’a kwa ũito. (Motalo 20:​2-12) Ũlũngalu wa ngoo ta ũsu ũyonekaa nthĩnĩ wa mavuku ma isitoli ĩndĩ nĩwonekaa Mbivilianĩ nũndũ nĩ ĩvuku kuma kwa Ngai.

10. Nĩkĩ ti ũndũ wa ũsengy’a kana Mbivilia nĩ ĩvuku yĩna ũĩ ũtethya?

¹⁰ Nũndũ kĩla Ũandĩko wa Mbivilia nĩwaveveewe nĩ Ngai, “nĩwaĩle wa kũmanyĩsya, na kũĩkĩĩthya andũ mavĩtyo, na kũmatũngĩĩa.” (2 Timotheo 3:​16, 17) Mbivilia nĩ ĩvuku yĩna ũĩ ũtethya. Nĩyonanĩtye nesa vyũ ũndũ andũ mailyĩ. Ũsu ti ũndũ wa ũsengy’a nũndũ Yeova Ngai mũandĩkĩthya wayo nĩwe Mũmbi! Nĩwĩsĩ mosũanĩo maitũ na ũndũ twĩw’aa ngoonĩ nesa mbee waitũ. Na Yeova nĩwĩsĩ kĩla kĩtonya kũtw’ĩwĩthya mũyo. O na nowĩsĩ maũndũ ala twaĩle kũeka.

11, 12. (a) Nthĩnĩ wa Ũtavany’a wa Kĩĩmanĩ, Yesũ atavanisye ĩũlũ wa maũndũ meva? (b) Nĩ maũndũ angĩ maũ maũtethya mawetetwe Mbivilianĩ, na nĩkĩ ũtao wayo nũtonya ũtethya kĩla mũndũ ĩvinda yonthe?

¹¹ Sũanĩa ĩũlũ wa Ũtavany’a wa Kĩĩmanĩ nthĩnĩ wa  Mathayo kĩlungu 5 kũvika 7. Nthĩnĩ wa ũtavany’a ũsu wĩ ũĩ mwingĩ, Yesũ atavanisye ĩũlũ wa maũndũ me kĩvathũkany’o, ta ũndũ tũtonya kwĩthĩwa na ũtanu wa w’o, kũmina mathĩna, kũvoya, na kwĩthĩwa na mawoni maseo ĩũlũ wa malĩ. Ndeto isu sya Yesũ nitonya ũtethya o na ũmũnthĩ.

¹² Myolooto ĩmwe ya Mbivilia ĩeleetye ĩũlũ wa mwĩkalĩle wa mũsyĩ, wĩa, na kwĩkalany’a na andũ. Myolooto  ya Mbivilia ĩtethasya kĩla mũndũ ĩvinda yonthe. Ũĩ ũla wĩ Mbivilianĩ ũwetetwe nĩ Ngai kwĩsĩla Isaia: “Ninyie Yeova Ngai waku, ũla ũkũmanyĩasya kwaĩla.”​—⁠Isaia 48:⁠17.

13. Yeova avevee Isaia kũandĩka maũndũ meva ĩũlũ wa Mbaviloni?

¹³ Mbivilia yĩ wathani na mwingĩ waw’o nĩwĩanĩĩte. Kwa ngelekany’o, kwĩsĩla mwathani Isaia Yeova nĩwathanie ĩũlũ wa kwanangwa kwa mũsyĩ wa Mbaviloni. (Isaia 13:19; 14:​22, 23) Yawetie nesa vyũ ũndũ mũsyĩ ũsu ũkasindwa. Yawetete kana ita ikaathũkya ũsĩ wa Mbaviloni na iilika vate kaũ. O na wathani wa Isaia nĩwawetete mũsumbĩ ũla waĩ asinde Mbaviloni, ũla nĩ Kulusi.​—⁠Isaia 44:27–45:⁠2.

14, 15. Wathani wa Isaia ĩũlũ wa Mbaviloni weanĩie ata?

¹⁴ Matukũ 5 Mwei wa 10, mwaka wa 539 M.I.Y. myaka 200 kuma wathani ũsu wawetwa, ita nĩsyookie Mbaviloni. * Mũnene wa ita isu aĩ Mũvelisi weetawa Kulusi. Yu wathani wookĩte kwĩanĩa. Ĩndĩ ita sya Kulusi nĩsyaĩ itonya kũlika Mbaviloni vate kaũ?

¹⁵ Andũ ma Mbaviloni maĩ na mboka nene mũno ũtukũ ũsu mate na w’ĩa nũndũ mũsyĩ ũsu wathyũlũlũkĩtwe nĩ ũkũta mũnene mũno. Ĩvinda o yĩu, Kulusi aeendee kwathũkĩsya ũsĩ ũla wesĩle mũsyĩ ũsu. Kĩw’ũ kyaoleka ũndũ andũ maĩ matonya kũinga kũvikĩĩa ũkũta wa mũsyĩ ũsu. Ita sya Kulusi syaĩ itonya kũkĩla ũkũta wa Mbaviloni ata? Kwa kĩtũmi kĩtesĩkĩe mĩango ya mũsyĩ ũsu ndyaavingwa ũtukũ ũsu!

16. (a) Isaia athanĩte ata ĩũlũ wa mũminũkĩlyo wa Mbaviloni? (b) Wathani wa Isaia ĩũlũ wa kwanangwa kwa Mbaviloni weanĩie ata?

 ¹⁶ Kwathanĩtwe ta ũũ ĩũlũ wa Mbaviloni: “Ndĩkatũwa nĩ andũ o na ĩndĩĩ, o na ndĩkekalwa kuma nzyawa na nzyawa: o na Mwalavu ndakamba ĩeema kw’o; o na aĩthi maikatindisya ndĩthya syoo sya mbũi na malondu kw’o.” (Isaia 13:20) Wathani ũũ ndwawetete kũvalũka kwa ndũa ĩsu kw’oka. Woonanĩtye Mbaviloni ĩkaanangwa na ndĩkakwa ĩngĩ. O na ũmũnthĩ nũtonya kwona wĩanĩu ũsu. Vala Mbaviloni yaĩ, kĩlomita 80 ĩtheo wa Mbakitati, mũsyĩ mũnene wa Ilaki, vaitwĩwe ũmũnthĩ. Ũu nĩkwonany’a kwĩanĩa kwa wathani wa Yeova kwĩsĩla Isaia ũla waĩtye: “Ngamĩvyaĩa na ũvyaĩo wa wanangĩko.”​​—⁠Isaia 14:⁠23. *

17. Wĩanĩu wa wathani wa Mbivilia ũlũlũmĩĩlasya mũĩkĩĩo ata?

 ¹⁷ Kũsũanĩa ĩũlũ wa ũĩkĩĩku wa wathani wa Mbivilia nĩ kũlũlũmĩĩlasya mũĩkĩĩo. Ethĩwa Yeova Ngai nĩwĩanĩĩtye mawatho amwe make twĩna kĩtumi kĩseo kya kũĩkĩĩa kana akeanĩsya watho wake ĩũlũ wa valatiso. (Motalo 23:19) Twĩ na “wĩkwatyo wa thayũ ũtathela, ũla Ngai wathie mbee wa mavinda ma tene tene.”​—⁠Tito 1:2. *

18. Mũtũmwa Mũklĩsto Vaulo awetete ata ĩũlũ wa “ndeto ya Ngai”?

¹⁸ Kwĩanana na ũndũ twasoma kĩlungunĩ kĩĩ, nĩw’o kana Mbivilia nĩ ĩvuku ya mwanya. Ĩndĩ ũseo wayo  nũvĩtũkĩte wĩw’ano wayo, ũw’o ĩũlũ wa maũndũ ma saenzi na isitoli, na ũĩ ũtethya, na wathani ũtonya kũĩkĩĩka. Mũtũmwa Mũklĩsto Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Ndeto ya Ngai ĩ thayũ, na nĩ nthangaau, na nĩ mbũĩ kwĩ ũvyũ ũla mũĩ ngalĩ syelĩ, nayo ĩtonyaa kũvika kũaan’ya thayũ na veva, na maleenyũ na mũthungo, na ĩ mĩtũkĩ ya kũmanya mosũanĩo na kwenda kwa ngoo.”​—⁠Aevelania 4:⁠12.

19, 20. (a) Mbivilia ĩtonya ũkũtetheesya ata wĩkuũe nesa vyũ? (b) Ũtonya kwonany’a mũvea nũndũ wa Mbivilia, mũthĩnzĩo wa mwanya kuma kwa Ngai ata?

¹⁹ Kũsoma “ndeto” ya Ngai nĩkũtonya kũalyũla thayũ waku. Nĩkũtonya kũtuma twĩkuũa ithyĩ ene nesa vyũ. Nĩtũtonya kwasya nĩtũmwendete Ngai, ĩndĩ ũndũ twĩkaa twasoma ũndũ Mbivilia, Ndeto yake mbevee ĩmanyĩasya, nĩkwonanasya mesilya maitũ maw’o o na maw’oni maitũ ma ngoonĩ.

²⁰ Mbivilia kwaw’o nĩ ĩvuku kuma kwa Ngai. Nĩ ĩvuku yaĩle kũsomwa, kwĩmanyĩw’a, na kwendwa. Onany’a kana wĩna mũvea kwa mũthĩnzĩo ũũ wa Ngai kwa kwĩmanyĩsya. Weeka ũu ũkaelewa nesa kĩeleelo kya Ngai ĩũlũ wa mũndũ. Kieleelo kĩu na ũndũ kĩkeanĩa nĩkĩeleetw’e kĩlungunĩ kĩĩ kĩatĩĩe.