1, 2. Nĩkĩ mũndũ wĩthĩawa na vata wa kũtongoew’a e vandũ ũtavesĩ? Yeova atũnengete kyaũ kĩtũtongoesye?

KWAKŨNA visa ũkĩlanĩlye weũnĩ vandũ vate mũtĩ o na ũmwe kana myako ĩtonya kũũtetheesya kũmanya vala ũĩ, kana wĩ vandũ ũtavesĩ na nĩkwambĩĩa kũtuka. Nĩ laisi mũno ũkaa. Ũtonya kũmanya ata ũndũ ũũthi? No nginya wĩthĩwe na kĩndũ kana mũndũ ũtonya kũũtetheesya. No ũtetheew’e nĩ kũsisya syũa, ndata, kũsoma mevu, kana ũkathĩĩwa ũndũ ũũthi nĩ mũndũ ũvesĩ. Nĩ ũndũ wa vata mũno wĩ vau wĩthĩwe na mũndũ kana kĩndũ kya kũũtongoesya nũndũ kũmanya vala ũĩ no kũũtetheesye ndũkalike mũisyonĩ.

 ² Ve maũndũ maingĩ matonya kũtũvĩngĩĩsa thayũnĩ, na nĩ laisi makatuma mavinda amwe twĩw’a ta twaĩtye nzĩa. Ĩndĩ Yeova nũnengete kĩla ũmwe waitũ wasya wa ngoo nĩ kana ũmũtongoesye. (Yakovo 1:17) Eka twĩmanyĩsye wasya wa ngoo nĩ kyaũ na tũimanya ũndũ ũthũkũmaa. Ĩtina wa ũu, nĩtũkwĩmanyĩsya ũndũ tũtonya kũmanyĩsya wasya witũ wa ngoo, na tũyona nĩkĩ twaĩle kũthĩnĩkĩa wasya wa ngoo wa ala angĩ. Na mũthya, nĩtũkwona ũndũ tũtonya kwĩkala twĩ atanu tweethĩwa na wasya mũtheu wa ngoo.

3. Wasya wa ngoo nĩ kyaũ?

³ Wasya wa ngoo nĩ mũthĩnzĩo mũseo mũno tũnengetwe nĩ Yeova. Nĩ ũtonyi wĩthĩawa nthĩnĩ witũ wa kũtũtetheesya kũmanya kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle. Ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe ta “wasya wa ngoo” Mbivilianĩ, yonanasya “kwĩmanya.” Ethĩwa wasya witũ wa ngoo nũũthũkũma nesa no ũtũtetheesye kwĩyĩelewa. Nũtũtetheeasya tũkathiana mosũanĩo maitũ na mawendi maitũ tũtekwĩkenga. Nũndũ wa ũu, no ũtũtetheesye tũkeka maũndũ ala maĩle na tũkevathana na ala mataĩle. Wasya wa ngoo nũtumaa twĩthĩwa na ũtanu tweeka motwi maseo, na nũtumaa tũandũĩka tweeka motwi mathũku.​—Sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 5, Wasya wa Ngoo.

4, 5. (a) Kweethĩiwe ata yĩla Atamu na Eva maleile kwĩthukĩĩsya wasya woo wa ngoo? (b) Nĩ andũ ta meva mawetetwe Mbivilianĩ meũtũtetheesya kũmanya ũndũ wasya wa ngoo ũthũkũmaa?

⁴ Kĩla ũmwe waitũ no anyuve kwĩthukĩĩsya wasya wake wa ngoo kana kũlea kũwĩthukĩĩsya. Atamu na Eva nĩmaleile kwĩthukĩĩsya wasya woo wa ngoo, na nũndũ wa ũu meeka naĩ. Ĩtina nĩmesie kwĩw’a mayĩandũĩka, ĩndĩ maũndũ maĩ manangĩkie. Maandũĩkaa maminie kũmũvĩtĩsya Ngai. (Mwambĩlĩlyo 3:7, 8) O na kau kĩla  ũmwe woo aĩ na wasya wa ngoo ũtaĩ na naĩ na nĩmeesĩ kana nĩ ũthũku kũlea kũmwĩw’a Ngai, manyuvie kũlea kwĩthukĩĩsya wasya woo wa ngoo.

⁵ Ĩndĩ ve andũ angĩ aingĩ methĩĩtwe mayĩthukĩĩsya wasya woo wa ngoo o na kau nĩ ene naĩ. Ũmwe woo nĩ Yovu. Yovu nĩweekaa motwi maseo, na nĩkyo kĩtumi waisye atĩĩ: “Ngoo yakwa ndĩkangan’ya ĩvinda yonthe nĩ thayũ.” (Yovu 27:6) Yovu aiweta “ngoo,” awetaa wasya wake wa ngoo, kana ũtonyi ũla waĩ nthĩnĩ wake wa kũmũtetheesya kũmanya kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle. Nake Ndaviti nĩwaleaa kwĩthukĩĩsya wasya wake wa ngoo mavinda amwe na kĩu kĩituma amũvĩtĩsya Yeova. Ĩtina nĩweew’aa ngoo yake “yamũthĩn’ya.” (1 Samueli 24:5) Athĩnaw’a nĩ wasya wake wa ngoo ũimũtavya kana kĩla wĩkie kĩyaĩle. Kwĩthukĩĩsya wasya wake wa ngoo nĩkwamũtetheeasya ndakese kũtũngĩlĩĩla ĩvĩtyo yake ĩngĩ.

6. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana wasya witũ wa ngoo nĩ mũthĩnzĩo tũnengetwe nĩ Ngai?

⁶ O na andũ ala matamwĩsĩ Yeova nĩmethĩawa na ũtonyi wa kũmanya kana ve maũndũ maĩle na angĩ mataĩle. Mbivilia yaĩtye: “Kwĩsĩla mosũanĩo moo ene nĩmasikatawa kana makatetewa.” (Alomi 2:14, 15) Kwa ngelekany’o, andũ aingĩ nĩmethĩawa mesĩ kana ti ũseo kũaa kana kũng’ea. O na kau mayĩthĩawa mesĩ kĩla kĩtumaa mamanya kana ti ũseo kwĩka ũu, ũw’o nĩ kana methĩawa mayĩthukĩĩsya wasya woo wa ngoo, kana ũtonyi ũla Yeova weekĩie nthĩnĩ woo wa kũmatetheesya kũmanya kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle. O na eka ũu, ĩla meethukĩĩsya wasya woo wa ngoo methĩawa maiatĩĩa myolooto ya Ngai, ĩla nĩ momanyĩsyo ma w’o na matalyũkaa ala Yeova wendaa andũ matũmĩe nĩ kana meke motwi maseo.

7. Nĩkĩ mavinda amwe wasya witũ wa ngoo ũtonya kũtũkenga?

 ⁷ Mavinda amwe wasya witũ wa ngoo no ũtũkenge. Kwa ngelekany’o, no ũtũtongoesye naĩ nũndũ wa mesilya mathũku na mawendi mataĩle ala tũtonya kwĩthĩwa namo nũndũ wa kwĩthĩwa twĩ ene naĩ. Ti atĩ mũndũ asyaawa e na wasya wa ngoo ũũthũkũma nesa. Ĩndĩ no nginya aũmanyĩsye. Na kĩu nĩkyo kyatetheeisye Yosevu alea kwĩka ũndũ ũtaĩle. (Mwambĩlĩlyo 39:1, 2, 7-12) Yeova nũtũnengete veva wake mũtheu vamwe na myolooto ya Mbivilia nĩ kana atũtetheesye kũmanyĩsya wasya witũ wa ngoo. (Alomi 9:1) Ekai twone ũndũ tũtonya kũmanyĩsya wasya witũ wa ngoo.

8. (a) Mawendi maitũ matonya ata kũtuma wasya witũ wa ngoo ũtathũkũma nesa? (b) Waĩle kwĩkũlya ata ũtanamba kwĩka ũtwi?

⁸ Andũ angĩ monaa kwĩthukĩĩsya wasya wa ngoo ta o kwĩka kwosana na wendi woo wa ngoonĩ. Monaa ta me na mwanya wa kwĩka kyonthe kĩla mekwĩw’a kĩ kĩseo kwoo. Ĩndĩ nũndũ twĩ ene naĩ, mawendi maitũ no matwasye. Mawendi asu no matũsumbĩke nginya makatuma wasya witũ wa ngoo ũeka kũthũkũma nesa. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ngoo nĩ ngengani kũvĩtũka syĩndũ syonthe, na nĩ nthũku ki: nũũ ũtonya kũmĩmanya?” (Yelemia 17:9) Kwoou mavinda amwe nĩtũtonya kwona ũndũ mũna ta waĩle o na kau ndwaĩle. Kwa ngelekany’o, Vaulo atanamba kũtw’ĩka Mũklĩsto, nĩwathĩnasya andũ ma Ngai mũno na oonaa ta ũkwĩka ũndũ mũseo. Kwa woni wake, asũanĩĩa kana wasya wake wa ngoo wĩthũkũma nesa. Ĩndĩ ĩtina esie kwasya atĩĩ: “Ũla ũnzilĩlaa nĩ Yeova.” (1 Akolintho 4:4; Meko ma Atũmwa 23:1; 2 Timotheo 1:3) Yĩla wesie kũmanya woni wa Yeova ĩũlũ wa kĩla  wekaa, nĩwoonie vata wa kwĩka moalyũku. Kwoou, ũtanamba kwĩka ũndũ, nĩwaĩle kwĩkũlya atĩĩ, ‘We Yeova eenda nĩke ata?’

9. Kũmũkĩa Ngai kwonanasya ata?

⁹ Ethĩwa nĩtwendete mũndũ tũyendaa kũmũvĩtĩsya. Kwoou, nũndũ nĩtũmwendete Yeova tũyendaa kũmũvĩtĩsya. Nĩtwaĩle kũkĩa vyũ kwĩka ũndũ o na wĩva ũla ũteũmwendeesya. Neemia nĩ ngelekany’o nzeo ũndũnĩ ũsu. We ndaaenda kũtũmĩa naĩ ũkũmũ ũla waĩ naw’o e ngavana nĩ kana emanthĩe ũthwii. Nĩkĩ? Aisye kana eekaa ũu “nũndũ wa kũmũkĩa Ngai.” (Neemia 5:15) Neemia ndendaa kwĩka ũndũ o na ũmwe ũtonya kũmũthatya Yeova. O ta Neemia, nĩtũkĩaa kwĩka maũndũ ala matonya kũmũthatya Yeova. No tũmanye maũndũ ala mamwendeeasya twasoma Mbivilia.​—Sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 6, Kũmũkĩa Ngai.

10, 11. Nĩ myolooto yĩva ya Mbivilia ĩtonya kũtũtetheesya kũtw’a nĩtũũnyw’a ũkĩ kana tũinyw’a?

¹⁰ Kwa ngelekany’o, Mũklĩsto nĩwaĩle kwĩtw’ĩĩa nũkũnyw’a ũkĩ kana ndenyw’a. Nĩ myolooto yĩva ĩtonya kũmũtetheesya kwĩka ũtwi ũla waĩle? Eka tũneenee ĩmwe. Mbee, Mbivilia ndĩvatanĩte ũkĩ. O na yaĩtye kana ũkĩ nĩ mũthĩnzĩo tũnengetwe nĩ Ngai. (Savuli 104:14, 15) Ĩndĩ Yesũ eeie aatĩĩi make “ũnywi,” kana ũthengi, ndwaĩle o na vanini. (Luka 21:34) Nake Vaulo nĩwatavisye Aklĩsto maikelikye “mbokanĩ itaĩle na ũnywi.” (Alomi 13:13) Aisye kana anywi “maikatiĩwa Ũsumbĩ wa Ngai.”​—1 Akolintho 6:9, 10.

¹¹ Nĩ kana Mũklĩsto eyĩosye, nĩwaĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Nyie nonaa ũkĩ wĩ wa vata mũno wĩana ata? Nĩnĩnyusaa nĩ kana nĩw’e nausya? Nĩnĩthĩwa nĩnyusaa nĩ kana nĩthĩwe na ũkũmbaũ? Nĩndonya kwĩsiĩĩa ndikanyw’e  mũno na ndikanyw’e mavinda maingĩ? * No nĩtanĩthye vamwe na anyanyawa ngeanĩwa o na ethĩwa tũiũnyw’a?’ No tũmũvoye Yeova atũtetheesye kwĩka motwi maseo. (Soma Savuli 139:23, 24.) Twasũanĩa myolooto ya Mbivilia na tweethima nesa tũtekwĩkenga, tũkamanyĩasya wasya witũ wa ngoo kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia. Ĩndĩ o tondũ tũkwona, ve ũndũ ũngĩ twaĩle kwĩka.

12, 13. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma wasya witũ wa ngoo wĩthĩwa wĩ kĩvathũkany’o na wa angĩ? Twaĩle kwĩka ata mũndũ eeka ũtwi wĩ kĩvathũkany’o na witũ aitũmĩa wasya wake wa ngoo?

¹² Kĩla mũndũ ethĩawa na wasya wa ngoo wĩ kĩvathũkany’o na wa ũla ũngĩ. Nĩvatonyeka wasya waku wa ngoo ũkakwĩtĩkĩlya wĩke ũndũ mũna ĩndĩ wa mũndũ ũngĩ ũkamũsiĩĩa kwĩka ũu. Kwa ngelekany’o, no wone vate thĩna kũnyw’a ũkĩ, ĩndĩ mũndũ ũngĩ ayĩw’a ataĩle kũnyw’a. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma andũ methĩwa na mawoni me kĩvathũkany’o ĩũlũ wa ũndũ ũsu?

¹³ Mavinda maingĩ mũndũ no atw’e kwĩka kana kwĩvathana na maũndũ amwe asũanĩa ũndũ waeiwe, woni wa andũ moo, maũndũ ala mamũkwatĩte, kana o maũndũ angĩ. Kĩla mũndũ nĩwe wĩthĩawa eyĩsĩ. Nĩkyo kĩtumi ũtonya kwona mũndũ waĩ na thĩna wa kũnyw’a mũno atetĩkĩla kũnyw’a o na ĩmwe. (1 Asumbĩ 8:38, 39) Kwoou ũkathokya mũndũ mũnyw’e ũkĩ na ailea we wĩka ata? Wĩka kũmũthatĩa? No ũendeee kũmũthing’ĩĩsya? Kana no wambĩĩe kũmũkũlĩĩlya ũmanye kĩla  kĩũtuma alea? Aiee, ndwaĩle kwĩka ũu nũndũ nũũnenga ndaĩa wasya wake wa ngoo.

14, 15. Nĩ thĩna wĩva waumĩlile ĩvindanĩ ya Vaulo? Vaulo anenganie ũtao wĩva mũseo?

¹⁴ Ĩvindanĩ ya mũtũmwa Vaulo, nĩkwaumĩlile thĩna ũkwonany’a ũndũ andũ matonya kwĩthĩwa na wasya wa ngoo wĩ kĩvathũkany’o na wa angĩ. Ve nyama imwe syatesawa sokonĩ syeethĩawa ithembewe ngai sya mĩvw’anano. (1 Akolintho 10:25) Vaulo oonaa vate thĩna kũya nyama isu. We oonaa malĩu onthe maĩle kũĩwa nũndũ maumĩte kwa Yeova. Ĩndĩ ana-a-asa amwe mathaithaa mĩvw’anano tene maĩ na woni wĩ kĩvathũkany’o. Moonaa nyama isu itaĩle kũĩwa. We wĩona Vaulo ta wĩthĩwa aisye: ‘Nĩ vandũ voo, nyie wasya wakwa wa ngoo ndũũnthĩny’a. O na ĩngĩ nĩ na ũthasyo wa kũya kĩla ngwenda’?

¹⁵ Vaulo ndaasũanĩa ũu. Nĩwasũanĩaa ũndũ ana-a-asa make mekwĩw’a, na oonaa ũndũ ũsu wĩ wa vata nginya ũkethĩa o na no atw’e kũekana na maũndũ amwe wendete o na kau vaiĩ mũndũ waaĩle kũmũvata. Nĩkyo kĩtumi waisye kana tũyaĩle “kwĩyendeesya ithyĩ ene.” Ongelile kwasya atĩĩ: “O nake Klĩsto ndaaĩyendeesya we mwene.” (Alomi 15:1, 3) Vaulo eekaa o ta Yesũ nũndũ athĩnĩkĩaa ala angĩ kwĩ ũndũ weethĩnĩkĩaa we mwene.​—Soma 1 Akolintho 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Nĩkĩ tũtaĩle kũsilĩla mwana-a-asa nũndũ wa maũndũ ala wasya wake wa ngoo ũũmwĩtĩkĩlya kwĩka?

¹⁶ Nata mũndũ ũngĩ aketĩkĩlw’a nĩ wasya wake wa ngoo kwĩka ũndũ tũkwona ũtaĩle? Nĩtwaĩle kwĩsũvĩa mũno tũikese kwambĩĩa kũmumany’a na tũyambĩĩa kwasya kana woni witũ nĩw’o waĩle na wake wĩ mavĩtyo. (Soma Alomi 14:10.) Yeova atũnengete wasya wa ngoo  twĩsilĩlae, ĩndĩ ti tũsilĩlae angĩ. (Mathayo 7:1) Tũyaĩle kwĩsa kwĩtĩkĩlya mawoni maitũ matume kwĩthĩwa na mũaanĩko kĩkundinĩ. Vandũ va ũu, twaĩle kwĩkĩa kĩthito nĩ kana tũĩkĩĩthye kana nĩtwekalany’a na mũuo na twendanĩte.​—Alomi 14:19.

17. Wasya wa ngoo wa andũ amwe ũkwatĩtwe nĩ kyaũ?

¹⁷ Mũtũmwa Vetelo aandĩkie atĩĩ: “Ĩthĩwai na wasya mũseo wa ngoo.” (1 Vetelo 3:16) Kĩla kya kũmakya nĩ kana mũndũ aendeea kũvũthĩĩsya myolooto ya Yeova, wasya wake wa ngoo wĩsaa kũvika vandũ  ũkaeka kũmũkany’a. Vaulo aisye kana wasya wa ngoo wa mũthemba ũsu wĩthĩawa “ũthelete nthithi ta ũvĩvĩtw’e na kyũma kĩvyũ.” (1 Timotheo 4:2) We waavya vandũ mũno? Mũndũ avya mũno, kĩkonde kyake kĩtiawa kyaanangwa ũkethĩa akiitwa vau ve ĩlanga ndesa kwĩw’a. Mũndũ aendeea kwĩka maũndũ mathũku, wasya wake wa ngoo no ũendeee “ũthelete nthithi” nginya ũkesa kũeka kũthũkũma vyũ.

18, 19. (a) Kwĩw’a nthoni kana kwĩw’a tũyĩandũĩka kũtonya kũtũtetheesya kũmanya kyaũ? (b) Tũtonya kwĩka ata ethĩwa twĩĩw’a tũyĩandũĩka nũndũ wa mavĩtyo tweekie na tweelila?

¹⁸ Yĩla tweew’a tũyĩandũĩka, nĩvatonyeka ũkethĩa nĩ wasya witũ wa ngoo ũũtũtavya kana twĩkĩte ũndũ ũtaĩle. Kwĩw’a ũu no kũtũtetheesye tũkamanya ĩvĩtyo yĩla twĩkĩte na tũieka kũyĩka. Nĩtwaĩle kwĩmanyĩsya kumana na mavĩtyo maitũ na tũitata tũikamasyokeleele ĩngĩ.  Kwa ngelekany’o, o na kau Mũsumbĩ Ndaviti nĩwavĩtisye, wasya wake wa ngoo nĩwamũtetheeisye eelila. Nĩwamenie kĩla weekie na atw’a vyũ kana nũkũendeea kũmwĩw’a Yeova. Asũanĩa maũndũ ala mamũkwatĩte, nĩwoonie kana Yeova nĩ “mũseo . . . na nĩwĩyũmbanĩtye kũekea.”​—Savuli 51:1-19; 86:5; sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 7, Kwĩlila.

¹⁹ O na vailye ũu, mũndũ no elile ĩndĩ ũyĩthĩa ĩtina wa ĩvinda no ũkwĩw’a ayĩandũĩka nũndũ wa kĩla weekie. Kũandũĩka nũndũ wa naĩ tweekie no kũtũũmĩsye mũno na kũkatuma twambĩĩa kwĩw’a ta tũte ma vata. Ethĩwa nũvikaa vandũ ũkew’a ũu, lilikana kana ndwĩ ũndũ wĩka ũkavuta maũndũ ala meekĩkie. Ethĩwa nĩweelilile, manya kana Yeova nĩwakũekeie vyũ, wĩthĩwe weekie naĩ wĩsĩ kana ũtesĩ. Yu wĩ mũtheu methonĩ ma Yeova na ĩkala wĩsĩ kana ũendeee kwĩka kĩla kyaĩle. O na kau  ngoo yaku nĩtonya kwĩkala ĩikũandũa, Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ngai nĩ mũnene kwĩ ngoo sitũ.” (Soma 1 Yoana 3:19, 20.) Ndeto isu sionany’a kana kwendwa na kũekewa nĩ Yeova nĩkũkĩlĩtye vinya thĩna ũla tũtonya kwĩthĩwa naw’o ngoonĩ nũndũ wa nthoni kana kũandũĩka nĩ mavĩtyo maitũ. Kwoou manya ki kana Yeova nĩwakũekeie. Mũndũ eetĩkĩla kũekewa nĩ Yeova, wasya wake wa ngoo nũtiawa ũuĩtye na aiendeea kũmũthũkũma Ngai e mũtanu.​—1 Akolintho 6:11; Aevelania 10:22.

20, 21. (a) Ĩvuku yĩĩ yĩseũvĩtw’e yĩũtetheesye kwĩka ata? (b) Yeova atũnengete ũthasyo wĩva? Twaĩle kũtũmĩa ũthasyo ũsu ata?

²⁰ Ĩvuku yĩĩ yĩseũvĩtw’e yĩũtetheesye kũmanyĩsya wasya waku wa ngoo, nĩ kana wĩthĩwe ũtonya kũũkany’a na kũũsũvĩa mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo yĩ na mathĩna maingĩ. O na nĩyĩũkũtetheesya wĩthĩwe ũtonya kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia maũndũnĩ me kĩvathũkany’o thayũnĩ waku. Ĩndĩ ũu ti kwasya kana ĩvuku yĩĩ nĩyĩtalanĩtye mĩao mingĩ ĩtũtavĩtye kĩla twaĩlĩte kwĩka kĩla ũndũnĩ. Tũatĩĩaa “mwĩao wa Klĩsto,” ũla ũtongoew’e nĩ myolooto ya Ngai. (Akalatia 6:2) Kwoou tũyaĩle kũsũanĩa kana no twĩke ũndũ mũna ũtaĩle aĩ nũndũ vaiĩ mwĩao wĩkĩĩtwe ĩũlũ waw’o. (2 Akolintho 4:1, 2; Aevelania 4:13; 1 Vetelo 2:16) Vandũ va ũu, nĩtwaĩle kũtũmĩa nesa ũthasyo ũla tũnengetwe nĩ kenda twonany’e kana nĩtũmwendete Yeova.

²¹ Yĩla twavindĩĩsya myolooto ya Mbivilia na twamĩtũmĩa, nĩtwĩmanyĩasya kũtũmĩa ‘ilĩko sitũ’ nesa. Na kĩu nĩkĩtũtetheeasya kwona maũndũ ũndũ Yeova ũmonaa. (Aevelania 5:14) Tweeka ũu, tũkeethĩawa na wasya wa ngoo ũmanyĩĩtw’e nesa na ũtonya kũtũtongoesya nesa thayũnĩ, na nũndũ wa ũu tũiendeea kwĩyĩkalya wendonĩ wa Ngai.