Ngai eendeea na kwĩtĩkĩlya andũ masumbĩke ala angĩ nginya mese kũmamina vyũ? Aiee, nũndũ o tondũ tweemanyĩsya Ngai akalikĩlĩĩla nĩ kana avetangĩe andũ mathĩna ala methĩĩtwe maimathĩny’a kwa ĩvinda ĩasa. Mũmbi witũ nũkwenda tũmanye kana ĩvinda yake ya kwosa ĩtambya yĩ vakuvĩ. Nĩ kwa nzĩa yĩva ũtũmanyĩthasya ũndũ ũsu?

Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno: Twasye wĩenda kũthi na ngalĩ vandũ ũtesĩ, mbee wa ũtanathi no wambe kũsisya Indanetinĩ, mavukunĩ, kana nthĩnĩ wa mavu maũndũ ala maeleetw’e ĩũlũ wa vala ũendete. Wĩ nzĩanĩ woona maũndũ ala ũsomie ĩũlũ wa vandũ vau ũendete, ndwĩthĩawa na nzika kana ũkilyĩ kũvika. O ta ũu, o nake Ngai nũtũnengete Ndeto yake ĩla yĩeleetye maũndũ ma ũsengy’a ala makethĩwa ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Ĩla twoona maũndũ asu maendeee na kwĩkĩka, nĩtũmanyaa nesa vyũ kana mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ.

Mbivilia nĩyonanĩtye kana ve ĩvinda yesaa kũvika maũndũ ĩũlũ wa nthĩ maalyũke, na moalyũku asu maĩ methĩwe ĩvindanĩ ya mũminũkĩlyo. Ĩvindanĩ yĩu, maũndũ asu mesaa kwĩthĩwa me kĩvathũkany’o mũno na ala ma ĩvinda ĩvĩtu. Kwasũanĩa maũndũ amwe mawetetwe Ndetonĩ ya Ngai.

1. MATHĨNA MAINGĨ ĨŨLŨ WA NTHĨ Wathani ũla wĩ ĩvukunĩ ya Mathayo kĩlungu kya 24, nĩwonanĩtye maũndũ ala maĩ methĩwe wonany’o wa ĩvinda ya mũminũkĩlyo. Maũndũ asu maĩ wonany’o wa “wĩanĩu wa ĩvinda yĩĩ,” na mesaa kũendeea nginya ‘mũminũkĩlyo wũke.’ (Mũsoa wa 3, 14) Asu nĩ maũndũ ta kaũ, mayũa, itetemo sya nthĩ kũũ na kũũ, ũthũku kwingĩva, wendo wa aingĩ kũvoa, na atongoi ma ndĩni kũtũmĩa nzĩa sya ũseleke kũkenga andũ. (Mũsoa wa 6-26) Vate nzika, kwa myaka mingĩ maũndũ asu methĩĩtwe mayĩkĩka kwa kĩwango kĩana ũndũ mũna. Ĩndĩ o ũndũ mũminũkĩlyo ũthengeee, now’o maũndũ asu onthe mesaa kwĩkĩka ĩvindanĩ o yĩmwe yĩ mathĩna. Maũndũ asu maĩ mekĩke ĩvindanĩ yĩmwe na maũndũ aa atatũ maatĩĩe.

2. MĨKALĨLE YA ANDŨ Mbivilia yaĩtye kana “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo” andũ makeethĩwa na mwĩkalĩle mũthũku. Yaĩtye atĩĩ: “Andũ makeethĩwa makĩyenda ene, makyenda mbesa, makĩkathĩĩa, na kwĩtaĩa, na kũumana, matew’aa asyai, mate mũvea, mate atheu, mate na wendo waĩle, mate na wĩw’ano, ailĩanĩli, mate na wĩting’o, ai, matendete ũseo, akaĩi, me na ngũlũ, me na mĩyimbyo, endi ma motanu ma nthĩ mbee wa kũmwenda Ngai.” (2 Timotheo 3:1-4) Ũw’o nĩ kana andũ kwĩthĩwa matendanĩte na matanenganĩte ndaĩa ti ũndũ mweũ, ĩndĩ “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo” maũndũ asu mesaa kwĩthĩwa me mathũku mũno, na nĩkyo kĩtumi Mbivilia yaĩtye nĩ “mavinda ma mũisyo.” We nĩwonete kana mĩkalĩle ya andũ yĩendeee na kũthũkĩĩa?

3. ANDŨ MAENDEEE KWANANGA NTHĨ Mbivilia yaĩtye kana Ngai ‘akaananga ala manangaa nthĩ.’ (Ũvuan’yo 11:18) Andũ manangaa nthĩ kwa nzĩa syĩva? Ĩvindanĩ ya Noa andũ maanangĩte nthĩ o ta ũmũnthĩ. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Nthĩ yaĩ nthũku mbee wa Ngai, na nthĩ yausũĩte ũng’endu. Na Ngai oona nthĩ, na, sisya, yaĩ nthũku.” Na nũndũ wa ũu Ngai asya atĩĩ: “Ngamananga.” (Mwambĩlĩlyo 6:11-13) We no wasye ũte na nzika kana ũng’endu ũendeee kwongeleka ĩũlũ wa nthĩ? Kwa w’o ki, vai ĩvinda yĩngĩ andũ maaĩsa kwĩthĩwa mailyĩ ta ũmũnthĩ: Mũndũ e na ũtonyi wa kwananga andũ onthe ĩũlũ wa nthĩ, nũndũ e na mĩio myai ya kaũ. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nthĩ no yĩendeee kwanangwa kwa nzĩa ingĩ syĩ kĩvathũkany’o. Kwa ngelekany’o, syĩndũ ila itumaa thayũ ũendeea ta nzeve ĩla tũvevaa, ngwatanĩo katĩ wa nyamũ na mĩtĩ, na maũkanga, siendeee na kwanangĩka nũndũ andũ mekaa maũndũ matonya kũsyananga.

 ‘Yo myaka 100 mĩvĩtu mũndũ aĩ atonya kwananga andũ vyũ ĩũlũ wa nthĩ?’ Aiee. Ĩndĩ yu mũndũ e na ũtonyi ũsu nũndũ nũseũvĩtye mĩio myai mũno ya kaũ, na nũendeee kwananga mawĩthyũlũlũko. O na kau nĩvethĩĩtwe na maendeeo manene nthĩnĩ wa tekinolongyi, mũndũ nũemetwe nĩ kũsiĩĩa maũndũ mathũku kana wanangĩko ũla yĩetae. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, mũndũ ndatonya kũvangĩĩa ũndũ ĩvinda yũkĩte ya nthĩ yĩkethĩwa yĩilyĩ. Andũ matanamba kwananga kĩla kĩndũ kĩ thayũ ĩũlũ wa nthĩ, Ngai akalikĩlĩĩla nĩ kana anange ala manangaa nthĩ. Ũsu nĩ watho wa Ngai!

4. WĨA WA KŨTAVANY’A ĨŨLŨ WA NTHĨ YONTHE Ũndũ ũngĩ ũkwonany’a kana mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ nĩ wĩa ũte maela ũla ũendeee ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ ũkatavanw’a nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe; na ĩndĩ mũminũkĩlyo ũkyũka.” (Mathayo 24:14) Wĩa ũũ wa kũtavany’a waĩ wĩthĩwe wĩ kĩvathũkany’o mũno na ũndũ ndĩni mbingĩ syĩthĩĩtwe iitavany’a kwa myaka maana maingĩ. Mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo, “ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ” nĩw’o waĩ ũtavanw’e. We nĩwĩsĩ ndĩni o na ĩmwe ĩtavanasya ũvoo ũsu mũseo wa Ũsumbĩ? Na ethĩwa ve amwe matavanasya ũvoo ũsu, matavanasya o vala maĩ, kana matavanasya ũvoo mũseo “nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe”?

Kĩsese kya www.jw.org kĩneeneaa “ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ.” Kĩsese kĩu kĩthĩawa na mavuku maeleetye ũvoo mũseo kwa ithyomo mbee wa 700. We nĩwĩsĩ Kĩsese kĩngĩ kĩnyaĩĩkasya ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ kwa nzĩa ta ĩsu nthĩ yonthe? O na ĩvinda yĩla Indaneti ĩtaĩ kw’o, Ngũsĩ sya Yeova nĩsyeesĩkĩe nũndũ wa kĩthito kyoo kya kũtavany’a ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ. Kuma mwaka wa 1939, ĩthangũ ya mbee ya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yĩthĩawa yaĩtye ũũ, “Yĩtavanasya Ũsumbĩ wa Yeova.” Ĩvuku yĩmwe yĩeleetye ĩũlũ wa maũndũ ma ndĩni yaĩtye kana wĩa wa ũtavany’a wa Ngũsĩ sya Yeova wĩthĩĩtwe “ũte maela nũndũ wa kĩthito kĩla ũtethaw’a nakyo na vala ũvoo ũsu ũtavanĩtw’e ũkavika.” Ũkũsĩ ũla wumĩtw’e ĩũlũ wa ũvoo mũseo wĩtũĩkĩĩthya kana o mĩtũkĩ “mũminũkĩlyo” ũkilyĩ ũnaetwe nĩ Ũsumbĩ wa Ngai.

Kuma ĩla wasyaiwe nĩwonete maũndũ asu ana twaneenea mawetetwe Mbivilianĩ, ala mekwonany’a twĩ ĩvindanĩ ya mũminũkĩlyo? Kwa myaka mbee wa ĩana, ĩkaseti yĩĩ yĩthĩĩtwe yĩineenea maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ nĩ kana yĩtetheesye ala mayĩsomaa mamanye kana mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ. Nĩ w’o kana andũ amwe ala malikilwe  nĩ nzika nĩmaleanaa na maũndũ asu. Maasya kana o na maũndũ ma w’o nĩmongeleelawa mautĩĩo ũkethĩa mayĩsa kũĩkĩĩwa. O na ĩngĩ, maasya kana maũndũ mekaa kwoneka o ta mathũku nũndũ nĩ laisi kwa andũ kũneenany’a na ala angĩ nthĩ yonthe, na kũmanya maũndũ ala maendeee. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ve andũ aingĩ mesĩ kana maũndũ ala maendeee kwĩkĩka meonany’a kana tũilyĩ mũminũkĩlyonĩ wa ĩvinda yĩ kĩvathũkany’o vyũ na mavinda ala angĩ.

Asomi amwe monaa kana tweteele moalyũku manene vaa ĩũlũ wa nthĩ. Kwa ngelekany’o, mwaka wa 2014, Science and Security Board of the Bulletin of the Atomic Scientists yaumisye ũkany’o kwa United Nations Security Council ĩũlũ wa mũisyo mũnene ũla ũtonya kũkwata andũ. Andũ asu ma saenzi maĩtye atĩĩ: “Twakunĩkĩla nesa maũndũ mathũku ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ, no twasye kana tekinolongyi nĩyo mũisyo mũnene mũno kwa maendeeo.” Andũ aingĩ me na mũĩkĩĩo mũlũmu kana twĩ ĩvindanĩ yĩ kĩvathũkany’o vyũ na mavinda ala angĩ. Aumĩthya ma ĩkaseti yĩĩ na andũ aingĩ ala mayĩsomaa mai na nzika kana twĩ mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo na nĩmesĩ nesa kana mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ. Ĩndĩ vandũ va kũkĩa mũminũkĩlyo, twaĩle kwĩthĩwa na ũtanu nũndũ wa maũndũ ala ũkaete. Nĩkĩ ũtaĩle kũkĩa? Nũndũ no ũtangĩĩwe mũminũkĩlyo wavika!