MŨTHENYA ũmwe George Young aĩ melinĩ aendete Europe. Meli ĩsu ĩendeee kũkimana na itulumo sya ũkanga wa Atlantic, nake akwetye kũsuanĩa maũndũ maseo ala waĩ aneanĩsya aitavany’a ũvoo wa Ũsumbĩ nthĩ ya Brazil, kũla waumĩte. * Ĩndĩ maendeangĩe na savalĩ, Mwana-a-asa Young nĩwambĩĩie kũsũanĩa ĩũlũ wa wĩa ũla waĩ mbee wake. Wĩa ũsu waĩ kũtavany’a isionĩ nene itaĩ syaatavanw’a nthĩ ya Spain na ya Portugal. Avika kũu, aĩ anyaĩĩkye tulakiti 300,000, na aivangĩthya ũndũ Mwana-a-asa J. F. Rutherford ũkũka kumya maũvoo ma Mbivilia.

Yĩla Mwana-a-asa Young wavikie Lisbon mwaka wa 1925, eethĩie kũu kũte na mũuo. Mwakanĩ wa 1910, ve kyama kya siasa kyaĩ kyakũie ũsumbĩki ũla wasumbĩkĩte Portugal, na ũu watuma Ĩkanisa ya Katholeki yasya vinya. Andũ nĩmakwatie ũthasyo mwingĩ, ĩndĩ kwaendeea kwĩthĩwa na ithokoo nthĩ ĩsu.

Yĩla Mwana-a-asa Young waendeee kũvangĩthya ũndũ Mwana-a-asa Rutherford ũkũka kumya ũvoo, silikalĩ ya nthĩ ĩsu nĩyaumisye mwĩao wa kũtũmĩa ita nĩ kana ĩlũlũmĩlye ũsumbĩki wayo nũndũ ve andũ maĩ manenda kũmĩvĩndũa. Mũandĩki wa British and Foreign Bible Society nĩwatavisye Mwana-a-asa Young eyũmbany’e kũvĩngwa mũno. Ĩndĩ Young nĩwakũlilye mwanya matũmĩe nyũmba ĩmwe nene yeekĩawa masoesi Sukulu ya Sekondalĩ ya Camões, aĩ na meetĩkĩlw’a!

Mũthenya ũla Mwana-a-asa Rutherford wavangĩĩwe kumya ũvoo nĩwavikie. Waĩ Matukũ 13, Mwei wa 5. Mwana-a-asa Rutherford nĩweeteelwe mũno. Ũvoo ũla waĩ aumye waĩ na kyongo: “Ũndũ Ũtonya Kwĩkala Ĩũlũ wa Nthĩ Tene na Tene,” na kyongo kĩu nĩkyoonanĩtw’e ivwaũnĩ ila syaambĩtwe nyũmbanĩ na kĩkawetwa mathangũnĩ ma maũvoo. Andũ ma ndĩni ala maleanaa na mũvango ũsu nĩmoosie ĩtambya na mĩtũkĩ matumbĩthya ũvoo ĩthangũnĩ ya maũvoo makanĩtye andũ ala masomaa mathangũ asu ĩũlũ wa “athani ma ũvũngũ” mavikie nthĩ ĩsu. Avĩnganĩsya asu o na nĩmaũngamie mũomonĩ wa ĩla nyũmba yaĩ yũmbanĩwe na manengane mbulosua ngili mbingĩ ila syaĩ na ũvoo ũũvĩnga momanyĩsyo ma Mwana-a-asa Rutherford.

O na vailye ũu, andũ ta 2,000 nĩmausũie nyũmbanĩ ĩsu, namo angĩ meana o ta asu mayaaĩtĩkĩlw’a kũlika nũndũ vayaĩ mwanya. O na andũ amwe mekwendeew’a masũĩte ngasinĩ iseũvĩtw’e na makanda ila syaĩ ngũtanĩ sya mwako ũsu, namo angĩ makalĩsa syĩndũnĩ ila syaĩ vo sya kwĩka masoesi.

Ĩndĩ ve o thĩna walikile nũndũ ve andũ malonzanasya na makakimangany’a ivĩla ũvoo ũendeee. O na vailye ũu, Mwana-a-asa Rutherford alĩsile mesanĩ nĩ kana ew’ĩke nesa na aendeea kumya ũvoo wake auĩtye. Aminie kumya ũvoo wake saa sita sya ũtukũ ikilye ũvika, na ĩtina wa vau andũ mbee wa 1,200 mekwendeew’a manengane masyĩtwa moo na namba syoo sya masandũkũ ma valũa nĩ kana matũmĩawe mavuku. Ũnĩ ũsu, ĩthangũ ya maũvoo yĩtawa O Século yaĩ na kĩlungu kĩeleetye ũvoo ũla waumiw’e nĩ Mwana-a-asa Rutherford.

Kũvikĩĩa Mweinĩ wa 9, 1925, ĩkaseti ya The Watch Tower ya kĩthyomo kya Portuguese yaĩ yĩnambĩĩa  kũtumbĩthĩw’a nthĩ ya Portugal. (Navu ĩtina ĩkaseti yĩu ya kĩthyomo kya Portuguese yaĩ yĩnambĩĩa kũtumbĩthw’a nthĩ ya Brazil.) Vakuvĩ ĩvindanĩ yĩu, Mwana-a-asa Virgílio Ferguson, ũla waĩ Brazil, nake nĩwambĩĩe kwĩka mĩvango athamĩĩe Portugal nĩ kana akatetheesye wĩa wa kũtavany’a nthĩ ĩsu. Mbeenĩ athũkũmaa ĩmwe na Mwana-a-asa Young ovisinĩ mũnini wa ũvonge wa Amanyĩw’a ma Mbivilia nthĩ ya Brazil. Ĩtina wa ĩvinda ĩnini, Virgílio na mũka wake Lizzie, nĩmaendie Portugal nĩ kana makatetheanĩsye na Mwana-a-asa Young kũtavany’a nthĩ ĩsu. Mwana-a-asa Ferguson avikie ĩvinda ĩseo mũno nũndũ ĩtina wa ĩvinda ĩnini, Mwana-a-asa Young aĩ atũmwe akatavany’e isionĩ ingĩ vamwe na Soviet Union.

Yĩla ita syavĩndũie silikalĩ na syambĩĩa kũsumbĩka nthĩ ya Portugal na kĩthũi, andũ aingĩ nĩmambĩĩe kũvĩnga wĩa witũ. Mwana-a-asa Ferguson nĩwoosie vinya asũvĩe kakundi kanini ka Amanyĩw’a ma Mbivilia kala kaĩ nthĩ ĩsu, na amalũlũmĩlya methĩwe na kĩthito wĩanĩ wa kũtavany’a. Nĩweetisye mwanya matũmĩae nyũmba yake kwĩkĩa maũmbano, na anengwa mwanya ũsu twĩ Mwei wa 10, 1927.

Mwakanĩ wa mbee ũla Portugal yasumbĩkĩtwe na kĩthũi, andũ vakuvĩ 450 nĩmakũlilye matũmĩawe ĩkaseti ya The Watch Tower. O na ĩngĩ, tulakiti na tũvuku nĩsyatetheeisye kũnyaĩĩkya ũw’o wavika nthĩ ingĩ syasumbĩkĩtwe nĩ Portugal. Nthĩ isu nĩ ta Angola, Azores, Cape Verde, East Timor, Goa, Madeira, na Mozambique.

Mwakanĩ wa 1929, Manuel da Silva Jordão nĩwavikie Lisbon. Aĩ mwana-a-asa wĩ wĩnyivyo mũno na athũkũmaa mĩũndanĩ. Manuel e Brazil nĩweethukĩĩtye ũvoo wa andũ onthe ũla waumiw’e nĩ Mwana-a-asa Young. Eethukĩĩsya ũvoo ũsu, nĩwamanyie na mĩtũkĩ kana ũsu nĩw’o ũw’o, na atw’a kũthi kũtetheesya Mwana-a-asa Ferguson wĩanĩ wa kũtavany’a. Ĩtambya ya mbee yĩla woosie nĩ kũtw’ĩka kolovota. Vainia nĩwe weetawa kolovota ĩvinda yu. Nũndũ yu kwaĩ na mũvango mũseo wa kũtumbĩthya na kũnyaĩĩkya mavuku, nĩkweethĩiwe na wongeleku kĩkundinĩ kĩla kyaĩ kĩnaambĩĩw’a Lisbon.

Twĩ mwakanĩ wa 1934, Mwana-a-asa na Mwĩĩtu-a-asa Ferguson nĩmasyokie Brazil. Ĩndĩ maithi nĩmatiie mavanda mbeũ sya Ũsumbĩ. Ana-a-asa ala matiiwe Portugal nĩmaendeeie kwĩthĩwa me aĩkĩĩku, o na yĩla maũndũ maĩ mavyũ nũndũ wa kaũ wa ene kwa ene na Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe. Kwa kavinda, kĩthito kyoo kyailye ta kĩsinga kĩ mwaki, ĩndĩ tũivika mwakanĩ wa 1947, kĩthito kĩu nĩkyongelekile kyekala mwaki wakakĩte yĩla misonalĩ wa mbee weetawa John Cooke waumĩte Sukulu ya Ngileati wavikie nthĩ ĩsu. Ĩtina wa vau, ũtalo wa atavany’a ma Ũsumbĩ nĩwaendeeie kwongeleka vate kũsyoka ĩtina. O na yĩla silikalĩ ya nthĩ ĩsu yakũnie Ngũsĩ sya Yeova maluvuku mwakanĩ wa 1962, syaendeeie o kwongelekeela. Ngũsĩ sya Yeova syesie kũkwata ũthasyo nthĩ ĩsu Mwei wa 12, 1974. Ĩvinda yu nthĩ ĩsu yaĩ na atavany’a mbee wa 13,000.

Ũmũnthĩ kwĩ atavany’a ma Ũsumbĩ mbee wa 50,000 matavanasya Portugal na ithamanĩ ingĩ kauta syĩ andũ matũmĩaa kĩthyomo kya Portuguese, ila nĩ vamwe na Azores na Madeira. Atavany’a amwe katĩ wa asu nĩ nzyawa sya amwe methukĩĩisye ũvoo ũtamba kũla ũla Mwana-a-asa Rutherford waumisye 1925.

Twĩ na kĩtumi kĩseo kya kũmũtũngĩa Yeova mũvea vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu aĩkĩĩku ala maũngamie na ũkũmbaũ manyaĩĩkye mbeũ sya Ũsumbĩ nthĩ ĩsu me ‘athũkũmi ma Klĩsto Yesũ kwa Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ.’—Alo. 15:15, 16.—Kwĩlilikany’a maũndũ ma tene ma Portugal.