1, 2. Nĩkĩ kĩlungu kya 8 kya ĩvuku ya Alomi nĩ kya vata mũno kwa Aklĩsto etĩkĩw’a mauta?

NĨWĨTHĨWA waasoma ĩandĩko ya Alomi 8:15-17 ĩvindanĩ ya kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ? Nĩvatonyeka ũkethĩwa weekie ũu. Ĩandĩko yĩu yĩeleetye ũndũ Aklĩsto mamanyaa kana mo nĩ etĩkĩw’a mauta. Mamanyaa ũu nũndũ veva mũtheu nũkũsĩaa vamwe na maveva moo. Naw’o mũsoa wa mbee kĩlungunĩ kĩu ũneenete ĩũlũ wa “ala me nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ.” Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ, Kyo kĩlungu kya 8 kya ĩvuku ya Alomi kĩneenete ĩũlũ wa etĩkĩw’a mauta me oka? Kana kĩlungu kĩu no kĩneenete ĩũlũ wa Aklĩsto ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ?

² Kĩlungu kĩu kyaandĩkĩwe mũno mũno Aklĩsto etĩkĩw’a mauta. Asu makwataa “Veva” ta ala ‘meteelaa kũtuwa ana, nakw’o nĩ wovosyo wa mĩĩ yoo.’ (Alo. 8:23) Kwoou methĩawa meteele kwĩkala ĩtunĩ me ana ma Ngai. Ũu ũtonyekaa nũndũ nĩmavatisiwe, na Ngai nĩwatũmĩie nthembo ya wovosyo amaekea naĩ syoo, na amatalĩla kwĩthĩwa alũngalu nĩ kana matw’ĩke ana make.—Alo. 3:23-26; 4:25; 8:30.

3. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana kĩlungu kya 8 kya ĩvuku ya Alomi nĩ kya vata kwa ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ?

³ Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, kĩlungu kya 8 kya ĩvuku ya Alomi no kya vata kwa ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ nũndũ o namo Ngai no amose ta alũngalu. Ndeto ila Vaulo waandĩkie ilungunĩ sya mbee sya valũa ũsu wa Alomi nĩsyonanĩtye ũndũ ũsu. Kwa ngelekany’o, kĩlungunĩ kya 4 Vaulo nĩwaeleisye ĩũlũ wa  Avalaamu. Mũndũũme ũsu mũĩkĩĩku aĩ kw’o ĩvindanĩ ya tene o na Yeova ataanenga Aisilaeli ĩla Mĩao, o na Yesũ ataakw’a kwondũ wa naĩ sitũ. Ĩndĩ Yeova nĩwoonie mũĩkĩĩo mũlũmu wa Avalaamu na amwosa ta mũlũngalu. (Soma Alomi 4:20-22.) Kwa nzĩa o ta ĩsu, nũndũ wa mũĩkĩĩo woo, Yeova nũtonya kũmosa ta alũngalu Aklĩsto ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ tene na tene. Na kwoou Aklĩsto asu nĩmatonya kũtetheka nĩ ũtao ũla wĩ kĩlungunĩ kya 8 kya ĩvuku ya Alomi, ũla umĩtw’e kwondũ wa ala alũngalu.

4. Ĩandĩko ya Alomi 8:21 yaĩle kũtũtetheesya tũvindĩĩsye ĩkũlyo yĩva?

⁴ Ĩandĩko ya Alomi 8:21 nĩyonanĩtye kana vate ndĩi tũkalika nthĩ nzaũ. Mũsoa ũsu wathanĩte kana “syũmbe nasyo ikathaw’a kuma ũkombonĩ wa wanangĩko, [ilike] ũthasyonĩ wa ũtaĩo wa syana sya Ngai.” Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ atĩĩ: Tũkeethĩwa vo, na tũkakwata mũthĩnzĩo ũsu? We mwene wĩ na mũĩkĩĩo ki kana ũkeethĩwa vo? Kĩlungu kya 8 kya ĩvuku ya Alomi kĩ na ũtao mũseo ũtonya kũũtetheesya wĩthĩwe na mũĩkĩĩo ũsu.

5. Ĩandĩkonĩ ya Alomi 8:4-13, Vaulo aneneete ũndũ wĩva wa vata?

⁵ Soma Alomi 8:4-13. Kĩlungu kya 8 kya ĩvuku ya Alomi nĩkĩeleetye kĩvathũkany’o kya ala mavikĩlaa ‘maũndũ ma mwĩĩ’ na ala mavikĩlaa ‘maũndũ ma veva.’ Andũ amwe no masũanĩe kana kĩlungu kĩu kĩeleetye kĩvathũkany’o kya andũ ala matesĩ ũw’o na ala mawĩsĩ, kana kwa ndeto ingĩ, Aklĩsto na ala mate Aklĩsto. Ĩndĩ valũanĩ ũsu Vaulo aneenaa na ‘ala me Lomi, endwa ma Ngai, ala meetiwe methĩwe atheu.’ (Alo. 1:7) Kwoou kĩlungunĩ kyu Vaulo oonanasya kĩvathũkany’o kya Aklĩsto ala maatĩĩaa maũndũ ma mwĩĩ na Aklĩsto ala maatĩĩaa maũndũ ma veva. Kĩvathũkany’o kyu nĩ kĩva?

6, 7. (a) Mbivilia ĩtũmĩĩte ndeto “mwĩĩ” kwa nzĩa ta syĩva? (b) Ĩandĩkonĩ ya Alomi 8:4-13, Vaulo aneeneaa kyaũ ĩla watũmĩie ndeto “mwĩĩ”?

⁶ Kwamba kũsũanĩa ndeto “mwĩĩ” ĩla yatũmĩiwe nĩ Vaulo. Aitũmĩa ndeto ĩsu oonanasya kyaũ? Ndeto “mwĩĩ” ĩtũmĩĩtwe Mbivilianĩ kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Mavinda amwe ĩla yatũmĩwa yĩthĩawa ĩyonany’a mwĩĩ ũũ witũ wa nyama. (Alo. 2:28; 1 Ako. 15:39, 50) O na mavinda angĩ no yonany’e andũ maileny’e ũndũ. Kwa ngelekany’o, Mbivilia yaĩtye kana Yesũ aĩ “wa ũsyao wa Ndaviti kwondũ wa mwĩĩ,” na Vaulo atalaa Ayuti ta ‘mbaĩ yake kwa mwĩĩ.’—Alo. 1:3; 9:3.

⁷ Ĩndĩ maũndũ ala Vaulo waandĩkie kĩlungunĩ  kya 7 no matũtetheesye tũkaelewa kĩla waneeneaa ĩla watũmĩie ndeto “mwĩĩ” ĩandĩkonĩ ya Alomi 8:4-13. Kĩlungunĩ kyu kya 7 oonanisye kana kwĩkala “maũndũnĩ ma mwĩĩ” nĩkwakonanĩtye na “mĩmeo ya naĩ” ĩla ĩvindanĩ yĩu ‘yeekaa mamuthanĩ moo.’ (Alo. 7:5) Ũndũ ũsu no ũtũtetheesye tũkaelewa kĩla Vaulo woonanasya ĩla wawetie “ala mavikĩlaa mwĩĩ” na asya kana asu “malilikanaa maũndũ ma mwĩĩ.” Aneeneaa andũ ala masumbĩkĩtwe kana mendaa mũno kwĩanĩsya mawendi ma mĩĩ yoo yĩ na naĩ. Aingĩ moo nĩ andũ maatĩĩaa mĩmeo yoo na mawendi moo, methĩwe nĩ mawendi ma kũlaalaa kana nĩ mawendi o angĩ.

8. Nĩkĩ waĩ ũndũ mwaĩlu kũkany’a o na Aklĩsto etĩkĩw’a mauta ĩũlũ wa ‘kũvikĩla mwĩĩ’?

⁸ Ĩndĩ no ũseng’e nĩkĩ Vaulo woonie vata wa kũtavya Aklĩsto etĩkĩw’a mauta ĩũlũ wa mũisyo wa ‘kũvikĩla mwĩĩ.’ W’o mũisyo ta ũsu no ũmakwate Aklĩsto ũmũnthĩ, o na kũtw’ĩka Ngai nũmetĩkĩlĩte matw’ĩke anyanyae na nũmosaa ta alũngalu? Ũndũ wa kũmakya nĩ kana vai Mũklĩsto ũtambĩĩa kũatĩĩa mawendi ma mwĩĩ wake wĩ na naĩ. Kwa ngelekany’o, Vaulo aandĩkie kana ana-a-asa amwe ma Lomi maĩ ngombo sya “mavu moo ene,” kana kwa ndeto ingĩ, maĩ ngombo sya mawendi moo ene, methĩwe nĩ mawendi ma ũlaalai kana nĩ ĩtomo ya kũya, kũnyw’a, kana o ya maũndũ angĩ. O na amwe ma ana-a-asa asu “nĩmakengaa andũ ala mate na ũthũku.” (Alo. 16:17, 18; Avi. 3:18, 19; Yuta 4, 8, 12) O na ĩngĩ lilikana ve mwana-a-asa wa Kolintho wekalĩte na “mũka wa ĩthe” kwa ĩvinda. (1 Ako. 5:1) Maũndũ asu nĩmeũtuma tũelewa nĩkĩ Ngai watũmĩie Vaulo kũkany’a Aklĩsto ĩũlũ wa “kũlilikana kwa mwĩĩ.”—Alo. 8:5, 6.

9. Nĩ maũndũ meva tũtonya kwasya kana ti mo maneenewe ĩandĩkonĩ ya Alomi 8:6?

⁹ Ũkany’o ũsu nũtwaĩlĩte o na ũmũnthĩ. Nĩkĩ? Nũndũ o na Mũklĩsto ũmũthũkũmĩte Ngai kwa myaka mingĩ no ambĩĩe kũtũnga kĩlĩko kyake maũndũnĩ ma mwĩĩ. Ĩndĩ ĩla tũkwasya ũu tũikũneenea Mũklĩsto ũla mavinda kwa mavinda ũsũanĩaa ĩũlũ wa kyaũya, kũkwata wĩa, kwĩtanĩthya, kana wĩsaa kũsũanĩa ĩũlũ wa wendo ũla wĩthĩawa katĩ wa mũndũũme na mũka. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ asu nĩ maũndũ mekawa nĩ vakuvĩ athũkũmi onthe ma Ngai. Kwa ngelekany’o, Yesũ nĩwatanĩaa kyaũya, na nĩwaĩthisye andũ angĩ. O na ĩngĩ, nĩweesĩ vata wa kwĩtanĩthya. Nake Vaulo nĩwaandĩkie ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ nthĩnĩ wa mũtwaano.

10. Ĩandĩkonĩ ya Alomi 8:5, 6, ndeto “kũlilikana,” yonanasya kyaũ?

 ¹⁰ Kwoou ĩla Vaulo wawetie ndeto ii, ‘kũlilikana kwa mwĩĩ,’ aneenaa ĩũlũ wa kyaũ? Ndeto ya Kĩkiliki ĩla Vaulo watũmĩie vau yonanasya “kũsũanĩa ũndũ mũna mũno kana kwĩkĩa ũndũ mũna ngoonĩ, na kũtũmĩa ũtonyi witũ wa kũsũanĩa tũvange maũndũ kĩlĩkonĩ kĩeleelo kĩnene kĩ kũmeanĩsya.” Ala malilikanaa maũndũ ma mwĩĩ mũno mũno metĩkĩlasya mĩĩ yoo yĩ na naĩ ĩmatongoesye ĩla mekwĩka maũndũ. Mũsomi ũmwe nĩwaeleisye ĩũlũ wa ndeto ĩsu ĩtũmĩĩtwe ĩandĩkonĩ ya Alomi 8:5 asya kana yonanasya “andũ ala methĩawa o malilikene maũndũ ma mwĩĩ. Andũ ta asu mendete mũno vyũ maũndũ ma mwĩĩ, matindĩaa kũmaneenea, na nĩmamekaa na kũmakumya.”

11. Nĩ maũndũ meva twaĩlĩte kũsũanĩa ĩla tũkwĩkũlya ĩkũlyo yĩĩ, ‘Nĩ kyaũ twendete mũno kwĩka?’

¹¹ Waĩ ũndũ wa vata Aklĩsto ma Lomi meyĩosye mamanye ilĩko syoo syalũmĩte maũndũnĩ meva. Mo no methĩwe mendete mũno kana masumbĩkĩtwe nĩ “maũndũ ma mwĩĩ”? O naitũ twĩ na vata wa kwĩyĩosya. Nĩ maũndũ meva twendete mũno, na nĩ kyaũ tũneeneaa mavinda maingĩ? Nĩ ũndũ wĩva twonaa wĩ wa vata? Amwe meyĩosya no methĩe kaĩ kĩla mendete mũno nĩ kũsama mbinyu syĩ kĩvathũkany’o, kwanakavya nyũmba syoo, kũmantha mĩsono myeũ ya ngũa, kwĩka mĩvango ya viasala, kũthi kũtembea kũndũ, na maũndũ angĩ ta asu. Maũndũ asu ti mathũku nũndũ nĩ maũndũ andũ mekaa kĩla mũthenya. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩmwe Yesũ nĩwaseũvisye mbinyu, na ve ĩvinda Vaulo weeie Timotheo anyusae “mbinyu nini.” (1 Tim. 5:23; Yoa. 2:3-11) Ĩndĩ mo Yesũ na Vaulo ‘matindĩaa kũneenea, na kũkumya’ ũnywi wa mbinyu? Ũsu nĩw’o ũndũ ũla mendete mũno na ‘matindĩaa kũneenea’? Aiee. Nata naitũ? Nĩ kyaũ twendete mũno kwĩka?

12, 13. Nĩkĩ twaĩle kwosa kwa ũito maũndũ ala tũsũanĩaa kwĩka?

¹² Kwĩyĩosya nĩ kwa vata mũno. Nĩkĩ? Nũndũ Vaulo aandĩkie ũũ: ‘Kũlilikana kwa mwĩĩ nĩ kĩkw’ũ.’ (Alo. 8:6) Kwoou vate nzika, ũsu ti ũndũ wa kũvũĩwa ngũĩ nũndũ no ũtume mũndũ akw’a kĩ-veva ĩvindanĩ yĩĩ na ĩvindanĩ yĩla yũkĩte ayũka kwanangwa. Ĩndĩ Vaulo ndoonanasya kana mũndũ ambĩĩa kwĩthĩwa na ‘kũlilikana kwa mwĩĩ’ ndatetheka na mũthya wake no kwanangwa. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ nĩvatonyeka mũndũ akaalyũka. Kwa ngelekany’o, sũanĩa ũla mũndũũme wa Kolintho waatĩĩie maũndũ ma “mwĩĩ” na ĩtina esa kũtengwa. Ĩndĩ aĩ o atonya kũalyũka, na nĩ w’o nĩwaalyũkile. Nĩwaekie kũatĩĩa maũndũ ma mwĩĩ na asyoka nzĩanĩ ĩla yaĩlĩte.—2 Ako. 2:6-8.

¹³ Ethĩwa nĩvatonyekie mũndũ ũsu aalyũka, o na ũmũnthĩ nĩ ũndũ ũtonyeka Mũklĩsto akaalyũka, na mũno mũno ethĩwa ndalikĩte maũndũnĩ ma mwĩĩ mũno ta mũndũũme ũsu wa Kolintho. Kwa w’o, ũkany’o ũsu Vaulo waumisye ĩũlũ wa kĩla kĩtonya kũkwata mũndũ ũla wĩthĩawa na “kũlilikana kwa mwĩĩ,” nĩwaĩle kũthuthya Aklĩsto makeka moalyũku ala maĩlĩte!

14, 15. (a) Vaulo atũthangaaĩtye tũlilikanae kyaũ? (b) Nĩ ũndũ wĩva ndeto ii, “kũlilikana kwa Veva,” itonanasya?

¹⁴ Mũtũmwa Vaulo amina kumya ũkany’o ĩũlũ wa “kũlilikana kwa mwĩĩ” nĩwawetie ndeto ii nzeo: “Kũlilikana kwa Veva nĩ thayũ na mũuo.” Ũsu nĩ mũthĩnzĩo mũseo ta kĩ kwa ala methĩawa na kũlilikana kwa veva! Mathĩtwe thayũ na mũuo. Tũtonya ata kũkwata mũthĩnzĩo ũsu?

¹⁵ Ndeto ii, “kũlilikana kwa Veva,” iyonanasya aĩ mũndũ aĩle kwĩkala ta ũtwĩe nthĩ yake e weka. O na iyonanasya kana mũndũ ndaĩle kũsũanĩa maũndũ angĩ eka o ĩũlũ  wa Mbivilia, ngwatanĩo yake na Ngai, na wĩkwatyo wake wa ĩvinda yũkĩte. Lilikana kana Vaulo na angĩ ma ĩvindanĩ ya atũmwa ala mamwendeeasya Ngai, nĩmeekaa maũndũ o ala mekawa kĩla mũthenya. Nĩmaĩsaa na kũnyw’a. O na angĩ moo maĩ na mĩsyĩ na nĩmathũkũmaa nĩ kana meanĩsye mavata moo.—Mko. 6:3; 1 Ath. 2:9.

16. O na kau Vaulo nĩweekaa maũndũ maingĩ mekawa o kĩla mũthenya, nĩ kyaũ kyaĩ kya vata kwake?

¹⁶ Ĩndĩ athũkũmi asu ma Ngai mayaaĩtĩkĩlya maũndũ asu ma kĩla mũthenya matw’ĩke nĩmo ma vata kwoo. Mbivilia nĩwetete kana Vaulo nĩwathũkũmaa wĩa wa kũseũvya maeema. Ĩndĩ ĩsyokete ĩkonany’a kana ũndũ ũla waĩ wa vata kwake na wawĩkaa ate kũtĩĩa waĩ kũtavany’a na kũmanyĩsya andũ. (Soma Meko ma Atũmwa 18:2-4; 20:20, 21, 34, 35.) Ũndũ ũsu now’o wathuthisye ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma Lomi mekae. Kwoou vate nzika, kĩla kyaĩ kya vata mũno kwa Vaulo kyaĩ maũndũ ma kĩ-veva. Ana-a-asa ma Lomi nĩmaaĩle kũatĩĩa ngelekany’o yake na ũu now’o o naitũ twaĩle kwĩka.—Alo. 15:15, 16.

17. “Kũlilikana kwa Veva” kũtonya kũtũetee moathimo meva?

¹⁷ Tũtonya kũtetheka ata twaatĩĩa ngelekany’o ya Vaulo? Ĩandĩko ya Alomi 8:6 nĩyĩsũngĩĩte ĩkũlyo yĩu nesa. Yaĩtye: “Kũlilikana kwa Veva nĩ thayũ na mũuo.” Ũu nĩ kwasya kana twaĩle kũeka ilĩko sitũ itongoew’e na iisumbĩkwa nĩ veva mũtheu, na kũieka isũanĩe maũndũ mosanĩte na kwenda kwa Ngai na mosũanĩo make. No twĩthĩwe na mũĩkĩĩo vyũ kana tweetĩkĩla kũsumbĩkwa nĩ “Veva” tũkekalaa nesa na twĩ eanĩe. Na ĩtinanĩ tũkakwata thayũ ũtathela, twĩthwe tũkathi ĩtunĩ kana tũkekala kũũ nthĩ.

18. “Kũlilikana kwa Veva” kũtũeteae mũuo ata?

¹⁸ Kwaekai twambe kwona nĩ kwa nzĩa yĩva ‘kũlilikana kwa veva nĩ mũuo.’ Andũ aingĩ nĩmathĩnĩkaa mũno maimantha mũuo wa kĩlĩko. Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu methĩawa maiũmantha ithyĩ twĩthĩawa tũiũtanĩa. Kĩndũ kĩmwe kyonanasya kana twĩ na mũuo ũsu nĩ kĩĩ: Nĩtũtataa kĩla tũtonya twĩthĩwe na mũuo mĩsyĩnĩ yitũ na ikundinĩ sitũ. Nũseo tũkekala twĩsĩ kana ithyĩ ene vamwe na ana-a-asa ala angĩ twĩ andũ me na naĩ. Nũndũ wa ũu, mavinda kwa mavinda mathĩna nĩmatonya kumĩla. Ĩla kweethĩwa ũu nĩtũthuthĩtw’e tũatĩĩe ũtao ũũ wa Yesũ: ‘Ĩw’ana na mwana-a-au.’ (Mt. 5:24) Wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kwĩw’ana ĩla twalilikana kana o nake mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũsu tũvĩtanĩsye amũthũkũmaa ũla “Ngai wa mũuo.”—Alo. 15:33; 16:20.

19. Nĩ mũuo wĩva wa mwanya tũtonya kũtanĩa?

¹⁹ Na ĩndĩ ve mũuo wa mũthemba ũngĩ ũtatonya kũthimĩka. Nĩ mũuo wĩva? “Kũlilikana kwa Veva” nĩkũtumaa tũtanĩa mũuo vamwe na Mũmbi witũ. Isaia aandĩkie atĩĩ: “[We Yeova] ũkamwĩkalya e mũuonĩ mwĩanĩu we ũla kĩlilikano kyake kĩlũlũmĩle kwaku we; nũndũ nũkũĩkĩĩaa.” Ndeto isu nĩsyeanĩie ĩvindanĩ ya Isaia, ĩndĩ ũmũnthĩ niendeee kwĩanĩa kwa nzĩa nenange.—Isa. 26:3; soma Alomi 5:1.

20. Nĩkĩ ũũtũnga mũvea nũndũ wa ũtao ũla wĩ ĩvukunĩ ya Alomi kĩlungu kya 8?

²⁰ Kwoou twĩthĩwe twĩ etĩkĩw’a mauta kana twĩ na wĩkwatyo wa kwĩkala nthĩ nzaũ tene na tene, nĩtwaĩle kwonany’a mũvea witũ kwondũ wa ũtao mũveveee ũla wĩ nthĩnĩ wa ĩvuku ya Alomi kĩlungu kya 8. Tũtũngaa mũvea ta kĩ nũndũ wa ũtao ũsu ũtwĩkĩĩte vinya tũiketĩkĩlye thayũ witũ ũsumbĩkwe nĩ maũndũ ma “mwĩĩ”! Vandũ va kũsumbĩkwa nĩ mwĩĩ, nĩtwonaa ũĩ wa kwĩkala kwosana na ndeto ii mbeveee: “Kũlilikana kwa Veva nĩ thayũ na mũuo.” Ũathimo wa kwĩka ũu nĩ thayũ wa tene na tene, nũndũ Vaulo aandĩkie: “Ĩtuvi ya naĩ nĩ kĩkw’ũ; ĩndĩ mũthĩnzĩo wa Ngai nĩ thayũ ũtathela nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ Mwĩaĩi waitũ.”—Alo. 6:23.