1. Aingĩ mekaa ata meew’a ndeto sya ũĩ ila syĩ Mbivilianĩ? (Nthimo 1:20, 21)

 NTHĨNĨ wa nthĩ mbingĩ, nĩtũkothete kwona atavany’a ma Ũsumbĩ me na ũtanu maũngamĩte kũla kwĩsĩlaa andũ aingĩ mainenga ala mavĩtĩte mavuku. We waatũmĩa nzĩa ĩsu ya kũtavany’a? Ethĩwa waamĩtũmĩa, ndũlea kwĩthĩwa waasũanĩa ĩandĩko ya Nthimo, yĩla yaĩtye ũĩ nũkayĩaa na wasya mũnene kũla kwĩ andũ aingĩ nĩ kana mew’e ũtao waw’o. (Soma Nthimo 1:20, 21.) Mbivilianĩ na mavukunĩ maitũ nĩ vo tũkwataa “ũĩ” wa w’o, kana ũĩ wa Yeova. Ũĩ ũsu nĩw’o ũtumaa andũ mosa ĩtambya ya mbee ya kũkinyĩla ĩla nzĩanĩ ya thayũ. Na kwoou nĩtũtanaa mũno yĩla mũndũ weetĩkĩla mavuku maitũ. Ĩndĩ ti onthe mekaa ũu. Amwe mayendaa kũmanya kĩla Mbivilia yaasya. Angĩ mekaa kũtũthekeea. Masũanĩaa Mbivilia nĩyavĩtiwe nĩ ĩvinda. Namo angĩ maumanasya maũndũ ala Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa mwĩkalĩle, maivanga ala mamĩatĩĩaa nĩ akalĩ na monaa me alũngalu mũno kwĩ andũ ala angĩ. Ĩndĩ nũndũ Yeova nũtwendete, nũnengae ũĩ wake onthe ala mekwenda. Ekaa ũu ata?

2. Nĩ va tũtonya kũkwata ũĩ wa w’o ũmũnthĩ, ĩndĩ andũ aingĩ manyuvaa kwĩka ata?

² Nzĩa ĩmwe Yeova ũtũmĩaa kũtũnenga ũĩ wake nĩ kwĩsĩla Ndeto yake, Mbivilia. Andũ aingĩ no makwate ĩvuku yĩu. Nao nata mavuku maitũ ala methĩawa maneeneete Mbivilia? Yeova nũtũathimĩte mũno nũndũ yu no makwatĩkane kwa ithyomo mbee wa 1,000. Ala mamasoma na maatĩĩa kĩla meemanyĩsya maileaa kũtetheka. Ĩndĩ aingĩ nĩmanyuvĩte kũema kũmwĩthukĩĩsya Yeova. Yĩla mekwenda kwĩka  motwi, mekwatasya ũĩ woo ene kana kĩla meũtavw’a nĩ angĩ. Na no matũvũthye nĩkwĩthĩwa tũnyuvaa kũatĩĩa kĩla kĩ Mbivilianĩ. Ĩsomo yĩĩ nĩyĩkũelesya nĩkĩ mekaa ũu. Ĩndĩ mbee, ekai twone ũndũ tũtonya kũkwata ũĩ wa Yeova.

3. Tũtonya ata kũkwata ũĩ wa w’o?

³ No twasye ũĩ nĩ ũtonyi wa kũtũmĩa kĩla twĩsĩ kwĩka motwi maseo. Ĩndĩ ũĩ wa w’o ũkonetye maũndũ maingangĩ. Mbivilia yaĩtye: “Kũmũkĩa Yeova nĩkw’o wambĩlĩlyo wa ũĩ; na kũmũmanya Ũla Mũtheu nĩkw’o ũmanyi.” (Nth. 9:10) Kwoou yĩla tũkwenda kwĩka ũtwi wa vata, twaĩlĩte kwamba kũmanya woni wa Yeova, kana kwa ndeto ingĩ, twaĩle kwamba “kũmũmanya Ũla Mũtheu.” No tũmũmanye kwa kwĩmanyĩsya Mbivilia na mavuku maitũ. Tweeka ũu, twĩthĩawa tũyonany’a twĩ na ũĩ wa w’o.—Nth. 2:5-7.

4. Nĩkĩ no Yeova e weka ũtonya kũtũnenga ũĩ wa w’o?

⁴ No Yeova e weka ũtonya kũtũnenga ũĩ wa w’o. (Alo. 16:27) Nĩkĩ tũkwasya kana ũĩ wumaa kwake? Mbee, nũndũ nĩwe Mũmbi, nĩwĩsĩ nesa vyũ kyonthe kĩla woombie. (Sav. 104:24) Kelĩ, maũndũ onthe ala wĩkaa monanasya nĩ mũĩ. (Alo. 11:33) Katatũ, mavinda onthe ũtao mũseo ũla ũtũnengae nũtethasya ala maũatĩĩaa. (Nth. 2:10-12) Kwoou ethĩwa nĩtũkwenda kũkwata ũĩ wa w’o, no nginya twĩtĩkĩle maũndũ asu atatũ na tũimaeka matongoesye motwi na meko maitũ.

5. Vaendaa ata yĩla andũ malea kwĩtĩkĩla kana no Yeova e weka ũtonya kũtũnenga ũĩ wa w’o?

⁵ Andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ nĩmetĩkĩlaa kana syĩndũ ila syĩ thayũ iseũvĩtw’e kwa nzĩa ya mwanya vyũ, ĩndĩ nĩmaleaa kana kwĩ Mũmbi, na maasya kana syĩndũ isu syeekie kwĩyumĩlya. Angĩ namo mavangaa nĩmamũĩkĩĩaa Ngai, ĩndĩ monaa myolooto ya Mbivilia ta yavĩtiwe nĩ ĩvinda, na nũndũ wa ũu, manyuvaa kwĩka o kĩla mekwenda. Kĩu kĩtumĩte vathi ata? Mo maũndũ ĩũlũ wa nthĩ nĩmaseũvĩte aĩ nĩkwĩthĩwa andũ maatĩĩaa ũĩ woo ene? Mo nĩmakwatĩte ũtanu wa w’o kana wĩkwatyo mũseo wa ĩvinda yũkĩte? Maũndũ ala twĩyoneaa maĩkĩĩthĩtye ũw’o ũũ: “Vati ũĩ kana ũmanyi kana ũtao ũtonya kũkita na Yeova.” (Nth. 21:30) Kwoou nĩ ũndũ mũseo ta kĩ tũendeee kũmwĩkwatya Yeova atũnenge ũĩ wa w’o! Ũndũ wa kũmakya nĩ kana andũ aingĩ mayĩkaa ũu. Nĩkĩ?

6. Kwosana na Nthimo 1:22-25, naaũ maleaa kwĩthukĩĩsya ũĩ wa w’o?

⁶ Aingĩ nĩmaleaa kwĩthukĩĩsya ũĩ wa w’o yĩla ‘ũũkaya na wasya mũnene nzĩanĩ nene.’ Kwosana na Mbivilia, ve ikundi itatũ sya andũ maleaa ũĩ, namo nĩ ala ‘mate ũmanyi,’ “akaakaan’ya,” kana ala me kĩvũthya, na “ndia.” (Soma Nthimo 1:22-25.) Ekai twone mĩtuo ĩla ĩtumaa malea ũĩ wa Ngai, na tũisyoka twone ũndũ tũtonya kwĩsũvĩa tũikekale tamo.

7. Nĩkĩ andũ amwe manyuvaa kwĩkala ‘mate ũmanyi’?

⁷ Andũ ala ‘mate ũmanyi’ nĩ ala maĩkĩĩaa kyonthe kĩla meew’a, na methĩawa matonya kwaw’a kana kũkengeka na mĩtũkĩ. (Nth. 14:15) Kaingĩ nĩtũkomanaa na andũ ta asu ũtavany’anĩ. Kwa ngelekany’o, kwasũanĩa andũ milioni mbingĩ ala maĩtw’e nĩ atongoi ma ndĩni kana ma siasa. Amwe nĩmatelemaa mũno yĩla mesa kũmanya kana atongoi asu methĩĩtwe maimasya.  Ĩndĩ ala mawetetwe nthĩnĩ wa Nthimo 1:22 manyuvaa kwĩkala mate na ũmanyi nũndũ ũu nĩw’o mendaa. (Yel. 5:31) Matanĩaa kwĩka kĩla mekwenda, na mayendaa kũmanya kĩla Mbivilia yaasya kana kũatĩĩa mĩao yayo. Namo angĩ mew’aa ta mũndũ mũka ũmwe wa ndĩni mũno wa Quebec, Canada. Eeie mwana-a-asa ũmwe wamũthokeie atĩĩ: “Ethĩwa mũthembi witũ nũtwaĩtye, nĩwe waĩle kũtũlwa mũtĩ, ti ithyĩ!” Mwa tũyenda kwĩkala ta andũ asu meany’a ngũlũ ũu o na vanini!—Nth. 1:32; 27:12.

8. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũkwate ũmanyi?

⁸ Mbivilia yĩthĩawa na kĩtumi kĩseo yĩla ĩkũtwĩkĩa vinya tũikaendeee kwĩthĩwa tũte na ũmanyi, na vandũ va ũu, ‘tũyĩthĩwa twĩ andũ aima nthĩnĩ wa kũelewa kwitũ.’ (1 Ako. 14:20) Tũkwataa ũmanyi kwa kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia thayũnĩ. Na ĩndĩ o kavola kwa kavola nĩtwĩyoneaa ũndũ myolooto ĩsu ĩkũtũtetheesya twĩsiĩĩanĩe na mathĩna na tũyĩka motwi maseo. Kwoou nũseo tũsisye ũndũ tũendeee ngalĩko ĩsu. Kwa ngelekany’o, ethĩwa nĩtwĩthĩĩtwe tũyĩmanyĩsya Mbivilia na nĩtũendaa maũmbanonĩ, no twĩkũlye nĩkĩ tũtosete ĩtambya ya kwĩyumya tũmũthũkũme Yeova na tũkavatiswa. Na ethĩwa twĩ avatise, yo nĩtwĩkĩte maendeeo tũkatw’ĩka atavany’a na alimũ aseango ma ũvoo mũseo? Mo motwi maitũ nĩmonanasya kana tũtongoeaw’a nĩ myolooto ya Mbivilia? Nĩtwĩkalanasya na andũ ala angĩ kwa nzĩa ĩkwonany’a kana twĩ na nguma sya Kĩklĩsto? Twoona vandũ twaĩlĩte kwaĩlangya, nĩtwaĩle kũsũanĩa mũno mokũsĩ ma Yeova, nũndũ “[nĩmamũĩvasya] ũla ũte na ũmanyi.”—Sav. 19:7.

9. “Akaakaan’ya” monanasya ata kana nĩmaleaa ũĩ?

⁹ Kĩkundi kya kelĩ kya ala maleaa ũĩ wa Ngai nĩ “akaakaan’ya,” kana ala me kĩvũthya. Mavinda amwe nĩtũkomanaa na andũ ta asu ũtavany’anĩ. Matanĩaa mũno kũvũĩa angĩ ngũĩ. (Sav. 123:4) Mbivilia nĩyathanie kana mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo andũ aingĩ makeethĩwa me kĩvũthya. (2 Vet. 3:3, 4) Andũ amwe ũmũnthĩ mailye o ta athoni ma ũla mũndũ mũlũngalu weetawa Loto, nũndũ mayĩthukĩĩasya ũkany’o wa Ngai. (Mwa. 19:14) Aingĩ nĩmathekeeaa ala maatĩĩaa myolooto ya Mbivilia. Mekaa ũu nũndũ methĩawa maatĩĩe “mawendi moo mathũku ma kũlea kũmũkĩa Ngai.” (Yuta 7, 17, 18) Akaĩi ma mũĩkĩĩo na ala angĩ mamũleaa Yeova nĩmo mailye vyũ oou Mbivilia ĩeleasya ĩũlũ wa akaakaany’a!

10. O tondũ vonanĩtw’e nthĩnĩ wa Savuli 1:1, tũtonya kwĩsũvĩa ata tũikekale ta akaakaany’a?

¹⁰ Tũtonya kwĩsũvĩa ata tũikekale ta akaakaany’a? Ũndũ ũmwe nĩ kwa kwĩvathana na kĩtindo kya ala mendete kũnyungunyĩsya. (Soma Savuli 1:1.) Ũu nĩ kwasya tũyaĩle kwĩthukĩĩsya akaĩi ma mũĩkĩĩo o na vanini kana kũsoma maũndũ ala maandĩkaa. Nĩtwĩthĩawa twĩsĩ kana tũkaema kwĩsisya, no tũkwatwe nĩ mũtuo wa kũnyungunyĩsya o kavola kwa kavola, na kĩu kĩituma twambĩĩa kwĩthĩwa na nzika ĩũlũ wa Yeova na myolooto ĩla ũseũvyo wake ũtũnengae. Nĩ kana twĩsũvĩane na ũndũ ta ũsu, no twĩkũlye-ĩ: ‘Nyie nĩngothaa kũnyungunyĩsya yĩla twanengwa myolooto myeũ kana twakwata ũmanyi mweũ ĩũlũ wa ũndũ mũna? Nĩnumanasya ala matongoesye?’ Twoosa ĩtambya na mĩtũkĩ tũlũnge mĩtuo ta ĩsu, Yeova akendeeaw’a nithyĩ.—Nth. 3:34, 35.

11. “Ndia” syonaa ata mĩao ya Yeova ya mwĩkalĩle?

 ¹¹ Kĩkundi kya katatũ kya ala maleaa ũĩ nĩ “ndia.” Methĩawa me atumanu nũndũ nĩmaleaa kũatĩĩa mĩao ya Ngai ya mwĩkalĩle. Na vandũ va ũu, mekaa kĩla monaa kĩ kĩseo methonĩ moo ene. (Nth. 12:15) Andũ ma mũthemba ũsu nĩmamũleaa Yeova, ũla nĩwe Mwambĩlĩlya wa ũĩ. (Sav. 53:1) Yĩla twakomana na andũ ta asu ũtavany’anĩ, makothaa kũtũthekeea mũno nũndũ wa kwona tũinenga ndaĩa myolooto ya Mbivilia. Ĩndĩ maiĩ ũtethyo matũnenga. Mbivilia yaĩtye ũũ: “Ũĩ wĩ ĩũlũ mũno kũmĩvĩtũka ndia: ndĩathamĩasya kanyw’a wayo mbingĩlonĩ.” (Nth. 24:7) Ndia iyĩthĩawa na ũtao o na ũmwe mũseo itonya kũtũnenga. Nũndũ wa ũu, ti ũsengy’o kwona Yeova atũkanĩtye akatwĩa atĩĩ: “Uma vala ve ndia.”—Nth. 14:7, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

12. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikekale ta ndia?

¹² Kĩvathũkany’o na andũ ala mamenete ũtao wa Ngai, ithyĩ nĩtwendete mĩao yake yonthe, o vamwe na ĩla ĩkonetye mwĩkalĩle. Ũndũ ũmwe ũtonya kũtũtetheesya twende mĩao ĩsu mũnango nĩ kũsianĩsya kĩla kĩkwataa ala ewi na ala mate ewi. Sũanĩa mathĩna ala andũ meyĩeteae nũndũ wa kũlea na ngũlũ ũtao mũseo wa Yeova. Na ĩndĩ ũisũanĩa ũndũ we mwene ũendeee nesa nũndũ wa kũmwĩw’a Ngai.—Sav. 32:8, 10.

13. We Yeova nũtũlasimĩthasya kũatĩĩa ũtao mũseo ũla ũtũnengae?

¹³ Yeova nũĩkĩĩthĩtye kana andũ onthe no makwate ũĩ wake, ĩndĩ ndalasimĩthasya mũndũ o na ũmwe kũwĩtĩkĩla. O na vailye ũu, nũtũtavasya kĩla kĩkwataa ala matethukĩĩasya ũĩ wake. (Nth. 1:29-32) Ala maleaa kũatĩĩa mĩao ya Yeova na ngũlũ “makaya ũsyao wa mĩendele yoo ene.” Ĩtina wa ĩvinda, mwĩkalĩle woo ũkatuma makwatwa nĩ woo mwingĩ, thĩna, na mũthya wanangĩko. Kĩvathũkany’o namo, ala methukĩĩasya ũtao ũla Yeova ũtũnengae na maiũatĩĩa, mathĩtwe ũũ: “Ũla ũmbĩthukĩĩsya akatũaa eyelelye, na akekala athũmũĩte vate w’ĩa wa ũthũku.”—Nth. 1:33.

14-15. Ĩandĩko ya Nthimo 4:23 yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁴ Yĩla twatũmĩa ũĩ wa Ngai, mavinda onthe nĩtũtethekaa. O tondũ twoona, Yeova nũĩkĩĩthĩtye kana kĩla ũmwe no akwate ũtao mũseo ũla ũtũnengae. Kwa ngelekany’o, ĩvukunĩ ya Nthimo nũtũnengete ũtao mũseo ũtonya kũtũtethya mavinda onthe twaũatĩĩa. Ekai twone ngelekany’o inya.

¹⁵ Sũvĩa ngoo yaku ya ngelekany’o. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Sũvĩa ngoo yaku wĩyumĩtye vyũ, nũndũ nĩyo kĩthima kya thayũ waku.” (Nth. 4:23, BCK) Kwasũanĩa kĩthito kĩla twĩkĩaa nĩ kana tũsũvĩe ngoo sitũ.  Twĩthĩawa twaĩle kũya lĩu mũseo, kwĩka masoesi matoetye, na kwĩvathana na imanyĩo nthũku. Nĩ kana tũsũvĩe ngoo sitũ sya ngelekany’o, no nginya twĩke maũndũ ta asu. Kwa ngelekany’o, no nginya tũsome Ndeto ya Ngai kĩla mũthenya. No nginya twĩyũmbanĩsye maũmbano ma Kĩklĩsto na tũyumya maelesyo. O na ĩngĩ, no nginya twĩke masoesi kwa nzĩa ya ngelekany’o, kwa kwĩkĩa kĩthito kingĩ ũtavany’anĩ. Na ĩndĩ no nginya twĩsũvĩane na imanyĩo nthũku kwa kwĩvathana na kĩndũ o na kĩva kĩtonya kũvukya mosũanĩo maitũ, ta maũndũ mavuku ma kwĩtanĩthya na itindo nthũku.

16. Nĩkĩ ũtao ũla wĩ Nthimo 23:4, 5 ũtonya kũtũtethya mũno ũmũnthĩ?

¹⁶ Ĩanĩwa nĩ kĩla wĩ nakyo. Mbivilia ĩtũnengete ũtao ũũ: “Ndũkenosye wĩthĩwe mũthwii; . . . ũkaketeea kĩla kĩte vo? Nũndũ vate ndĩi mothwii nĩmeseũvĩasya nthwau, ta ndiũ ĩla ĩũlũkaa yelekele ĩtunĩ.” (Nth. 23:4, 5) Ũthwii nũthelaa. Ĩndĩ o na vailye ũu, ũmũnthĩ ala athwii o vamwe na ngya matindĩaa kwĩthĩny’a maimantha ũndũ meũkwata mbesa. Kĩu kĩtumaa meka maũndũ meũmanangĩa ĩsyĩtwa, mekwananga ndũũ yoo na ala angĩ, o na mekwananga ũima woo wa mwĩĩ. (Nth. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10) Kĩvathũkany’o na ũu, ũĩ nũtumaa twĩthĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa mbesa. Woni ta ũsu nũtũtetheeasya twĩvathane na ĩtomo, na kĩu kĩituma twĩkala twĩ eanĩe na twĩ atanu.—Mũta. 7:12.

17. O tondũ vonanĩtw’e nthĩnĩ wa Nthimo 12:18, tũtonya kwĩka ata tũkwate “ũĩmĩ wa ũla mũĩ”?

¹⁷ Sũanĩa ũtananeena. Tũkaema kwĩsũvĩa, no tũũmĩsye angĩ mũno na ndeto sitũ. Mbivilia yaĩtye: “Ve ũla ũneenaa mĩtũkĩ ateũsũanĩa ta kũtonyanga kwa ũvyũ; ĩndĩ ũĩmĩ wa ũla mũĩ nũvoasya.” (Nth. 12:18) Nĩtwĩthĩawa na ngwatanĩo nzeo na angĩ twaema kũsukana ĩũlũ wa mawonzu moo. (Nth. 20:19) Kwoou nĩ kana ũneeni witũ ũvosye angĩ vandũ va kũmaũmĩsya, no nginya tusũsye ngoo sitũ ũmanyi ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai. (Luka 6:45) Yĩla twavindĩĩsya kĩla Mbivilia  yaasya, ndeto sitũ ikeethĩawa iilye ta “mbuluti ya ũĩ,” ĩla ĩvuũkasya angĩ.—Nth. 18:4.

18. Kũatĩĩa ũtao ũla wĩ Nthimo 24:6 kũtonya kũtũtetheesya ata twaĩlangye ũtavany’a witũ?

¹⁸ Atĩĩa myolooto ĩla tũũnengwa. Mbivilia nĩtũnengete ũtao mũseo ũtonya kũtũtetheesya nĩ kana maũndũ maitũ maĩle. Ĩtwĩĩte atĩĩ: “Kwondũ wa ũtongoi mũĩ ũkakwatya kaũ waku; na wingĩnĩ wa atai kwĩ ũkĩlyo.” (Nth. 24:6) Kwasũanĩa ũndũ kũatĩĩa mwolooto ũsu kũtonya kũtũtetheesya wĩanĩ witũ wa kũtavany’a na kũmanyĩsya. Vandũ va kũtavany’a o ũndũ tũkwenda, nĩtwĩkĩaa kĩthito tũatĩĩe myolooto ĩla tũnengetwe. Maũmbanonĩ maitũ ma Kĩklĩsto nĩtũmanyĩaw’a ũndũ tũtonya kũmanyĩsya yĩla twĩ ũtavany’anĩ, nũndũ nĩ vo alimũ me na ũtũĩka mamanyĩasya matũmĩĩte Mbivilia. O na ĩngĩ, ũseũvyo wa Yeova nũtũnengae syĩndũ ta mavuku na vitio ila itonya kũtetheesya andũ mamĩelewe Mbivilia. We nĩwĩmanyĩĩtye kũtũmĩa syĩndũ isu nesa?

19. Wĩw’aa ata wasũanĩa ũtao mũseo ũla Yeova ũtũnengete? (Nthimo 3:13-18)

¹⁹ Soma Nthimo 3:13-18. Tũtũngaa mũvea ta kĩ nũndũ wa ũtao mũseo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai! Ithyĩ twĩthĩwa va ta keka ti va ũtao ũsu? Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtwoona ngelekany’o sya ũtao mũseo tũtonya kũkwata ĩvukunĩ ya Nthimo. Kwa w’o, Mbivilia yusĩe ũtao mũseo ũla Yeova ũtũnengae. Ekai tũtw’e vyũ kũtũmĩa ũtao ũsu kĩla ĩvinda thayũnĩ witũ. Andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ mayonaa ũĩ wa Ngai wĩ wa vata. Ĩndĩ kĩu kĩyaĩle kũtũmakya nũndũ tũi na nzika kana “nĩ mũtanu ũla wĩkalaa naw’o.”