NASYAIWE mwaka wa 1934. Ĩthe wakwa eetawa Fred Molohan na inyia-a-kwa eetawa Edna Molohan. Ndyĩsa kũsyawa, methĩĩtwe me Amanyĩw’a ma Mbivilia (Ngũsĩ sya Yeova) vandũ va myaka 20. Nĩnĩtanaa mũno nũndũ nĩmamanyĩisye ũndũ ndonya kũmwenda Yeova. Twekalaa taoni nini yĩtawa Parsons, ĩla yĩ ngalĩko ya ĩtheo ya ũthũĩlonĩ wa syũa ya kĩsio kĩtawa Kansas. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ kĩkundinĩ kitũ maĩ etĩkĩw’a mauta. Tũyatĩĩaa maũmbano na twaĩ na kĩmanyĩo kya kũtavany’a ũvoo mũseo. Kĩla Wathanthatũ masaanĩ ma mũthenya, nĩtwaendaa kũtavany’a nzĩanĩ. Ũmũnthĩ vandũ va kwasya ũtavany’a wa nzĩanĩ, twaasya kũtavany’a kũla kwĩthĩawa andũ aingĩ. Mavinda amwe nĩtwanoaa mũno ĩndĩ ĩtina wa kũmina ũtavany’a, ĩthe witũ nĩwatũthooeaa mbalavu.

O na kau kĩkundi kitũ kyaĩ kĩnini, kyaĩ na kĩsio kĩnene kya kũtavany’a, kĩla kyaĩ na tũtaoni twingĩ tũnini na mĩũnda mingĩ. Yĩla twanenga aĩmi mavuku, vandũ va kũtũnenga mbesa matũnengae mboka, matumbĩ (meethĩawa no ĩndĩ malekw’a), kana ngũkũ. Na nũndũ Tata eethĩawa aumisye mĩvothi kwondũ wa mavuku asu, syĩndũ isu syatw’ĩkaa lĩu witũ.

Asyai makwa nĩmamanthie kĩnanda nĩ kana makĩtũmĩae ũtavany’anĩ. Nũndũ naĩ mũnini, ndyaĩ ndonya kũkĩtũmĩa ũndũ vaĩle. Ĩndĩ yĩla twathi kwa amanyĩw’a ma Mbivilia na yĩla twasyokea andũ ala mekwendeew’a, nĩnatanaa mũno kũtetheesya asyai makwa kũmekĩĩa maũvoo malekotiĩtwe ma Mwana-a-asa Rutherford.

Tata aĩ na kakalĩ mũthemba wa Ford ka mwaka wa 1936, na nĩwooveie sivika ĩũlũ wa kakalĩ kaũ. Kakalĩ kaũ nĩkatũtetheeisye mũno wĩanĩ wa kũtavany’a. Mavinda maingĩ, nĩtwambaa kwĩkĩa wathi nĩ kana ũtume andũ menda kwĩthukĩĩsya na ĩndĩ tũimekĩĩa ũvoo wa Mbivilia ũlekotiĩtwe. Ũvoo ũsu wathela, nĩtwanengae ala mekwendeew’a mavuku.

Tũitavany’a taoninĩ ĩmwe nini yĩtawa Cherryvale, ĩla yĩ Kansas, asikalĩ matavisye Tata kana maimũnenga mwanya wa kũlikya kakalĩ kaũ ke na sivika vandũ vala andũ aingĩ mathyũmũaa  Mawakyumwa. Ĩndĩ mamwĩie no akaũngamye nza wa kĩwanza kĩu. Tata ndaatindanĩa namo ĩndĩ nĩwaũngamisye kakalĩ kau vandũ andũ asu maĩ matonya kwĩw’a nesa, na ĩndĩ amekĩĩa ũvoo methukĩĩsye. Nĩnatanĩaa mũno kũtavany’a kwa nzĩa ĩsu twĩ na Tata na mwanake mũkũũa weetawa Jerry.

Myaka ya 1930 yangĩe kũthela, nĩtweekaa kambeini sya kũtavany’a vate kwananga ĩvinda isionĩ ila andũ matũvĩngaa mũno. Twaamũkaa kũtanamba kũkya (o tondũ tweekie taoninĩ ya Joplin, ĩla yĩ Missouri), na ĩndĩ tũithi kũlikĩlya tulakiti kana tũvuku ungu wa mĩomo ya nyũmba sya andũ isionĩ isu. Ĩtina wa kwĩka ũu, nĩtwakomanaa nza wa taoni nĩ kana tũmanye ethĩwa ve ũmwe witũ wĩthwa akwatiwe nĩ asikalĩ.

Ĩvindanĩ yĩu ve nzĩa ĩngĩ ya kũtavany’a twatũmĩaa na yatũtanĩthasya mũno. Nĩ kana tũtavany’e, twoosaa mathangũ manene maandĩkĩtwe maũndũ me kĩvathũkany’o, na ĩndĩ tũimakua na moko kana tũimoveea ithũinĩ na tũithi tũatĩanĩe taoni katĩ. Nĩngũlilikana ĩvinda yĩmwe ana-a-asa amwe maĩ anyanya maitũ mesĩle taoninĩ katĩ makuĩte mathangũ manene maandĩkĩtwe “Ndĩni syĩ Ũvũngũ na Ũvenani.” Maendie ũasa ta wa maili ĩmwe (kĩlomita 1.6) mesĩle taoninĩ katĩ na ĩndĩ masyoka mũsyĩ kwitũ. Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana o na kau mayaneenaa na andũ, aingĩ moonanisye kana nĩmekwendeew’a nĩ kĩla mekwĩka, na vai mũndũ waamavĩnga.

Nĩtwakothaa kuma Kansas na tũithi Texas kwondũ wa maũmbano manene. Tata athũkũmanaa na kambunĩ ya ngalĩ ya mwaki ĩla yeetawa Missouri-Kansas-Texas Railroad (noyo yeetawa M-K-T, kana Katy, Railroad), kwoou tũyaĩvaa kĩndũ yĩla tũendete maũmbanonĩ manene na yĩla tũũthi kwona andũ maitũ ma mũsyĩ. Mami aĩ na mũkũũe weetawa Fred Wismar na kĩveti kyake kyeetawa Eulalie, na mekalaa vandũ vetawa Temple, kĩsionĩ kya Texas. Fred eemanyĩisye ũw’o e wa mũika mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1900, avatiswa, na ambĩĩa kũtavya ainae ũvoo mũseo, ũmwe woo e Mami. Ana-a-asa aingĩ kĩsionĩ kya Central Texas nĩmamwĩsĩ nũndũ aĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko (ĩvindanĩ yĩu mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko eetawa zone servant). Aĩ na tei na ekalaa e mũtanu na ũu watumaa ana-a-asa aingĩ matanĩa kwĩkalany’a nake. O na ĩngĩ nĩwendete ũw’o mũno na nĩwandetheeisye mũno nĩ wa mũika.

Mwaka wa 1941, nĩtwaendie na ngalĩ ya mwaki taoninĩ yĩtawa St. Louis, ĩla yĩ kĩsionĩ kya Missouri, kwondũ wa ũmbano mũnene, ũla waĩ na andũ aingĩ mũno. Andũ onthe ma mũika meeiwe mekale vamwe vandũ vana nĩ kana methukĩĩsye ũvoo wa Mwana-a-asa Rutherford ũla waĩ na kyongo, “Syana sya Mũsumbĩ.” Ũvoo ũsu wathela, nĩtwatanie mũno yĩla Mwana-a-asa Rutherford na ana-a-asa angĩ mamũtetheeasya manengie kĩla ũmwe witũ ĩvuku yeũ yeetawa Children. Twaĩ amũika mbee wa 15,000 ala methukĩĩisye ũvoo ũsu na manengwa ĩvuku yĩu yeũ.

Twĩ Mwei wa 4, 1943, nĩtwatanĩie ũmbano mũnene ũtakola waĩ Coffeyville, kĩsionĩ kya Kansas. Ũmbano ũsu waĩ na kyongo, “Wĩtano wa Kwĩkĩa Kĩthito,” na ndwaĩ andũ aingĩ mũno. Ũmbanonĩ  ũsu nĩtwatangasĩiwe kwambĩĩw’a kwa Sukulu ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi, na twanengwa kavuku kala kaaĩle kũtũmĩawa sukulunĩ ĩsu kaĩ na masomo 52. Sukulu ĩsu yaaĩle kwĩkawa ikundinĩ syonthe. Mwaka ũsu ũte mũthelu, nĩnaumisye ũvoo wakwa wa mbee sukulunĩ ĩsu. Ũndũ ũngĩ ũũtuma nĩlilikana ũmbano ũsu mũno nĩ kana nĩw’o navatisiwe nĩ na andũ angĩ elĩ. Twavatisĩwe ndianĩ yaĩ vakuvĩ na yaĩ na kĩw’ũ kĩthithu mũno.

Naminie sukulu mwaka wa 1951, na nĩnaaĩle kũtw’a kĩla ngwenda kwĩka. Nĩnendaa mũno kũthũkũma Mbetheli nũndũ o nake mũkũũa Jerry ve ĩvinda wathũkũmaa vo. Nĩnausũisye vomu na yatũmwa ovisinĩ wa Brooklyn. Ũtwi ũsu neekie nĩwandetheeisye mũno kĩ-veva. Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ nĩnakwatie valũa nĩtĩtwe Mbetheli na naaĩle kũthi Matukũ 10, Mwei wa 3, 1952.

Nĩnendaa mũno kũthũkũma vala mavuku na makaseti matumbĩthĩaw’a, ĩndĩ ndyaaĩsa kũthũkũma wĩa ũsu. Vandũ va ũu, nanengiwe wĩa wa kũnenganae lĩu na ĩtina nanengwa wĩa wa kũua. Wĩa ũsu nĩwatumie nĩmanyĩsya maũndũ maingĩ. Ũndũ ũngĩ wa kwendeesya nĩ kana masaa ma ala mathũkũmaa ikonĩ nĩmavĩndũkangaa, na ũu nĩwandethisye mũno nũndũ masaa ma mũthenya nĩnakwataa ĩvinda ya kwĩmanyĩsya nĩtũmĩĩte syĩndũ mbingĩ sya kwĩka ũkunĩkĩli ila syĩthĩawa Mbetheli. Kwĩka ũu nĩkwatumie nĩana kĩ-veva na neethĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. O na ĩngĩ, nĩkwatumie nenda mũno kũmũthũkũma Yeova nĩ Mbetheli ĩvinda yĩasa ũndũ vatonyeka. Jerry aĩ aumie Mbetheli mwaka wa 1949 na atwaa Patricia. Mekalaa vakuvĩ na Mbetheli na kwoou nĩmandetheeasya mũno na kũmbĩkĩa vinya myakanĩ yakwa ya mbee nĩ Mbetheli.

Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa kũvika Mbetheli, nĩkweekiwe mũvango wa kũsisya ũtonyi wa ana-a-asa ma Mbetheli wa kumya maũvoo nĩ kana vakwatĩkane aingangĩ makatũmawa makaumye maũvoo. Ana-a-asa ala moonekie maĩle nĩmanengiwe wĩa wa kũthokea ikundi o na ila syĩ kũasa ta maili 200 (kĩlomita 322) makaumye maũvoo na kũtavany’a na ikundi isu. Nĩ ũmwe wa ala manengiwe wĩa ũsu. Ĩvindanĩ yu, ũvoo wa andũ onthe waumaw’a kwa ĩsaa yĩmwe, na mũthenya wakwa wa mbee naumisye ũvoo ũsu nĩtelemete mũno. Mavinda maingĩ ndithokea ikundi naendaa na ngalĩ ya mwaki. Nĩnĩlilikanaa mũthenya ũmwe Wakyumwa, mwaka wa 1954, kwaĩ na nzeve mũno. Mũthenya ũsu nĩnalikile ngalĩ ya mwaki ĩla yaendete New York, na naaĩle kũvika Mbetheli ĩa mawĩoo. Ĩndĩ nĩkweethĩiwe na kĩuutani kĩla kyatumie kwĩthĩwa na nzeve mbingĩ nthithu mũno vamwe na ĩa, na nũndũ wa ũu, ngalĩ ĩsu ya mwaki yavoa. Twesie kũvika kĩsesenĩ kya ngalĩ ya mwaki kĩla kĩ New York City, Wakwambĩlĩlya saa kũmi na ũmwe kũikya. Nĩ kana nĩvike Brooklyn, noosie ngalĩ ĩngĩ ya mwaki ĩla yesĩlaa lelinĩ wĩ ungu wa nthĩ. Navikie Mbetheli nĩmũselee, na o na kau naĩ mũnou mũno, naendie ĩmwe kwa ĩmwe ikonĩ. O na kau kyalo kĩu kyaĩ na mawetu maingĩ, ũtanu ũla nakwatie nũndũ wa kũthũkũma ana-a-asa na kũkwata anyanya aingĩ nĩwatumie nũlwa nĩ mawetu asu.

Myaka ya mbee neetwa Mbetheli, nĩnakũlilw’e nĩthũkũmae kĩsesenĩ kya letiũ kyeetawa WBBR, kĩla kyaĩ ngolovanĩ ya kelĩ ya nyũmba yeetawa 124 Columbia Heights. Kĩla kyumwa nĩneethĩawa na kĩlungu kyoonanasya ũndũ mũndũ ũtonya kwĩmanyĩsya Mbivilia. Nake Mwana-a-asa A. H. Macmillan, ũla ana-a-asa aingĩ mamwĩtaa Mwana-a-asa Mac, na weethĩĩtwe e mũthũkũmi wa Mbetheli kwa ĩvinda yĩasa, nĩwakothaa kwĩthĩwa na kĩlungu nthĩnĩ wa ũneenany’a ũsu. Mwana-a-asa Mac aĩ ngelekany’o nzeo mũno kwitũ ithyĩ andũ ma mũika nũndũ nĩwoomĩĩisye maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova.

Twĩ mwaka wa 1958, nĩnakũlilw’e nĩthũkũmanae na maũndũ makonetye Sukulu ya Ngileati. Wĩa wakwa waĩ wa kũtetheesya ala mamina Sukulu ya Ngileati kũkwata visa (valũa) sya kũthi nthĩ ila matũmwa na kũvanga ũndũ meũthi ku. Ĩvindanĩ yu, tikiti wa ndeke waĩ mwingĩ, kwoou no amanyĩw’a avũthũ ala mamina Sukulu ya Ngileati maendaa na ndeke. Ũu watumaa amanyĩw’a ala matũmawa nthĩ sya Africa na Asia mathi na meli sya ũkua mĩio. Ĩndĩ yĩla ndeke sya ũkua andũ syambĩĩie kũtũmĩwa, tikiti wa ndeke nĩwatheeie na  amisonalĩ aingĩ mambĩĩa kũthi kũla matũmwa na ndeke.

Twĩ mwaka wa 1960, wĩa wakwa nĩwongelekile yĩla nambĩĩie kũvangĩthya ũndũ ana-a-asa Amelika meũkwata ndeke nĩ kana mathi maũmbanonĩ manene ma nthĩ mbingĩ ma mwaka wa 1961, ala meekawa Europe. Nĩnaendie vamwe na ana-a-asa ũmbanonĩ ũsu weekiwe Hamburg, Germany. Ĩtina wa ũmbano ũsu, nĩ na ana-a-asa angĩ atatũ kuma Mbetheli, nĩtwakomboie ngalĩ na twathi ovisinĩ wa ũvonge ũla wĩ Rome, nthĩ ya Italy. Kuma vu nĩtwaendie nginya nthĩ ya France twĩsĩle Iĩmanĩ sya Pyrenees, na mũthya twathi nthĩ ya Spain, vala wĩa witũ wakũnĩtwe maluvuku. Twĩ kũu, nĩtwoovie makaseti nesa nĩ kana moneke ta mĩthĩnzĩo, na ĩndĩ twamanenga ana-a-asa taoninĩ ya Barcelona. Nĩtwatanie mũno kũkomana namo! Nĩtwaendie kĩwanzanĩ kya ndeke kĩla kĩ taoninĩ ya Amsterdam nĩ kana twose ndeke ya kũsyoka New York.

Ĩtina wa mwaka ta ũmwe, nĩnongeleeilwe wĩa ũla nathũkũmaa Mbetheli natw’ĩka ngavangaa ũndũ ana-a-asa meũthi maũmbanonĩ manene ma mwanya ala meekawa kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa nthĩ. Maũmbano asu meekiwe mwaka wa 1963 na maĩ na kyongo kyaĩtye, “Ũvoo Mũseo wa Tene na Tene.” Mĩvango nĩyeekiwe nĩ kana ana-a-asa 583 mathi Europe, Asia, na South Pacific, na ĩndĩ maiminĩĩa ũmbano ũsu taoninĩ ya Honolulu, Hawaii, na taoninĩ ya Pasadena, California. Nĩmaũngamie Lebanon na Jordan nĩ kana mone na maimanya maũndũ maingĩ ĩũlũ wa isio ila iwetetwe Mbivilianĩ. O vamwe na kũvanga ũndũ andũ meũthi maũmbanonĩ asu, mũvĩa witũ now’o wamatetheeisye kũkwata visa sya nthĩ isu maĩ mesĩle.

Ndikolwa nĩ mwaka wa 1963, nũndũ twĩ Matukũ 29, Mwei wa 6, nĩw’o natwaie Lila Rogers kuma Missouri, ũla weethĩĩtwe Mbetheli vandũ va myaka ĩtatũ. Kyumwa kĩmwe ĩtina wa twatwaana nĩtwakwatie mwanya wa kũendany’a na ana-a-asa ala angĩ maendaa nthĩ syĩ kĩvathũkany’o kwondũ ala maũmbanonĩ manene. Nĩtwaendie Greece, Egypt, na ĩtina twathi Lebanon. Twĩ taoninĩ ya Beirut, Lebanon, nĩtwoosie ndeke tũthi Jordan, o na kau tũyeesĩ kana nĩtũũnengwa visa sya kũlika nthĩ ĩsu nũndũ wĩa witũ waĩ mũkũne maluvuku. Ĩndĩ nĩtwatanie mũno yĩla twavikie kĩwanzanĩ kya ndeke na twoona ana-a-asa aingĩ makwete kĩvwaũ kĩandĩkĩtwe, “Ngũsĩ sya Yeova Mwĩathokye”! Nĩtwatanie mũno yĩla twoonie isio ila iwetetwe Mbivilianĩ. O na ĩngĩ nĩtwoonie kũndũ kũla andũ ala mawetetwe Mbivilianĩ, ta Avalaamu, mekalaa, kũla Yesũ na atũmwa make matavanisye, na kũla Ũklĩsto wambĩĩe.—Meko 13:47.

Nĩnĩtanĩĩte kũthũkũma Yeova vamwe na kĩveti kyakwa, Lila, kwa myaka 55. Nĩtwaendie Spain na Portugal mavinda maingĩ yĩla wĩa witũ wakũnĩtwe maluvuku kũu. Nĩtweekĩaa ana-a-asa vinya, tũkamatwaĩa mavuku, na syĩndũ ingĩ ila maĩ na vata nasyo. O na ĩngĩ nĩtwaendie kwona ana-a-asa ala moovewe yela yaĩ Cádiz, nthĩ ya Spain. Nĩnatanie mũno yĩla naumisye ũvoo walũlũmĩlya mũĩkĩĩo woo.

 Kuma mwaka wa 1963, nĩnĩtanĩĩte mũno kũtetheesya kwĩka mĩvango nĩ kana ana-a-asa mathi maũmbanonĩ manene ma nthĩ mbingĩ ala mekĩtwe Africa, Australia, Central na South America, Europe, Far East, Hawaii, New Zealand, na Puerto Rico. Nĩ na Lila nĩtũtanĩĩte kũthi maũmbanonĩ manene na matakola. Ũmbano ũmwe ũtakola nĩ ũla weekiwe Warsaw, nthĩ ya Poland, mwaka 1989. Kwa ĩvinda ya mbee, ana-a-asa aingĩ kuma nthĩ ya Russia nĩmookie ũmbanonĩ ũsu mũnene. O na nĩtwakomanie na ana-a-asa na eĩtu-a-asa moovetwe kwa myaka mingĩ nĩ silikalĩ ya Soviet nũndũ wa mũĩkĩĩo woo.

Nĩnĩtanĩĩte mũno kũthi nthĩ syĩ kĩvathũkany’o nĩ kana nĩlũlũmĩlye ana-a-asa ala mathũkũmaa Mbetheli na amisonalĩ. Nthĩ ya mũthya ĩla twaendie nĩ South Korea, na nĩtwatanie mũno kũkomana na ana-a-asa 50 maĩ yela yĩ Suwon. Ana-a-asa asu mayakw’ĩte ngoo na nĩmendaa mũno kũthaw’a na kũthi kũtavany’a ĩngĩ. Nĩtwathangaaiw’e mũno yĩla twamonie.—Alo. 1:11, 12.

Nĩnĩyoneete ũndũ Yeova ũathimĩte andũ make na kũtuma atavany’a ma ũvoo mũseo mongeleka. Mwaka wa 1943 yĩla navatisiwe, kwaĩ atavany’a vakuvĩ 100,000, ĩndĩ ũmũnthĩ kwĩ atavany’a mbee wa 8,000,000 nthĩnĩ wa nthĩ 240. Wongeleku ũsu wĩthĩĩtwe mũno mũno nũndũ wa kĩthito kya amisonalĩ ala mamina Sukulu ya Ngileati. Nĩnĩtanĩĩte mũno kũthũkũma vamwe na amisonalĩ asu na kũmatetheesya mathi nthĩ ila matũmwa.

Nĩnĩw’aa mũyo mũno nalilikana ũtwi ũla neekie nĩ wa mũika wa kwĩyumya ngathũkũme Mbetheli. Yeova nũngathimĩte mũno nũndũ wa ũtwi ũsu. O vamwe na maũndũ maseo ala nonete ndithũkũma Mbetheli, nĩ na Lila nĩtwatanĩie mũno kũtavany’a na ikundi ila syĩ Brooklyn, na ũndũ ũsu nũtumĩte tũkwata anyanya aingĩ na aseo.

Lila nũndetheeasya mũno nĩ kana nĩendeee na ũthũkũmi wakwa wa Mbetheli. O na kau nĩ na myaka mbee wa 84, nĩnĩtanĩaa kwosa na kũtũma valũa sya ovisi.

Nĩ ũndũ wa mwanya mũno kwĩthĩwa ũseũvyonĩ wa Yeova, na kwona nesa vyũ kĩvathũkany’o kĩnene kĩla kĩ vo katĩ wa andũ ala mamũthũkũmaa Yeova na ala matamũthũkũmaa. Ũu nũtumaa tũelewa nesa vyũ ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Malaki 3:18, yĩla yaĩtye atĩĩ: “Nĩvo ĩndĩ mũkasyoka na kũvathũkan’ya katĩ wa ala alũngalu na ala athũku, ũla ũthũkũmaa Ngai na ũla ũtamũthũkũmaa.” Kĩla mũthenya nĩtwonaa nthĩ ĩno ya Satani ĩendeee kũthũkĩĩa, na ũu ũituma andũ aingĩ methĩwa mate na wĩkwatyo na mate na ũtanu. Ĩndĩ andũ ala mamwendete Yeova methĩawa na wĩkwatyo mũlũmu wa ĩvinda yũkĩte, na mekalaa me atanu o na ĩvindanĩ yĩĩ yĩ na mathĩna. Nĩ ũndũ mũseo mũno kũtavya andũ ala angĩ ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ! (Mt. 24:14) Twĩ na mea ma kwona ĩvinda yĩla Ũsumbĩ wa Ngai ũkananga nthĩ ĩno ya Satani, na ũiete nthĩ nzaũ yĩ na maũndũ maingĩ maseo, ala nĩ vamwe na kwĩthĩwa na ũima wa mwĩĩ na thayũ ũtathela. Ĩtina wa nthĩ ĩno ya Satani kwanangwa, athũkũmi ala aĩkĩĩku ma Yeova me na wĩkwatyo wa kwĩkala nthĩ makatanĩa thayũ tene na tene.