1, 2. Andũ ma Ngai ũmũnthĩ makwatĩtwe nĩ thĩna wĩva? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

MATAKĨTALĨ aingĩ me wĩanĩ mavulanaa na andũ me na mowau matonya kũkwatanw’a. Masũvĩaa andũ asu awau nũndũ methĩawa mayenda kũmatetheesya. Ĩndĩ mayĩka oou nĩmaĩle kwĩsũvĩa nĩ kana maikakwatwe nĩ mowau asu maendeee kũiita. O ta matakĩtalĩ asu, aingĩ maitũ twĩkalanasya na tũkathũkũma na andũ me na mawoni na mĩkalĩle ĩleanĩte na kwenda kwa Ngai. Ti laisi kwĩkalany’a na andũ asu.

² Mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo andũ me mĩkalĩle mĩthũku vyũ. Nthĩnĩ wa valũa wa kelĩ ũla mũtũmwa Vaulo waandĩkĩe Timotheo, nũeleetye ũndũ andũ ala mavathanĩtw’e na Ngai mekalaa. Mĩkalĩle ĩsu yĩendeea kũthũkĩĩa o ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte. (Soma 2 Timotheo 3:1-5, 13.) O na kũtw’ĩka nĩtũtonya kũsengw’a nĩ ũndũ andũ maendeee kũthũka, nĩ laisi mũno tũkesa kwĩthĩa tũkwatiwe nĩ mĩtuo yoo na mawoni moo. (Nth. 13:20) Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona ũndũ nguma ila andũ asu methĩawa nasyo ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo syĩ kĩvathũkany’o na sya  ala mamũthũkũmaa Ngai. O na nĩtũkwona ũndũ tũtonya kwĩsũvĩa tũikakwatw’e nĩ mĩtuo mĩthũku ĩla tũendeee kũtetheesya andũ methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Ngai.

3. Naaũ me nguma ila iwetetwe nthĩnĩ wa 2 Timotheo 3:2-5?

³ Mũtũmwa Vaulo aandĩkie kana “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo kũkeethĩwa mavinda ma mũisyo.” Ĩtina wa ũu asyokie aandĩka nguma 19 nthũku ila andũ makethĩwa nasyo ĩvindanĩ yĩĩ. Nguma isu waandĩkie no ũndũ ũmwe na ila syĩ ĩvukunĩ ya Alomi 1:29-31, o na kau nguma imwe katĩ wa isu waandĩkie aiandĩkĩa Timotheo iiwetetwe vandũ vangĩ nthĩnĩ wa Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto. Vaulo ayambĩĩa kũandĩka nguma isu nthũku ambĩĩe na ndeto ii: “Nũndũ andũ makeethĩwa . . . ” Ũu ti kwasya kana nguma isu syĩthĩawa na andũ onthe. Aklĩsto me kĩvathũkany’o vyũ.—Soma Malaki 3:18.

4. Ũtonya kwasya andũ ala me mĩyimbyo methĩawa mailyĩ ata?

⁴ Ĩtina wa Vaulo kũandĩka kana andũ makeethĩwa meyendete mo ene na mendete mbesa, asyokie aandĩka kana makeethĩwa makĩkathĩĩa, kwĩtaĩa, na me na mĩyimbyo. Mavinda maingĩ andũ ala me na nguma isu methĩawa na mĩyono nũndũ wa ũtonyi woo, wanake woo, malĩ ĩla me nayo, kana kĩvĩla manengetwe. Andũ me nguma isu mendete kũkumw’a na kwoswa ta ma vata mũno. Mũsomi ũmwe aandĩkie ndeto ii ĩũlũ wa mũndũ wĩ mĩyimbyo mingĩ: “Ngoonĩ kwake ethĩawa na kathembeo kala ũkumanĩaa ayĩthaitha we mwene.” Namo andũ amwe maasya kana mĩyimbyo ĩthũkĩte ũkethĩa o na ala me mĩyimbyo nĩmamenete kwona angĩ me nayo.

5. Athũkũmi amwe aĩkĩĩku ma Yeova makwatiwe nĩ mĩtũlyo ata?

⁵ Yeova nũmenete vyũ mĩyimbyo. Nũmenete “metho me mĩtũlyo.” (Nth. 6:16, 17) Mĩyimbyo, kana mĩtũlyo, nĩsiĩĩaa mũndũ aimũthengeea Ngai. (Sav. 10:4) O na Ndevili mwene esĩkĩe na mĩtũlyo. (1 Tim. 3:6) Ĩndĩ ũndũ ũmwe mũthũku nĩ kana athũkũmi amwe aĩkĩĩku ma Yeova nĩmakwatĩtwe nĩ mĩtũlyo. Kwa ngelekany’o, ũla mũsumbĩ wa Yuta weetawa Usia nĩwaminie myaka mingĩ e mũĩkĩĩku. Ĩndĩ Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Yĩla waĩ na vinya, ngoo yake yeetũlya, kwondũ wa ũu eeka naĩ mũno, na amũvĩtanĩsya Yeova Ngai wake; nũndũ alikile ĩkalũnĩ ya Yeova atoeesye ũvani kĩthembeonĩ kya kũtoeesya ũvanĩ.” O nake Mũsumbĩ Esekia nĩwakwatiwe nĩ mĩtũlyo, ĩndĩ o kwa kavinda.—2 Mav. 26:16; 32:25, 26.

6. Nĩ kyaũ kyaĩ kĩtonya kũtuma Ndaviti akwatwa nĩ mĩtũlyo, ĩndĩ nĩkĩ wekalile enyivĩtye?

⁶ Andũ amwe mameasya mĩtũlyo nũndũ wa wanake woo, nguma, ũtũĩka ũla me naw’o wa kũkũna wathi, vinya ũla me naw’o, kana nũndũ wa ũnene manengetwe vandũ. Maũndũ asu onthe Ndaviti aĩ namo ĩndĩ ekalaa enyivĩtye mavinda onthe. Ĩla wooaie Ngoliathu na anengwa mwĩĩtu wa Mũsumbĩ Saulo amũtwae, akũlilye atĩĩ: “Nyie nĩ ũũ, na thayũ wakwa nĩ kyaũ, kana mũvĩa wa asa wakwa nthĩnĩ wa Isilaeli, kana nĩtw’ĩke mũthoni wa mũsumbĩ?” (1 Sam. 18:18) Nĩ kyaũ kyatetheeisye Ndaviti ekale enyivĩtye? Ndaviti aĩ na nguma nzeo, ũtonyi mwingĩ, na ianda nũndũ Ngai ‘nĩweenyivisye’ amũtetheesye. (Sav. 113:5-8) Ndaviti nĩweesĩ kana vai kĩndũ kĩseo waĩ nakyo ũtanengetwe nĩ Yeova.—Sianĩsya na 1 Akolintho 4:7.

7. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkalae twĩnyivĩtye?

⁷ Andũ ma Yeova ũmũnthĩ nĩmatataa mũno methĩwe na wĩnyivyo o ta Ndaviti. Vai mũndũ mũnene kwĩ Yeova ĩndĩ we nĩwĩthĩawa e mũuu, kana enyivĩtye. Kũmanya ũu nĩkũtũtanĩthasya mũno. (Sav. 18:35) O na kũtumaa tũtata mũno kũatĩĩa ũtao ũũ:  “Ĩvw’ĩkei ngoo yĩ na ĩnee ya kwĩw’anĩa tei, wĩnyivyo, ũuu, wũmĩĩsyo.” (Ako. 3:12) Na eka ũu, nĩtwĩsĩ kana “wendo ndwĩtũlasya, o na ndwĩkathĩĩaa.” (1 Ako. 13:4) Andũ moona twĩ na wĩnyivyo nĩmatonya kwenda kũmũthengeea Yeova. O tondũ aũme matonya kũkusw’a nĩ mwĩkalĩle mũseo wa iveti syoo o na vate ndeto, now’o angĩ matonya kwendeew’a nĩ kũmũthũkũma Ngai moona wĩnyivyo ũla andũ make methĩawa naw’o.—1 Vet. 3:1.

8. (a) Andũ amwe monaa ata mũtuo wa syana kũema kwĩw’a asyai? (b) Maandĩko matavĩtye syana syĩke ata?

⁸ Vaulo nĩwaeleisye ũndũ andũ ma mĩthenya ya mũminũkĩlyo makekalanasya. Aandĩkie kana mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo syana iikew’aa asyai. Mavinda amwe kũema kwĩw’a asyai kũyonekaa ta thĩna, na syĩndũ ta mavuku, sinema, na televiseni nitumĩte syana syona ũsu tate mũtuo mũthũku. Ĩndĩ mũtuo ũsu nĩwanangaa mĩsyĩ na nĩtwĩsĩ kana vate mĩsyĩ vai andũ. Ũsu nĩ ũndũ andũ methĩĩtwe mesĩ kwa ĩvinda ĩasa mũno. Kwa ngelekany’o, andũ ma nthĩ ya tene ya Ũkiliki maĩ na mwĩao waĩtye kana mũndũ akũna mũsyai wake nĩwavenawa ũthasyo wa kwĩka maũndũ ta andũ ala angĩ, na kwosana na mĩao ya Alomi, mũndũ akũna ĩthe oosawa ũndũ ũmwe na mũndũ woaa ũngĩ. Namo Maandĩko ma Kĩevelania na Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto nĩmanengete syana mwĩao wa kũtaĩa asyai moo.—Kuma 20:12; Aev. 6:1-3.

9. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya syana imew’e asyai?

⁹ Syana no syĩsũvĩe iikakwatwe nĩ mũtuo wa kũema kwĩw’a asyai masyo kwa kũsũanĩa moseo ala asyai masyĩkĩte. Kũmanya kana Ngai, ũla nĩwe Ĩthe witũ ithyonthe, nĩwendaa twĩthĩwe twĩ ewi, nĩkũtonya kũitetheesya itũngae mũvea mũno nũndũ wa moseo asu. Syana syeemanyĩsya kũneenaa nesa ĩũlũ wa asyai masyo, no itetheesye syana ila ingĩ ikethĩwa na woni mũseo ĩũlũ wa asyai masyo. Ĩndĩ ethĩwa asyai mai na wendo waĩle kwondũ wa syana syoo, nũtonya kwĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ vinya kwa syana kũmew’a kuma ngoonĩ. Nasyo syana syamanya kana asyai nĩmasyendete vyũ, nĩsyĩw’aa syeekĩwa vinya imatanĩthye o na ĩla syatatwa ieme kũmew’a. Mwanake wĩtawa Austin aĩtye atĩĩ: “O na kũtw’ĩka ve mavinda neew’aa nditatĩka nĩke maũndũ nĩvatĩtwe, asyai makwa nĩmambĩkĩĩaa mĩao ĩtambinyĩĩe, makangelesya nĩkĩ mambĩkĩĩe mĩao ĩmwe, na nĩmaneenanasya nakwa nesa. Kĩu kyandetheeisye nĩthĩwe nĩ mwĩwi. Nĩnoonaa kana nĩmanthĩnĩkĩaa, na kĩu kyatumaa nenda kũmatanĩthya.”

10, 11. (a) Nĩ nguma syĩva ite nzeo syonanasya kana andũ mayendanĩte? (b) Aklĩsto maĩle kwenda ala angĩ mũno wĩana ata?

¹⁰ Ve nguma ingĩ ite nzeo Vaulo waandĩkie syonanasya kana andũ mayendanĩte. Ĩtina wa kũweta kana andũ makeethĩwa “matew’aa asyai” aatĩĩisye kũweta kana makeethĩwa mate mũvea. Ũu nũkũeleeka nũndũ andũ matatũngaa mũvea mayonaa ũseo ũla mekĩtwe nĩ andũ angĩ. O na ĩngĩ nĩwawetie kana andũ makeethĩwa mate atheu, kana mate aĩkĩĩku. Makeethĩwa mate na wĩw’ano, na ũu nĩ kwasya kana makeethĩwa matendete kũmantha mũuo na ala angĩ. Aisye angĩ makeethĩwa aumani na akaĩi, maineena maũndũ mate maseo na matonya kũthatya andũ ala angĩ na Ngai. Na ĩndĩ angĩ meeiwe makeethĩwa me ailĩanĩli. Asu nĩ andũ ala maneenaa maũndũ matonya kwanangĩa ala angĩ ĩsyĩtwa yoo. *

 ¹¹ Ũmũnthĩ ala mamũthaithaa Yeova me kĩvathũkany’o vyũ na andũ aingĩ ma nthĩ nũndũ mo nĩmendete ala angĩ kuma ngoonĩ. Ĩvinda yonthe vethĩĩtwe vailyĩ ũu. Yesũ aisye kana kũmwenda mũtũi nĩw’o mwĩao wa kelĩ kwa ũnene nthĩnĩ wa ĩla Mĩao ya Mose. Wendo ũsu nĩ mũthemba ũmwe wa a·gaʹpe. Mwĩao ũla mũnene kũthonoka mwĩao ũsu no ũla wa kũmwenda Ngai. (Mt. 22:38, 39) Yesũ asyokie asya kana nguma ĩla ĩkatuma Aklĩsto ma w’o mamanyĩka nĩ kwendana. (Soma Yoana 13:34, 35.) O na aisye Aklĩsto maaĩle kwenda o na amaitha moo nĩ kana meanĩsye mwĩao ũsu.—Mt. 5:43, 44.

12. Yesũ oonisye ala angĩ ata kana nĩwamendete?

¹² Yesũ nĩwoonanisye kana nĩwendete angĩ mũno. Aendaa ndũa na ndũa atavĩtye andũ ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai. Avoisye ililinda, ala mathuaa, ala mawaĩte mangũ, na ala maĩ au matũ. O na nĩwathayũũkisye akw’ũ. (Luka 7:22) Na eka ũu, aumisye thayũ wake mwene kwondũ wa andũ o na kũtw’ĩka aingĩ nĩmamũmenete. Yesũ aatĩĩie ngelekany’o ya Ĩthe ya kwenda ala angĩ ateũvĩtya o na vanini. O ta Yesũ, Ngũsĩ sya Yeova ĩũlũ wa nthĩ yonthe nĩsyonasya andũ onthe kana nimendete.

13. Kwenda ala angĩ kũmatetheeasya ata mamũthengeee Yeova?

¹³ Twenda ala angĩ nĩtũtumaa mamũthengeea Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. Kwa ngelekany’o, mũndũũme ũmwe nthĩ ya Thailand nĩweendeeiw’e mũno ĩla waendie ũmbanonĩ mũnene wa mĩthenya ĩtatũ na oona ũndũ ana-a-asa mendanĩte. Ĩla wenũkie nĩwakũlilye amanyĩaw’e Mbivilia kelĩ kwa kyumwa. Atavisye andũ make onthe ma mũsyĩ ũvoo, na myei thanthatũ ĩithela kuma ĩla waendie ũla ũmbanonĩ, nĩwaumisye ũvoo wake wa mbee wa kũsoma Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ. No twĩkũlye makũlyo aa nĩ kenda tũmanye ethĩwa nĩtwendete ala angĩ ũndũ vaĩle: ‘Nyie nĩnĩtataa ũndũ ndonya nĩtetheesye ala angĩ mũsyĩ, kĩkundinĩ, na ũtavany’a? Nĩnĩtataa kwona ala angĩ ũndũ Yeova ũmonaa?’

14, 15. Nĩ nguma syĩva iilyĩ sya nyamũ andũ aingĩ me nasyo, ĩndĩ amwe maalyũkĩte ata?

¹⁴ Nguma ingĩ andũ me nasyo mĩthenyanĩ  ĩno ya mũminũkĩlyo ninengae Aklĩsto itumi ingi sya kwĩvathana namo. Kwa ngelekany’o, ala matamũkĩaa Ngai nĩ andũ matendete ũseo. Mbivilia ingĩ imetaa “andũ mamenete ũseo” kana andũ “me ũthũ na ũseo w’onthe.” Nĩ andũ mate na wĩting’o na ai. Angĩ nĩ andũ me na ngũlũ, kana mekaa maũndũ mate kũsũanĩa na mateũmaka.

¹⁵ Andũ aingĩ maĩ na nguma ta isu iilyĩ sya nyamũ mbai, ĩndĩ nĩmavĩndũkĩte na makaseũva. Kũalyũka kũu kũseũvĩte ũu nĩkwathaniwe Mbivilianĩ. (Soma Isaia 11:6, 7.) Wathani ũsu ũwetete ĩũlũ wa nyamũ sya kĩtheka ta nzũi na mĩnyambũ syĩkalĩte na mũuo na nyamũ sya mũsyĩ ta tũtena twa malondu na tũsaũ. Wasisya nũkwona kana wathani ũsu waisye vakeethĩwa mũuo ta ũsu “nũndũ nthĩ ĩkausũw’a nĩ kũmũmanya Yeova.” (Isa. 11:9) Nũndũ nyamũ iyĩsa kũmũmanya Yeova, wathani ũsu wawetie kwa nzĩa ya ngelekany’o ĩũlũ wa andũ makavĩndũka vyũ mĩkalĩlenĩ yoo.

16. Mbivilia ĩtetheesye andũ ata meke moalyũku thayũnĩ woo?

¹⁶ Ve aingĩ tene mailyĩ ta nzũi mbai ĩndĩ ũmũnthĩ mekalaa na mũuo na ala angĩ. No ũsome ngewa sya amwe moo kĩlungunĩ kĩthĩawa na kyongo, “Mbivilia Nĩalyũlaa Andũ,” kĩla kĩthĩawa jw.org. Ala mamwĩsĩ Yeova na mamũthũkũmaa mayĩilyĩ ta ala meĩtwe me na mũvw’ano wa kĩkĩo kwa Ngai, ĩndĩ nĩmakaĩĩte vinya wakyo. Asu metusaa nĩmamũthaithaa Ngai ĩndĩ mwĩkalĩle woo nũleaa. Vandũ va ũu, ala tene maĩ ta nyamũ mbai mũno ‘nĩmevw’ĩkĩte mũndũ mweũ, ũla wombiwe na mũvw’ano wa Ngai nthĩnĩ wa ũlũngalu na ũtheu wa w’o.’ (Aev. 4:23, 24) O ũndũ andũ memanyĩsya ĩũlũ wa Ngai, now’o monaa vata wa kũalyũka maatĩĩe myolooto yake. Kuma vau nĩmaekaa kũĩkĩĩa maũndũ mataĩle, makavĩndũa mawoni moo, na mwĩkalĩle woo. Ti laisi kwĩka moalyũku ta asu, ĩndĩ ala mamekaa methĩawa matetheew’e nĩ veva wa Ngai nũndũ nĩmendaa kwĩka kwenda kwake kuma ngoonĩ.

17. Tũtonya kwĩka ata tũikatutye ala me nguma ite nzeo?

¹⁷ Kĩvathũkany’o kya ala mamũthũkũmaa Ngai na ala matamũthũkũmaa nĩkĩendeee kwoneka nesa. Ithyĩ ala tũmũthũkũmaa Ngai no nginya twĩkale twĩ metho tũikatutye ala mate alũngalu. Nĩtũtataa kwĩthĩwa twĩ oĩ tũatĩĩe ũtao ũla ũtwĩĩte nĩtwĩvathane na ala me ĩla mĩtuo ĩeleetw’e nthĩnĩ wa 2 Timotheo 3:2-5. Nĩtwĩsĩ kana vai ũndũ twĩsa kwĩka tũkatw’ĩka tũivulana vyũ na andũ onthe me nguma nthũku. Nĩkĩ? Nũndũ andũ asu nomo ala tũthũkũmaa namo, tũsomaa namo, na twĩkalaa namo mũsyĩ. Ĩndĩ ti lasima tũkasũanĩa tamo kana tũkeka maũndũ tamo. Kĩla kĩtonya kũtũtetheesya nĩ kũlũlũmĩlya ngwatanĩo yitũ na Yeova kwa kwĩmanyĩsya Mbivilia na kũmantha kĩtindo kya ala matw’ĩte vyũ kũmũthũkũma Yeova.

18. Mwĩkalĩle witũ na ũneeni witũ ũtonya kũtetheesya ata ala mekwenda kũmũmanya Yeova?

¹⁸ Ũndũ ũngĩ nĩ kana nĩtwaĩle kũtata tũtetheesye angĩ mamũmanye Yeova. Tũmĩaa nesa myanya ĩla yaumĩla ya kumya ũkũsĩ, na ũimũvoya Yeova aũtetheesye kũmanya kĩla waĩle kũweta na ĩvinda yĩla waĩle kũkĩweta. Nũseo tũkatavasya ala angĩ kana twĩ Ngũsĩ sya Yeova. Tweeka ũu mwĩkalĩle witũ mũseo ũkamũtaĩaa Ngai na ti ithyĩ ene. Nĩtũmanyĩĩtw’e “tũlee maũndũ onthe mate ma kũmũkĩa Ngai na mawendi onthe ma nthĩ, twĩkalasye mathayũ maitũ na kĩlĩko kĩanĩu na ũlũngalu na kũmũkĩa Ngai ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ.” (Tito 2:11-14) Tweekua nesa ũndũ Ngai wendaa, ala matũsyaĩĩsye maikalea kwona kĩu. O na amwe moo nĩmatonya kwasya: “Nĩtũkũthi nenyu, nũndũ nĩtwĩw’ĩte kana Ngai e vamwe nenyu.”—Nzek. 8:23.