Felisa: Kwitũ twaĩ andũ ma ndĩni mũno. Ve andũ 13 ma mũsyĩ witũ mathũkũmaa kanisa wa Katholeki, amwe moo me athembi. O na ve mũndũ wa mũsyĩ wa Mami waĩ mũthembi na mwalimũ wa sukulu ya Katholeki, ũla watw’ĩkĩthiw’e nĩ Pope John Paul II ũmwe wa ala aathime maĩle kwĩsa kũtw’ĩka “atheu.” Ĩndĩ ithyĩ tũyaĩ athwii. Tata atuaa syũma nake Mami aĩ mũĩmi. Tũsyaĩtwe twĩ nyanya, na ninyie mũkũũ.

Nĩ na myaka 12 kaũ wa ene kwa ene nĩwambĩĩe nthĩ yitũ ya Spain. Kaũ ũsu wathela ĩthe wakwa nĩwooviwe yela. Nũndũ silikalĩ nĩyekalĩle andũ mũno, Tata okitĩaa ũthasyo wa andũ na kĩu nĩkyo kyamĩthatisye. Ĩtina wa vau Mami athĩnaa mũno aitũmanthĩa lĩu, na kwoou mũndũ mũka ũmwe maĩ ndũũ amwĩie natwae eĩtu atatũ ainawa taoninĩ ya Bilbao, Spain, nĩ kana makekalae vala aka ala meyumĩsye ndĩni ya Katholeki (nuns) mekalaa. Ainawa asu nĩ Araceli, Lauri, na Ramoni. Eka maũndũ aangĩ, kũu mayaĩ makoma na nzaa.

Araceli: Tũitwawa kũu ũmwe witũ aĩ na myaka 14, ũũngĩ myaka 12, na ũla ũngĩ myaka 10, na kwoou tweewie wĩ ũndũ wĩ vinya mũno kũtiana na andũ ma mũsyĩ. Kũu Bilbao wĩa witũ waĩ kũthesya. Twekalile kũu myaka ĩlĩ na ĩndĩ twathamĩĩw’a mũsyĩ ũngĩ mũnenange wa nuns, ũla waĩ taoninĩ ya Zaragoza. Vau navo vasũvĩĩawa ala akũũ. Twanengiwe wĩa wa kũthesya ikonĩ, na wĩa ũsu waĩ mĩnoo mũno kwitũ nũndũ twaĩ o twĩlĩtu twa myaka ĩkũmi na kĩndũ.

Felisa: Ĩla eĩtu asu twasyaanĩw’e maendie Zaragoza, inyia wakwa na mũinae wake, ũla waĩ mũthembi kanisanĩ wa kwitũ, nĩmavangie nĩtwawe o kũu ainawa matwaiwe ngathũkũmae kw’o. Meekie ũu  nũndũ moonaa nathi kũu nĩmeũndaanany’a na kamwana ka vau ũtũinĩ kambendaa. Ĩndĩ nũndũ naĩ wa kanisa mũno, nĩneewie mũyo ĩla neeiwe nĩngũthi ngekalange vala nuns mekalaa. Vai mũthenya natĩĩaa Misa, na nĩnasũanĩĩte kũtw’ĩka misonalĩ ta mwana-a-mwendya ũmwe waĩ misonalĩ Africa.

Ndyaatetheew’a nĩ nuns asu neethĩie kũu nĩanĩsye wendi wakwa wa kũthamĩĩa mũingo nĩmũthũkũme Ngai, o na nĩ kũu neew’aa ta nĩ mwove. Kwoou nĩnatwie kwĩnũka ĩtina wa mwaka ũmwe ngasũvĩe ũla mũinae wa Mami waĩ mũthembi. Natethasya wĩa wa nyũmba, na kĩla wĩoo nĩnavoyaa ila mboya sya Ndasivii nĩ nake. O na nĩnendete kũvanga malaa ma kanisa na kwanakavya ĩvisa ya Meli na mavisa ala angĩ ma “atheu.”

Araceli: Ĩtina wa ĩvinda maũndũ nĩmavĩndũkie vau twekalaa. Ĩla twĩ atatũ twaĩe kĩavo kya mbee kya kũtw’ĩka nuns, nĩtwataananiw’e. Ramoni atiiwe Zaragoza, Lauri atwawa Valencia, nakwa natwawa Madrid, na navika vau nĩw’o naĩe kĩavo kya kelĩ. Vala natwaiwe Madrid nĩvo vaĩ ũkomo wa amanyĩw’a, andũ ala akũũ, na aeni angĩ, na kwoou veethĩawa wĩa mwingĩ mũno. Nathũkũmaa sivitalĩnĩ ũla waĩ vau nthĩnĩ.

Kũneena ũla w’o ũndũ neethĩie kũu kũilyĩ ti w’o neesĩ. Neesĩ ngasomaa Mbivilia na ngĩmĩelewa nesa. Ĩndĩ vai mũndũ waneenaa ĩũlũ wa Ngai kana Yesũ, o na tũyasomaa Mbivilia. Twamanyĩaw’a Kĩlatinĩ vanini, tũkasoma ĩũlũ wa “atheu,” na tũkathaitha Meli. Mbee wa ũu no wĩa mũmũ twatethasya.

Tũendeangĩe nĩnambĩĩe kwĩw’a ndithĩnĩka na kwoou nĩnaendie kũneena na nun ũla watũũngamĩe. Namwĩie kana noonaa vate vata nĩthũkũmae mũno wĩana ũu ngĩseũvĩsya andũ mbesa na now’o kwitũ kwĩ na maũndũ maingĩ ndonya kũtetheesya. Namũtavya ambingĩie kasũmbanĩ kanini ayĩkwatya kana kwĩka ũu nĩkũũtuma nosa mũtwe ũngĩ na kũimbĩkĩa wia wa kuma vau.

Nĩnavingũĩwe katatũ, ĩndĩ mambingũĩaa mayenda kwona ethĩwa no ngwenda kuma vau. Nũndũ nĩmoonie ndikwenda kũvĩndũa ũtwi wakwa, mambĩie nĩnĩandĩke valũa wĩ na ndeto ii: “Nĩuma vaa nũndũ nĩenda kũmũthũkũma Satani vandũ va Ngai.” Kyu mambĩie nĩnĩandĩke kyandelemilye mũno, ĩndĩ o na kau neew’aa ndyenda kuma vau mũno, ndyaĩ nĩsa kũandĩka ndeto ta isu. Nakũlilye nĩtĩkĩlw’e kwona mũthembi nĩ kana numbũle, na kwoou ĩla namwonie nĩnamũtavisye kĩla kyaendeee. Nĩweetisye bishop mwanya wa kũnthamya vau andũnge Zaragoza. Nekalile Zaragoza myei mĩnini na neetĩkĩlw’a kũthi. Kavinda kanini ĩtina wa ũu o nake Lauri na Ramoni nĩmeetĩkĩlilw’e maume vala maĩ.

Felisa: Nĩnesie kũtwawa na twathamĩĩa Cantabria. No naendeeie kũthi Misa ndeũtĩĩa. Na kwoou Wakyumwa ũmwe neewie mũthembi atangaasa kĩndũ e mathivaũnĩ anzengy’a. Aisye ũũ e mũthatu: “Nĩmwene ĩvuku yĩĩ?” Atwonisye ĩvuku W’o Ũla Ũtongoasya kwa Thayũ Ũtathela. Aendeeie kwasya, “Ethĩwa ve mũndũ ũnakũnengie ĩvuku yĩĩ, mbetee yo kana ũyĩkye vaasa!”

Ndyaĩ na ĩvuku yĩu ĩndĩ neewie nenda kwĩthĩwa na yĩmwe mĩtũkĩ mũno. Ĩtina wa mĩthenya mĩvũthũ Ngũsĩ ilĩ nĩsyakũnangie kwakwa, na syanenge ĩvuku yĩu twavatĩtwe. Nĩnayĩsomie ũtukũ ũsu, na ĩla aka asu masyokie nĩneetĩkĩlile kwĩmanyĩsya Mbivilia namo.

O na vatathelete ĩvinda yĩana ũndũ nĩneewie ũw’o wangiita. Kwĩyumya kw’onthe kũla neeyumĩsye ndĩni yakwa kwavĩndũkie weethĩa yu nĩ na kĩthito kingĩ kya kũtavany’a na nĩnendete Yeova mũno. Navatisiwe mwaka wa 1973. Ĩndĩ o na kau ndyaĩ na ĩvinda yingĩ ya kũtavya andũ ma mũsyĩ ũw’o, nĩnatatie ũndũ naĩ ndonya. Ĩndĩ o tondũ nĩeleisye mwambĩĩonĩ, nĩmambĩngie mũno vyũ, na mũno mũno mwĩĩtu-a-mwaitũ Araceli.

Araceli: Thĩna ũla nooneie kũla kũndũ twekalaa na nuns ala angĩ watumie noveea ũthatu ngoonĩ. O na vailyĩ ũu, nĩnaendeeie kũthi Misa kĩla Wakyumwa na kĩla mũthenya nĩnavoyaa ila mboya sya Ndasivii. No neew’aa ndyenda mũno kũelewa Mbivilia na kwoou nĩnavoyie Ngai andetheesye. Ĩndĩ ĩla mwĩĩtu-a-mwaitũ Felisa wandavisye ĩũlũ wa kĩla waĩ anambĩĩa kũĩkĩĩa, andavisye na kĩthikii kingĩ nginya atuma nĩsũanĩa ndĩni ĩsu yĩkĩte kũmũtumany’a. Kyu kyatumie tũemanwa mũno.

Ĩtina wa myaka mĩvũthũ nĩnasyokie Madrid ngathũkũme na nesa kũvatwaĩwa. Na nĩendeee oou nĩnatw’ĩkie mũndũ ũtaĩkĩĩaa ndĩni. Nesie kwĩthĩa kaĩ andũ ala mataĩ matĩĩa Misa mayaatĩĩaa kĩla kĩandĩkĩtwe ala Mavukunĩ ma Ũvoo Mũseo! Kyu kyatumie nĩeka kũthi kanisanĩ vyũ. Ndyaasyoka kũĩkĩĩa kana kwĩ “atheu,” kana ĩia ya mwaki, na ndyaasyoka kumbũlĩla mũthembi. O na nĩnaanangie mĩvw’anano yonthe ĩla naĩ nayo. Ndyeesĩ kana maũndũ asu neekie nĩmaaĩle. O na kau neew’aa nĩkw’ĩte ngoo, naendeeie kũvoya Ngai  ndimwĩa: “Nĩngwenda kũũmanya. Ndethya!” Nĩnĩlilikanaa kana Ngũsĩ sya Yeova nĩsyookie kwakwa mavinda meana ũna, ĩndĩ ndyaaĩsa kwivingũĩa mũomo. Ndyaĩkĩĩaa ndĩni o na ĩmwe.

Myakanĩ ya 1980, Lauri ekalaa France na Ramoni ekalaa Spain na elĩ nĩmambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na Ngũsĩ. Nasũanĩie o namo mekĩte kũkengwa o tondũ Felisa wakengetwe. Ĩtina wa ĩvinda nĩnamanyanie na mũtũi weetawa Angelines na twatuma ndũũ. O nake aĩ ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova. Angelines na mũũme matindĩaa kũmbĩa nĩnĩĩmanyĩsye Mbivilia. No meesĩ kana o na kau naasyaa ndi ndĩni nĩĩkĩĩaa, nĩnendaa mũno kũmanya kĩla kĩ Mbivilianĩ. Mũthya nesie kũmatavya: “Nĩ sawa. Ĩndĩ nĩĩmanyĩsya Mbivilia nenyu ethĩwa ngatũmĩaa Mbivilia ĩla yakwa.” Mbivilia ĩsu nawetaa nĩ ĩla ya Nácar-Colunga.

Felisa: Ĩla navatisiwe mwakanĩ wa 1973, kwaĩ o Ngũsĩ ta 70 taoninĩ ya Santander, ĩla nĩyo taoni nene kĩvalonĩ kya Cantabria, Spain. Twaĩ na kĩsio kĩnene mũno kya kũtavany’a. Mbeenĩ twaendaa ũtavany’a na mbasi, na ĩtina twambĩĩa kũthi na ngalĩ nini kĩsionĩ kĩu kyonthe. Kĩsionĩ kyu ve ndũa maana meana ũna na nĩtwaitavanisye syonthe.

O ũndũ myaka ĩvĩtĩte nĩnĩtanĩĩte kũmanyĩsya andũ aingĩ Mbivilia, na amanyĩw’a 11 nĩmavatisĩtwe. Aingĩ moo maĩ ma Katholeki. Nĩneesĩ kana nĩnaĩlĩte kũmomĩĩsya na kũmaelewa nũndũ o nakwa ndambĩte kwĩmanyĩsya naĩ Mũkatholeki wakwete ndĩni mũno. Nĩnamanyie kana nĩ kenda maeke mũĩkĩĩo ũla makwete makalũmya maĩ no nginya makue ĩvinda, na ĩngĩ maĩ no nginya makiitwe nĩ Mbivilia na veva mũtheu wa Yeova nĩ kana mone vala ũw’o ũĩ. (Aevl. 4:12) Tene mũemewa, Bienvenido, aĩ mũsikalĩ ĩndĩ nĩwesie kũvatiswa mwaka wa 1979. Nake inyia-akwa nĩwambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia ĩndĩ akw’a atanaendeea mũno.

Araceli: Naĩ na nzika mũno ndyambĩĩa kwĩmanyĩsya Mbivilia na Ngũsĩ. Ĩndĩ tũendeee kwĩmanyĩsya nesie kwĩthĩa ĩkundo yĩla yaĩ ngoonĩ yakundũkie. Kĩla nendie kya Ngũsĩ nĩ kana syo syekalaa kwosana na kĩla syatavanasya. Vandũ va nzika nambĩĩe kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo, na nambĩĩa kwĩkala nĩ mũtanu. O na atũi amwe mandavisye atĩĩ: “Araceli, kinyĩla o vau ũkinyĩle!”

Nĩlilikanaa ndivoya atĩĩ: “Nĩ mũvea mũno Yeova nũndũ ndwaambĩkĩsya ngoo na nĩwanengie myanya mingĩ mũno ya kũkwata kĩla namanthaa, nakyo nĩ ũw’o ũla wĩ Mbivilianĩ.” Nĩneetisye mwĩĩtu-a-mwaitũ Felisa ũekeo nũndũ wa kũmũtavya naĩ. Vandũ va kũtindaa tũitetany’a twambĩĩie kũea ngewa syĩ mũyo mũno sya Mbivilia. Nesie kũvatiswa mwaka wa 1989 nĩ na myaka 61.

Felisa: Yu nĩ na myaka 91, nĩ ndiwa, na ndi na vinya ũla naĩ naw’o tene. Ĩndĩ nĩnĩsomaa Mbivilia kĩla mũthenya, ngathi maũmbanonĩ ĩla mwĩĩ wambĩtĩkĩlya, na nĩndanĩaa kũtavany’a mũno ũndũ ndonya.

Araceli: Nendete kũtavya ũvoo nuns na athembi ala neethĩana namo nĩ ũtavany’a. Nonaa nendete kwĩka ũu nũndũ o nakwa naĩ nun. Nĩnĩmanengete mavuku maingĩ na nĩnĩtanĩĩte kũneena na aingĩ moo. Nĩlilikanaa mũthembi ũmwe namũsyokeie mavinda kauta. Esie kũndavya atĩĩ: “Araceli, nĩtĩkĩlanĩte naku vyũ, ĩndĩ nĩthi va ngũĩte ũu ngũĩte? Ala ndongoesye na andũ makwa ma mũsyĩ makambona ata?” Nakwa namũkũlilye: “Nake Ngai akakwona ata?” Athingithisye mũtwe amakĩte, ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu nĩwaemiwe vyũ nĩ kũendeea kũmantha ũw’o.

Ve kaũndũ kamwe kaseo mũno katakambũla. Nĩnĩlilikanaa mũthenya ũla mũemewa wandavisye ya mbee nũkwenda tũendany’e ũmbano. Kuma mũthenya ũsu ndaatĩĩa ũmbano o na ũmwe, o na kau aĩ na myaka mbee wa 80. Nĩweemanyĩisye Mbivilia na eeka maendeeo nginya atw’ĩka mũtavany’a ũte mũvatise. Ndyaaũlwa nĩ mavinda maseo ala twatanĩie ĩmwe ũtavany’a. Ĩndĩ akwie vatiele o myei ĩlĩ avatiswe.

Felisa: Kĩndũ kĩmwe kĩndanĩthasya vyũ nĩ kwona ainawa atatũ maitw’ĩka eĩtu-a-asa makwa ma kĩ-veva, o na kau mbeenĩ mambĩngaa mũno. Tũtanĩĩte mũno kwĩthĩwa ĩmwe tũineena ĩũlũ wa Ngai witũ mũseo, Yeova, na ĩũlũ wa Ndeto yake! Ĩtina wa maũndũ onthe, yu tũmũthũkũmaa Yeova twĩ ngwatanĩo. *