Kaũ wĩ ngalama nene.

•   “Mwaka mũvĩtu silikalĩ ĩũlũ wa nthĩ yonthe ninatũmĩie ndola twilioni 2.2 makaũnĩ meana ũna. Ngalama ĩsu yĩ ĩũlũ kwĩ mwaka ũngĩ o na wĩva.”—The Washington Post, Matukũ 13, Mwei wa 2, 2024.

 Wasyo ũla ũneethĩiwe ti o wa mbesa syoka. Kwasũanĩa o ngelekanyʼo ĩmwe: Kaũ ũla wĩ Ukraine.

•   Asikalĩ. Andũ amwe mekaa ũkunĩkĩli maĩkĩĩaa kana asikalĩ ta 500,000 nĩmakwʼĩte kana makaũmĩwʼa kuma kaũ ũsu wambĩĩa myaka ĩlĩ mĩvĩtu.

•   Laiaa ingĩ. Kwosana na Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN), andũ mbee wa 28,000 nĩmakwʼĩte kana makaũmĩwʼa. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, mũnene ũmwe wa UN aisye: “Vaitonyeka tũkamanya nesa vyũ wasyo na wanangĩko ũla andũ makwatĩte kumana na kaũ ũũ mũthũku.” a

 Thĩna ũla andũ makwatĩte nũndũ wa makaũ na ithokoo ĩũlũ wa nthĩ yonthe nĩ mũnene mũno.

•   Milioni 114. Ũtalo wa andũ ala malasimĩkĩte kũtia mĩsyĩ yoo nũndũ wa kaũ na ithokoo ĩũlũ wa nthĩ, tũivika Mwei wa 9, 2023.

•   Milioni 783. Ũtalo wa andũ ala mate na lĩu wĩanĩtye. “O na yu, ithokoo nĩsyo kĩtumi kĩla kĩnene vyũ kya andũ kũkosa lĩu wĩanĩtye. Kĩlungu kya 70 ĩũlũ wa 100 kya andũ ala mate na lĩu wĩanĩtye mekalaa isionĩ syĩ kaũ na ũngʼendu.”—World Food Programme.

 Wʼo kaũ ũkesa kũthela? Ve wĩkwatyo wa kwĩsa kwĩthĩwa na mũuo? Ve ĩvinda ũkya na nzaa ikathela wĩthĩe kĩla mũndũ nũkũtanĩa ũsyao wa nthĩ na e na lĩu wĩanĩtye? Mbivilia yaĩtye ata?

 Mbivilia nĩyathanie ĩũlũ wa kwingĩva kwa makaũ, na yĩeleetye ũndũ ũsu kwa nzĩa ya ngelekanyʼo, ĩtũmĩĩte mũndũũme ũkuĩtwe nĩ mbalasi.

•   “Na mbalasi ĩngĩ ya langi mũtune mũno yaumaala, na ũla wekalĩte ĩũlũ wayo anengwa ũkũmũ wa kũvetanga mũuo ĩũlũ wa nthĩ nĩ kana moaane, na anengwa ũvyũ mũnene.”—Ũvuanyʼo 6:4.

 Mũndũũme ũsu wa ngelekanyʼo ũkuĩtwe nĩ mbalasi aatĩĩwe nĩ angĩ ala monanasya yũa na kĩkwʼũ kĩla kĩetawe nĩ mowau mathũku na maũndũ angĩ. (Ũvuanyʼo 6:5-8) Nĩ kana wĩmanyĩsye mũnango ĩũlũ wa wathani ũsu na nĩkĩ tũtonya kwĩthĩwa tũte na nzika kana nũendeee kwĩanĩa ũmũnthĩ, soma kĩlungu “Ala Aũme Ana Makuĩtwe Nĩ Mbalasi Naaũ?”

 O mĩtũkĩ, syĩndũ ila syĩ ĩũlũ wa nthĩ nikũeka kũtũmĩwa kaũnĩ. Ĩndĩ ũndũ ũsu ndũkethĩwa nũndũ wa kĩthito kya andũ. Mbivilia yaĩtye:

•   Ngai akatuma “makaũ mathela kũvika kĩtulu kya nthĩ.”—Savuli 46:9.

•   Ngai akamina maũndũ mathũku ala maetetwe nĩ kaũ. “Akavangũla methoi onthe methonĩ moo, na kĩkwʼũ kĩikethĩwa vo ĩngĩ, o na kũikethĩwa ĩngĩ kĩmeto kana kĩĩo kana woo. Maũndũ ma mbee nĩ mavĩtu.”—Ũvuanyʼo 21:4.

•   Ngai akaĩkĩĩthya andũ onthe me na mũuo tene na tene. “Andũ makwa makatũaa ũtũonĩ wĩ mũuo, na mawĩkalonĩ mate na mũisyo, na kũndũnĩ kũuu kwa kũthũmũa.”—Isaia 32:18.

 Kwosana na wathani wa Mbivilia, makaũ na maũndũ angĩ ala twonaa ũmũnthĩ monanasya kana ĩvinda ya mũuo yĩ vakuvĩ vyũ.

 Ngai akaete mũuo ata ĩvinda yũkĩte? Akeeka ũu atũmĩĩte silikalĩ yake ya ĩtunĩ, kana Ũsumbĩ wake. (Mathayo 6:10) Nĩ kana ũmanye Ũsumbĩ ũsu nĩ kyaũ na ũũkonetye ata, ĩloele vitio ĩĩ nguvĩ, Ũsumbĩ wa Ngai Nĩ Kyaũ?