Ĩkũyũ ĩnini yĩtawa California grunion yĩlekeasya matumbĩ ndeenĩ sya ũkanga wa Pacific ila syĩ kĩsionĩ kya California, Amelika, na Baja California, nthĩ ya Mexico. Makũyũ asu nĩmethĩawa mesĩ mĩthenya na ĩvinda yĩla yaĩlĩte vyũ ya kũlekya matumbĩ nĩ kana ũsyao wamo ndũkakwʼe.

 Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Makũyũ asu malekasya matumbĩ o ũtukũ wa katatũ kana wa kana ĩtina wa itulumo nene ila syumĩlaa kĩla ĩvinda mwei watisa. Ĩndĩ makalekya mwei ũtanamba kũtisa, matumbĩ asu no makuwe makatwawa ũkanganĩ nĩ itulumo ila ikuaa kĩthangathĩ ndee wa ũkanga. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nũndũ makũyũ asu malekasya matumbĩ kavinda kakuvĩ ĩtina wa itulumo ila nene vyũ kwĩthĩwa, matumbĩ asu methĩawa me masũvĩĩku ungu wa kĩthangathĩ kĩla kĩthĩawa kĩendeee kwongelekeela.

 O na ĩngĩ, ĩvindanĩ yĩla makũyũ asu malekasya matumbĩ mweinĩ wa katatũ kũvika wa katano na ĩvindanĩ ya thano, itulumo nene ila syĩthĩawa kwʼo ũtukũ mavinda onthe syĩthĩawa syĩ na vinya mwingangĩ kwĩ ila syĩthĩawa kwʼo mũthenya, na kĩu kĩtumaa makũyũ asu methĩwa matonya kũthambĩa makathi vaasanga ũtee wa ũkanga na ũyĩthĩa nĩ masũvĩĩku nũndũ itulumo ila iatĩĩe iitonya kũmavikĩa vala maĩ.

 Makũyũ aa metawa grunion menda kũlekya matumbĩ, meteelaa nginya kĩtulumo kĩla kĩnene vyũ kĩvĩte, na ĩndĩ maithambĩa nginya ũtee wa ũkanga vyũ vala ve kĩthangathĩ. Kĩwʼũ kyamina kũoleka, ĩkũyũ yĩla ĩka yĩnzaa yĩima kĩthangathĩnĩ kĩu kĩthithu, na ĩndĩ yĩithika nusu ya mwĩĩ wayo yambĩĩe na kĩsithe. Yalekelya matumbĩ mayo kĩthangathĩnĩ ta ũliku wa inzi ilĩ kana itatũ, ĩkũyũ yĩmwe yĩũme kana o mbeange nĩmetaa mbeũ syamo matumbĩnĩ asu nĩ kana wĩthĩe no malĩkwʼe. Na ĩndĩ makũyũ asu mayĩĩkusya melekele kĩwʼũnĩ na itulumo ila ĩatĩĩe iimatũnga ĩngĩ ũkanganĩ.

 Matumbĩ asu maendeeaa kwĩkala kĩthangathĩnĩ kĩu kĩthithu ĩndĩ ũyĩthĩa nĩmekwenda kũthingithangwʼa nĩ itulumo nĩ kana malĩkwʼe. Ĩtina wa syumwa ta ilĩ itulumo syethĩwa ĩngĩ, maswii ma grunion nĩmalĩkawʼa, o na kau matumbĩ asu no mekale vau kwa ĩvinda ya syumwa inya nginya yĩla itulumo sya ũkanga ikethĩwa ĩngĩ.

 We wĩona ata: Wʼo ũtonyi wa ĩkũyũ yĩtawa grunion wa kũmanya nĩ ĩndĩĩ na ũndũ ĩtonya kũlekya matumbĩ wekie kwĩyumĩlya? Kana ve ũla woombie?