Nĩ kana makwate mbau ũthaithi wa wʼo, Aisilaeli ma tene meyĩaĩwe maumasye kĩlungu kya ĩkũmi kya ũsyao woo kĩla mwaka. Ngai ameie atĩĩ: “Mũvaka wumye kĩlungu kya ĩkũmi kya wingĩvo wa mbeũ syaku, ila syumaa mũũndanĩ kĩla mwaka.”—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 14:22.

 Kumya kĩlungu kya ĩkũmi waĩ mwĩao ũmwe katĩ wa Mĩao ya Mose ĩla Ngai wanengete Isilaeli ya tene. Aklĩsto mai ungu wa Mĩao ya Mose. Na nũndũ wa ũu, mayĩaĩwe kumya kĩlungu kya ĩkũmi. (Akolosai 2:13, 14) Kwoou, kĩla Mũklĩsto aumasya mĩvothi “ũndũ ũtwʼĩte ngoonĩ yake, na ti ate kwenda kana kũthingʼĩĩwʼa, nũndũ Ngai endete mũndũ ũla ũnenganae na ũtanu.”—2 Akolintho 9:7.

•  Kĩlungu kya Ĩkũmi Nthĩnĩ wa “Ũtianĩo Mũkũũ”

•  Kĩlungu kya Ĩkũmi Nthĩnĩ wa “Ũtianĩo Mweũ”

 Kĩlungu kya ĩkũmi nĩkĩwetetwe mavinda kauta nthĩnĩ wa Ũtianĩo Mũkũũ. Mavinda maingĩ kĩwetetwe ĩtina wa Aisilaeli kũnengwa Mĩao ĩla manengiwe kwĩsĩla Mose. O na ũu wĩ o vo, ve mavinda amwe kĩwetetwe Mĩao ĩsu ĩtambĩte kũnenganwe.

Mĩao ya Mose ĩtambĩte kũnenganwe

 Avalamu (Avalaamu) nĩwe waĩ mũndũ wa mbee kumya kĩlungu kya ĩkũmi. (Mwambĩlĩlyo 14:18-20; Aevelania 7:4) Veonekana kana kĩlungu kya ĩkũmi kĩla waumisye no mũthĩnzĩo ũla wanengie mũsumbĩ wa Saleme ũla waĩ mũthembi. Vaiĩ vandũ Mbivilia ĩwetete Avalaamu kana syana syake mayumya kĩlungu kya ĩkũmi ĩngĩ.

 Mũndũ wa kelĩ ũla ũwetetwe Mbivilianĩ waumisye kĩlungu kya ĩkũmi nĩ mwĩsũkũe wa Avalaamu ũla weetawa Yakovo. Eevĩtie kana ethĩwa Ngai akamũathima, akamũnenga “kĩlungu kya ĩkũmi kya kyonthe” kĩla wĩmũnenga. (Mwambĩlĩlyo 28:20-22) Kwosana na asomi amwe ma Mbivilia, nĩvatonyeka ũkethĩa Yakovo atũmĩie nthembo sya nyamũ kumya kĩlungu kĩu kya ĩkũmi. O na kau Yakovo nĩweanĩisye wĩvĩto wake wa kumya kĩlungu kya ĩkũmi, we ndaalasimĩthya mũsyĩ wake kwĩka ũu.

Mĩao ya Mose yamina kũnenganwe

 Aisilaeli ma tene nĩmeeyĩaĩwe maumasye kĩlungu kya ĩkũmi ta nzĩa ĩmwe ya kũkwata mbau maũndũ makonetye ũthaithi.

•   Kĩlungu kya ĩkũmi kyaĩ kwondũ wa Alivai na athembi nũndũ matũmĩaa ĩvinda yoo yonthe maũndũnĩ makonetye ũthaithi na mayaĩ na mĩũnda ya kũĩma. (Motalo 18:20, 21) Alivai ala mataĩ athembi makwataa kĩlungu kya ĩkũmi kuma kwa Aisilaeli ala angĩ na mayumya “kĩlungu kya ĩkũmi kya kĩlungu kyu kya ĩkũmi” kĩla kĩseo vyũ kwondũ wa athembi.—Motalo 18:26-29.

•   Veonekana ve kĩlungu kya ĩkũmi kya kelĩ kĩla kyaaĩle kumwʼa kĩla mwaka kwondũ wa Alivai na andũ ala mataĩ Alivai. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 14:22, 23) Mĩsyĩ yatũmĩaa kĩlungu kĩĩ kya ĩkũmi mbokanĩ sya mwanya, na myakanĩ ĩmwe nĩmanengae andũ ala ngya nĩ kana mamatethye mavatanĩ moo.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 14:28, 29; 26:12.

 Kĩlungu kyu kya ĩkũmi kyatalawa ata? Kĩla mwaka, Aisilaeli nĩmaiaa ũtee kĩlungu kya ĩkũmi kya ũsyao wa mũũndanĩ. (Alivai 27:30) Ethĩwa Aisilaeli nĩ matwʼa kumya mbesa vandũ va ũsyao, maaĩlĩte kumya kĩlungu kya ĩkũmi na ilĩ ĩũlũ wa ĩana ĩndĩ ti ĩkũmi ĩũlũ wa ĩana. (Alivai 27:31) O na ĩngĩ, nĩmeeaĩwe kũnengane “kĩlungu.  . . . kya ĩkũmi kya ndĩthya ya ngʼombe kana ya mbũi na malondu.”—Alivai 27:32.

 Nĩ kana Aisilaeli mamanye nyamũ ila maaĩlĩte kumya ta kĩlungu kya ĩkũmi, masakũaa ĩla yaumaala kyũũnĩ yĩ ya ĩkũmi. Mwĩao waĩtye kana mayaĩlĩte kũsisya nyamũ ĩla masakũa nĩ nzeo kana nĩ nthũku, na mayaĩlĩte kũmĩkũanyʼa na mbesa. (Alivai 27:32, 33) O na ũu wĩ o vo, kĩlungu kya ĩkũmi kya kelĩ kĩla kyatũmĩkaa mbokanĩ sya kĩla mwaka kyaĩ kĩtonya kũkũanwʼa na mbesa. Mbesa isu nĩsyatũmĩkaa kũtetheesya Aisilaeli ala maendaa kyalo kĩasa kya kũthi kũla kweekĩawa mboka isu.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 14:25, 26.

 Aisilaeli maumasya kĩlungu kya ĩkũmi ĩndĩĩ? Aisilaeli maumasya kĩlungu kya ĩkũmi kĩla mwaka. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 14:22) Ĩndĩ kĩla mwaka wa mũonza mayaumasya kĩlungu kĩu kya ĩkũmi. Mwaka ũsu weethĩawa mwaka wa savato, kana mwaka wa ũthyũmũo na Aisilaeli mayaaĩlĩte kũvanda mĩũnda yoo. (Alivai 25:4, 5) Nũndũ wa ũndũ ũsu wa mwanya, vaiĩ kĩlungu kya ĩkũmi kyaaĩlĩte kwosanwʼa ĩvinda ya ngetha. Kĩla mwaka wa katatũ na wa thanthatũ, mwaka wa savato wa mũonza ũtambĩte kũvika, Aisilaeli nĩmanengae ngya na Alivai kĩlungu kĩu kya ĩkũmi kya kelĩ.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 14:28, 29.

 Nĩ kyaũ kyakwataa Aisilaeli maema kumya kĩlungu kya ĩkũmi? Mĩao ya Mose ĩyawetete kana ve ũndũ wesaa kũmakwata maema kwĩka ũu. Ĩndĩ maumasya kĩlungu kĩu kya ĩkũmi nũndũ nĩmeesĩ kana ũsu nĩwʼo ũndũ ũla wa vata maaĩlĩte kwĩka. Aisilaeli nĩmaaĩle kũneena mbee wa Ngai kana nĩmaumya kĩlungu kya ĩkũmi na maimũkũlya amaathime nũndũ wa kwĩka ũu. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 26:12-15) Mũndũ alea kumya kĩlungu kya ĩkũmi, Ngai amũtalaa ta wamũyĩa.—Malaki 3:8, 9.

 Kwʼo kumya kĩlungu kya ĩkũmi kwaĩ ũndũ mũito? Aiee. Ngai athĩte mbaĩ ya Isilaeli kana mamũetee kĩlungu kya ĩkũmi, aĩ amatulũĩle moathimo make na mayesaa kwaĩwa nĩ kĩndũ. (Malaki 3:10) Ĩndĩ maema kwĩka ũu, nĩmakwatawa nĩ mathĩna. Mayakwataa moathimo ma Ngai nũndũ athembi na Alivai matũmĩaa ĩvinda yĩla maĩ matonya kũmatetheesya kũmũthaitha Ngai, kũmantha syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ.—Neemia 13:10; Malaki 3:7.

 Yesũ e kũũ ĩũlũ wa nthĩ, waĩ mwĩao athaithi ma Ngai maumasye kĩlungu kya ĩkũmi. Ĩndĩ ĩtina wa Yesũ kũkwʼa, mwĩao ũsu nĩwavetiwe.

Ĩvindanĩ ya Yesũ

 Nthĩnĩ wa Ũtianĩo Mweũ, Mbivilia nĩyonanĩtye kana yĩla Yesũ waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ, Aisilaeli nĩmaendeeie kumya kĩlungu kya ĩkũmi. Yesũ nĩwoonanisye kana nĩmaaĩlĩte kumya kĩlungu kya ĩkũmi ĩndĩ aleana na atongoi ma ndĩni ala maumasya kĩlungu kya ĩkũmi na kĩthito ĩndĩ ‘maivũthĩĩsya maũndũ manene ma ĩla Mĩao, namo nĩ, ũsili wa katĩ, na tei, na ũĩkĩĩku”—Mathayo 23:23.

Ĩtina wa Yesũ kũkwʼa

 Kĩlungu kya ĩkũmi kĩyaĩlĩte kumwʼa ĩtina wa Yesũ kũkwʼa. Kĩkwʼũ kya Yesũ nĩkyavetangie Mĩao ya Mose o vamwe na “mwĩao wa kwosa ilungu sya ĩkũmi.”—Aevelania 7:5, 18; Aeveso 2:13-15; Akolosai 2:13, 14.