“Keme ẹme Ọghẹnẹ ọ rrọ uzuazọ, o te je wo ẹgba, yọ ọ da vi ọgbọdọ akọava, o re duwu thabọ te epanọ o rẹ rọ fere oghẹrẹ nọ ohwo ọ ginẹ rrọ evaọ okafe gbe obeva via, gbe ezo-oma avọ iwhri ighogho-enwa na, yọ o rẹ sae kiẹ iroro gbe ẹjiroro udu na via.”—Ahwo Hibru 4:12, Efafa Akpọ Ọkpokpọ.

 “Keme ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo, ọ da vi ọpia akọava, nọ o re duwu lafiẹ udevie ẹwẹ gbe ẹzi te ezo-oma, gbe eriare ighogho obọ enwa, gbe eva ekiẹ jẹ riẹ ẹjiroro obọ eva.”—Ahwo Hibru 4:12, Ebaibol Ẹri Na.

 Eware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ vuẹ ahwo-akpọ nọ e rrọ Ebaibol na, i wo ẹgba nọ i re ro dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ via gbe iroro nọ e rrọ udu mai. Ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo nwene zihe ruọ emamọ ahwo.

 “Ẹme Ọghẹnẹ ọ rrọ uzuazọ.” Ẹme na “ẹme Ọghẹnẹ,” o be ta kpahe eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya evaọ Ebaibol na, hayo eware nọ ọ ta nọ o ti ru. a Oware jọ nọ o wuzou gaga evaọ usu eware nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ o ti ru họ, ahwo-akpọ nọ a yoẹme kẹe a te rria otọakpọ na dhedhẹ bẹdẹ bẹdẹ avọ okugbe nọ ọ te jọ oria kpobi.—Emuhọ 1:28; Olezi 37:29; Eviavia 21:3, 4.

 Ẹvẹ ẹme Ọghẹnẹ hayo eyaa riẹ e rọ rrọ “uzuazọ”? Ẹme Ọghẹnẹ ọ rrọ uzuazọ keme o re duobọte udu ahwo nọ a jẹ riẹ rehọ. Ọ rẹ kẹ ae ẹruore je fiobọhọ kẹ ae yeri emamọ uzuazọ. (Iziewariẹ 30:14; 32:47) Ẹme Ọghẹnẹ ọ tẹ jẹ rrọ “uzuazọ” keme Ọghẹnẹ o gbe bi ru epanọ eyaa riẹ kpobi i ti ro rugba. (Jọn 5:17) Ọghẹnẹ ọ wọhọ ahwo-akpọ họ. Ọ rẹ kpairoro vrẹ eyaa riẹ hẹ, yọ o wo ẹgba nọ ọ sai ro ru oware kpobi nọ ọ ta gba. (Ikelakele 23:19) Ẹme riẹ o re “zihe bru [ei] ze ababọ iyẹrẹ hẹ.”—Aizaya 55:10, 11.

 “Ẹme Ọghẹnẹ . . . [o] wo ẹgba.” A sae jẹ fa ẹme na o “wo ẹgba” wọhọ, o wo “ogaga,” o wo “iruo,” hayo o re “ru oware nọ [Ọghẹnẹ ọ gwọlọ] ru gba ẹrẹrẹe.” Fikiere, oware kpobi nọ Jihova b Ọghẹnẹ ọ ta hayo nọ ọ ya eyaa riẹ, o re rugba hrọ. (Olezi 135:6; Aizaya 46:10) Uzẹme riẹ họ, Ọghẹnẹ o re tube ru eyaa riẹ gba ẹrẹrẹe vi epanọ ma roro.—Ahwo Ẹfisọs 3:20. c

 Ẹme Ọghẹnẹ o te je “wo ẹgba” keme o re fiobọhọ kẹ ahwo nọ a rri rie ghaghae nwene uruemu rai re a jọ emamọ ahwo. Fikiere ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹ kpọ iroro rai, oghẹrẹ nọ a bi yeri uzuazọ rai, gbe eware nọ a bi ru. (Ahwo Rom 12:2; Ahwo Ẹfisọs 4:24) A sae ta nọ “ẹme Ọghẹnẹ . . . u bi ru iruo evaọ” oma enọ e rọwo e riẹ.—1 Ahwo Tẹsalonika 2:13.

 “Ẹme Ọghẹnẹ . . . ọ da vi ọgbọdọ akọava.” A tẹ ta nọ a dhesẹ iẹe, ẹme Ọghẹnẹ ọ da vi oghẹrẹ ọgbọdọ kpobi fiki epanọ o wo ẹgba te. Ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹ sai duobọte ohwo udu, koyehọ o re dhesẹ oghẹrẹ nọ ohwo ọ ginẹ rrọ evaọ obeva via. Eware gheghe nọ ahwo-akpọ a bi wuhrẹ i wo ẹgba te enẹ hẹ. Ma rẹ ruẹ onana evaọ eware efa nọ a fodẹ evaọ obe Ahwo Hibru 4:12.

 “Ẹme Ọghẹnẹ . . . o re duwu thabọ te epanọ o rẹ rọ fere oghẹrẹ nọ ohwo ọ ginẹ rrọ evaọ okafe gbe obeva via, gbe ezo-oma avọ iwhri ighogho-enwa na.” “Ẹme Ọghẹnẹ” o re duwu thabọ te “iwhri ighogho-enwa na” wọhọ odẹme, koyehọ o re dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma ginẹ rrọ evaọ obeva via. Nọ orọnọ ẹme Ọghẹnẹ o re duwu thabọ te oria nọ ohwo ọvo ọ rẹ ruẹ hẹ na, onana u dhesẹ nọ ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ ohwo nwene uruemu riẹ re ọ jọ emamọ ohwo. Nọ ohwo o te nwene, o rẹ wha oghọghọ se ohwo na gbe Ọghẹnẹ.

 “Ẹme Ọghẹnẹ . . . o rẹ sae kiẹ iroro gbe ẹjiroro udu na via.” Oware nọ ohwo o ru nọ o te yo ẹme Ọghẹnẹ, u re dhesẹ oware nọ o ginẹ rrọ iroro riẹ via, te ẹjiroro udu riẹ, keme eware nọ e rrọ udu riẹ i re dhesẹ oma via evaọ uruemu riẹ. Wọhọ oriruo, nọ ohwo o te yo ẹme Ọghẹnẹ, o te nwene uruemu riẹ re ọ jọ emamọ ohwo, onana u re dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ yọ eva riẹ e fo. Ọ gwọlọ nọ o re ru eva were Ọghẹnẹ. Rekọ nọ ohwo o te bi gu inoma, yọ ọ gwọlọ ru oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta ha, onana u re dhesẹ nọ ohwo na o wo ekpehre uruemu wọhọ omorro hayo oriobọ. Ẹsejọhọ o bi gu inoma hayo fo ẹme Ọghẹnẹ re ọ sai ru oware nọ Ọghẹnẹ o mukpahe.—Jerimaya 17:9; Ahwo Rom 1:24-27.

 A jọ obe jọ ta nọ ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹ “sai duwu thabọ te eria nọ e mai siomano evaọ oma na.” Ọghẹnẹ ọ rẹ ruẹ oware kpobi nọ o rrọ obeva ohwo, yọ ẹme riẹ o re dhesẹ oware kpobi nọ o siomano via. Ebaibol na ọ ta evaọ obe Ahwo Hibru 4:13 inọ, “Omama ọvuọvo ọ riẹ hẹ nọ u dhere evaọ aro riẹ, rekọ eware kpobi e bafihọ je rovie fihọ gbaladha evaọ aro ọnọ ma ti gu epanọ ma ru te kẹ hrọ.”

 Pọl họ ọnọ o kere obe Ahwo Hibru evaọ ukpe 61 C.E., yọ o kere i rie se Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju nọ e jẹ rria Jerusalẹm gbe Judia.

 Evaọ uzou avọ 3 gbe ọrọ avọ 4, Pọl ọ ta kpahe epanọ oriruo emọ Izrẹl evaọ oke anwae o rọ rrọ unuovẹvẹ kẹ Ileleikristi. (Ahwo Hibru 3:8-12; 4:11) Jihova ọ ya eyaa nọ o ti siwi ahwo Izrẹl no igbo, yọ ọ te rehọ ae kpohọ ẹkwotọ nọ a te “rria avọ omofọwẹ.” (Iziewariẹ 12:9, 10) Rekọ ahwo Izrẹl nọ a no igbo Ijipti ze a fi ẹrọwọ họ Jihova ha, yọ a je yoẹme kẹe he. Fiki onana, a gbẹ “ruọ eva eriosehọ [Ọghẹnẹ] hẹ,” koyehọ, a wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ hẹ. Ukpoye, a whu evaọ udhude na. Dede nọ emọ rai a reuku Ẹkwotọ Eyaa na, ae omarai a je ghẹmeeyo kẹ Jihova re. Nọ oke o be nya na, onana o wha uye ulogbo se orẹwho Izrẹl soso.—Nehemaya 9:29, 30; Olezi 95:9-11; Luk 13:34, 35.

 Pọl ọ ta nọ u fo nọ Ileleikristi a re wuhrẹ no oriruo ahwo Izrẹl nana nọ a ghẹmeeyo na ze. Re ma sae ruọ eva eriosehọ Ọghẹnẹ, u fo nọ ma re yoẹme kẹe, je fievahọ iẹe inọ o ti ru eyaa riẹ kpobi gba.—Ahwo Hibru 4:1-3, 11.

 Rri ividio ọkpẹkpẹe nana re whọ ruẹ eware nọ e rrọ obe Ahwo Hibru.