TI BIBLIA ti kasaknapan a naiwaras a libro iti historia. Mapattapatta nga 4.8 a bilion a kopia ti Biblia ti naiwarasen. Idi laeng 2007, nasurok a 64,600,000 ti napataud a kopia ti Biblia. Kas pangibasaram iti kaadu dayta, idi damo a mayimprenta ti kangrunaan a malako a libro ti nobela iti dayta a tawen idiay Estados Unidos, agdagup laeng dayta iti 12 a milion a kopia.

Sakbay a nagbalin a kas ti kasaknapan a naipablaak a libro, nalasatan ti Biblia ti adu a panangikagumaan a mangpukaw iti dayta. Iti intero a pakasaritaan, naiparit ti pannakausarna, nauram, nairurumen ken napapatay dagidiay nangipatarus iti dayta. Nupay kasta, maysa kadagiti kangrunaan a makagapu iti dandani pannakapukaw ti Biblia ket ti in-inut a pannakarunotna saan a ti nakaro a pannakaidadanes dagidiay nangitalimeng iti dayta. Apay a kasta?

Ti Biblia ket buklen ti 66 a babassit a libro. Ti kadaanan kadagita ket insurat wenno pinagtitipon dagiti kameng ti nasion ti Israel nasurok a 3,000 a tawen ti napalabasen. Dagiti orihinal a mannurat ken dagidiay nangkopia kadagiti naipaltiing a mensahe nagusarda kadagiti marunot a pagsuratan, a kas iti papiro ken lalat. Awan pay kadagiti orihinal a sursurat ti nasarakan. Nupay kasta, nasarakan ti rinibribu a nagkauna a kopia dagiti babassit ken dadakkel a paset dagiti libro ti Biblia. Ti pirsay ti maysa kadagita a libro nga isu ti Ebanghelio ni Juan ket napetsaan iti nagbaetan ti sumagmamano laeng a dekada ti orihinal nga insurat ni apostol Juan.

Apay a nakaskasdaaw ti pannakalasat ti aniaman a kopia ti Biblia? Ken kasano ti kinaumiso ti panangyallatiw dagiti moderno a Biblia kadagiti mensahe nga inlanad dagiti orihinal a mannurat?

Nagpaiduma ti pannakaitalimeng ti Biblia no panunotentayo ti napasamak kadagiti sursurat dagiti nasion a kapanawenan dagiti Israelita. Kas pagarigan, idi umuna a milenio K.K.P. (Kasakbayan ti Kadawyan a Panawen wenno Before the Common Era), dagiti taga-Fenicia ket kaarruba dagiti Israelita. Dagita a negosiante nga agdaldaliasat iti baybay insaknapda ti alpabetiko a sistema ti panagsuratda iti intero a Mediteraneo. Rimmang-ayda met gapu iti nasaknap a panagnegosioda iti papiro iti Egipto ken kadagiti masakupan ti Grecia. Nupay kasta, kastoy ti napaliiw ti magasin a National Geographic maipapan kadagiti taga-Fenicia: “Narunoten ti kaaduan kadagiti insuratda iti narasi a papiro—isu a ti laeng ammotayo ita maipapan kadagiti taga-Fenicia ket ti impadamag dagiti mangpadpadakes a kabusorda. Nupay nakaad-adu ti literatura dagiti taga-Fenicia, napukaw amin dagita gapu iti kinadaanda.”

Komusta met ti sursurat dagiti Egipcio? Agdinamag dagiti heiroglypic a naikitikit wenno naipinta kadagiti pader iti templo ken iti dadduma pay a lugar. Nalatak met dagiti Egipcio iti panagaramid iti pagsuratan a papiro. Ngem kinuna ti Egiptologo a ni K. A. Kitchen, maipapan iti naaramid iti papiro a rekord dagiti Egipcio: “Naan-anay a nadadael ti mapattapatta a 99 a porsiento iti amin a papiro a naisurat nanipud idi agarup  3000 K.K.P. agingga iti panawen dagiti Griego ken Romano.”

Dagidiay ngay rekord ti Roma a nakasurat iti papiro? Usigenyo daytoy a pagarigan. Sigun iti libro a Roman Military Records on Papyrus, agparang a mamitlo iti makatawen a masuelduan idi dagiti Romano a soldado, ket nausar ti papiro kas resibo ti sueldo. Mapattapatta a kabayatan ti 300 a tawen sipud idi nagturay ni Augusto (27 K.K.P.–14 K.P.) agingga idi nagturay ni Diocletian (284-305 K.P), adda 225,000,000 a resibo ti sueldo dagiti soldado. Ammoyo kadi no mano ti nagtalinaed agingga ita? Adda laeng dua a nasarakan a medio nalawag a basaen.

Apay a manmano laeng ti nagtalinaed a dokumento a naisurat iti papiro? No naalimuom ti tiempo, nalaka a marunot dagiti narasi a materiales a kas iti papiro ken ti lalat a maysa met a gagangay a maus-usar a pagsuratan. Kinuna ti The Anchor Bible Dictionary: “Gapu iti klima, dagiti dokumento a papiro iti dayta a panawen [ti umuna a milenio K.K.P.] ket agbayag laeng no maikabil dagita iti disierto ken iti kueba wenno lugar a namaga.”

Dagiti orihinal a libro ti Biblia ket nabatad a naisurat kadagiti marunot a materiales a kas iti inusar dagiti taga Fenicia, Egipto, ken Roma. Apay ngarud a nakalasat dagiti linaon ti Biblia ket nagbalin kas ti kasaknapan a naipablaak a libro iti lubong? Nangdakamat ni Propesor James L. Kugel ti maysa a rason. Kinunana a nakopia dagiti orihinal a sursurat iti “namin-adu a daras uray iti las-ud ti panawen a pannakaisurat ti Biblia.”

Ania ti nakaidumaan dagiti moderno a patarus ti Biblia no idilig kadagiti nagkauna a manuskrito? Kastoy ti kinuna ni Propesor Julio Trebolle Barrera, kameng ti bunggoy dagiti eksperto a nangadal ken nangipablaak kadagiti nagkauna a manuskrito a maaw-awagan iti Dead Sea Scroll: “Eksakto unay ti pannakakopia ti linaon ti Hebreo a Biblia ket di mayasping kadagiti nagkauna a Griego ken Latin a literatura.” Kuna ti mararaem nga eskolar iti Biblia a ni F. F. Bruce: “Nabilbileg ti ebidensia a mangpatalged iti kinaumiso dagiti sursurattayo a Baro a Tulag no idilig iti ebidensia a mangpatalged iti kinaumiso ti adu a sursurat dagiti nagkauna nga autor, ket saan pulos a makuestion ti kinaumiso dagita.” Innayonna: “No koma ti Baro a Tulag ket koleksion dagiti sekular a sursurat, sigurado a di pagduaduaan dagiti eksperto ti kinaumiso dagita.” Nalawag a ti Biblia ket maysa a naisangsangayan a libro. Iwaywayaam kadi a basaen dayta iti inaldaw?—1 Pedro 1:24, 25.