1, 2. (a) Asino ti “Ari ti kinaagnanayon,” ken apay a maitutop dayta a titulona? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.) (b) Apay a kayattayo ti agpaituray ken Jehova?

NAGTURAY ni Ari Sobhuza II iti Swaziland iti dandani 61 a tawen. Nupay nakaskasdaaw ti kasta a kapaut ti panagturay iti moderno a panawentayo, adda maysa nga ari a dinto pulos agngudo ti panagturayna ta saan a kas iti tao nga ababa ti biagna. Ibaga ti Biblia nga isu ti “Ari ti kinaagnanayon.” (1 Tim. 1:17) Dinakamat ti salmista ti nagan daytoy a Soberano idi indeklarana: “Ni Jehova ket Ari . . . [iti] agnanayon.”—Sal. 10:16.

² Gapu iti kapaut ti panagturay ti Dios, awan ti turay ti tao a pumada iti dayta. Ngem ti wagas ti panangiturayna ti mangtignay kadatayo nga umadani kenkuana. Maysa nga ari a nagturay iti nagkauna nga Israel iti 40 a tawen ti nangidaydayaw iti Dios kadagitoy a sasao: “Ni Jehova naasi ken managparabur, nabannayat nga agunget ken naruay iti naayat a kinamanangngaasi. Ni met laeng Jehova impasdekna a sititibker ti tronona iti mismo a langlangit; ket ti bukodna a kinaari nangdominar iti ngatuen ti isuamin.” (Sal. 103:8, 19) Ni Jehova ti Aritayo. Ngem malaksid iti dayta, isu pay ti Amatayo—ti naayat ken nailangitan nga Amatayo. Kasano nga agtigtignay ni Jehova kas maysa nga Ama? Kasano nga ipakpakitana ti autoridadna kas Ari sipud napasamak ti panagrebelde idiay Eden? Ti sungbat kadagitoy a saludsod ti mangtignay kadatayo nga  umadani ken Jehova ken naimpusuan nga agdayaw kenkuana.

3. Asino ti immuna a kameng ti unibersal a pamilia ni Jehova? Siasino pay ti naparsua kas “annak” ti Dios?

³ Nakaragragsak la ketdi ni Jehova idi pinarsuana ti bugbugtong nga Anakna! Saan nga imbilang ti Dios ti inauna nga anakna kas nababa nga iturayan. Inayatna kas maysa nga Anak ken inawisna a makiraman iti makaparagsak a trabaho a panangparsua iti linaklaksa a perpekto nga anghel. (Col. 1:15-17) Nadeskribir dagitoy kas “ministrona, nga agar-aramid iti pagayatanna,” a siraragsak nga agserserbi iti Dios. Impaayanna ida iti dayaw babaen ti panangawagna kadakuada iti “annak.” Pasetda ti unibersal a pamilia ni Jehova.—Sal. 103:20-22; Job 38:7.

4. Kasano a ti tao ket nagbalin a paset ti pamilia ti Dios?

⁴ Kalpasan a pinarsuana ti pisikal a langlangit ken ti daga, pinadakkel ni Jehova ti pamiliana. Idi naisagananan ti daga kas napintas a pagtaengan nga addaan iti amin a kasapulan, inaramidna ti obra maestrana iti amin a parsuana ditoy daga—ti umuna a tao a ni Adan, a pinarsuana iti bukodna a ladawan. (Gen. 1:26-28) Kas Namarsua, umiso laeng nga inanamaen ni Jehova nga agtulnog kenkuana ni Adan. Kas Ama, siaayat a nangipaay ni Jehova ken Adan kadagiti nainkalintegan a bilin. Awan kadagita ti nanglimitar iti wayawayana.—Basaen ti Genesis 2:15-17.

5. Ania nga urnos ti inaramid ti Dios tapno mapunno ti daga iti tattao?

⁵ Saan a kas kadagiti agtuturay a tattao, ni Jehova ket maragsakan a mangitalek iti annongen kadagiti iturayanna, ken tratuenna ida kas kameng ti pamiliana. Kas pagarigan, intalekna ken Adan ti pannakaaywan ti dadduma pay a parsua ditoy daga, nga inikkanna iti makaparagsak ken makapainteres a trabaho a panangpanagan kadagiti animal. (Gen. 1:26; 2:19, 20) Saan a nangparsua ti Dios iti minilion a perpekto a tattao a mangtagitao iti daga. Imbes ketdi, nangparsua iti perpekto a komplimento ni Adan—ti babai a ni Eva. (Gen. 2:21, 22) Kalpasanna, inikkanna daytoy a pagassawaan iti oportunidad a mangpunno iti daga kadagiti annakda. Iti sidong dagiti perpekto a kasasaad, in-inut a pagbalinen dagiti tattao ti intero a daga kas Paraiso. Kalpasanna, kas kameng ti maymaysa a pamilia, amin a tattao ken anghel agdaydayawdanto ken Jehova iti agnanayon. Anian a nagsayaat a masakbayan! Naisangsangayan dayta nga ebkas ti ayat ni Jehova kas maysa nga Ama!

6. (a) Kasano a nangrugi ti panagrebelde iti uneg ti pamilia ti Dios? (b) Kayatna kadi a sawen a saanen a kontrolado ni Jehova ti bambanag gapu iti dayta? Ilawlawagmo.

⁶ Makapaladingit ta saan a nagpasakup da Adan ken Eva iti panangituray ni Jehova. Pinilida ketdi a suroten ni Satanas, maysa a rebelde nga espiritu nga anak ti Dios. (Gen. 3:1-6) Nagbanag dayta iti saem, panagsagaba, ken ipapatayda agraman dagiti annakda. (Gen. 3:16-19; Roma 5:12) Iti daydi a gundaway, awanen ti nabati a natulnog nga iturayan ti Dios ditoy daga. Kayatna kadi a sawen a saannan a kontrolado ti bambanag ken binaybay-annan ti kalinteganna a mangituray iti daga? Saan! Impakitana ti autoridadna babaen ti panangpapanawna kada Adan ken Eva iti hardin ti Eden. Kasta met, nangikabil kadagiti kerubin a mangbantay iti hardin tapno saandan a makastrek. (Gen. 3:23, 24) Ngem kaskasdi nga impakita ti Dios ti naamaan nga ayatna. Inkarina nga addanto maymaysa nga unibersal a pamiliana a buklen dagiti matalek nga anghel ken tattao, ket maysanto a ‘bin-i’ ti mangdadael ken Satanas ken mangikkat kadagiti dakes nga epekto ti basol ni Adan.—Basaen ti Genesis 3:15.

7, 8. (a) Kasano kadakes ti kasasaad idi tiempo ni Noe? (b) Ania ti inaramid ni Jehova tapno madalusan ti daga ken masalakniban ti natauan a pamilia?

 ⁷ Ginasgasut a tawen kalpasanna, adda dagiti tattao a nagbalin a matalek ken Jehova. Karaman kadakuada da Abel ken Enoc. Ngem kaaduan a tattao ti nangilaksid ken Jehova kas Ama ken Arida. Idi tiempo ni Noe, ti daga ket “napno iti kinaranggas.” (Gen. 6:11) Kayatna kadi a sawen a saannan a kontrolado ti paspasamak ditoy daga? Ania ti kunaen ti Biblia?

⁸ Usigentayo ti salaysay maipapan ken Noe. Inikkan ni Jehova iti detalyado a plano ken instruksion a mangbangon iti nakadakdakkel a daong a pakaisalakananna ken ti pamiliana. Impakita met ti Dios ti kasta unay nga ayatna iti intero a sangatauan idi dinutokanna ni Noe a ‘mangikasaba iti kinalinteg.’ (2 Ped. 2:5) Karaman la ketdi iti mensahe ni Noe ket ti panangipakaammona kadagiti tattao nga agbabawida ken dandanin ti pannakadadaelda. Ngem awan ti nangipangag. Iti las-ud ti adu a tawtawen, nagbiag ni Noe ken ti pamiliana iti lubong a napno iti kinaranggas ken immoralidad. Kas maseknan nga Ama, sinalakniban ken binendisionan ni Jehova dagitoy a walo a matalek a kararua. Idi inyeg ni Jehova ti sangalubongan a Layus, impakitana nga adda autoridadna kadagiti rebelde a tattao ken dakes nga anghel. Wen, talaga a kontrolado ni Jehova ti bambanag.—Gen. 7:17-24.

9. Ania a gundaway ti inted ni Jehova kadagiti tattao kalpasan ti Layus?

⁹ Bayat a rumrummuar ni Noe ken ti pamiliana iti daong, nakitada ti nadalusanen a daga ken nalang-abda ti presko nga angin. Sigurado a kasta unay ti panagyamanda ken Jehova gapu iti panangaywan ken pannalaknibna. Madagdagus a nangaramid ni Noe iti altar tapno agdaton ken agdaydayaw ken Jehova. Binendisionan ti Dios ti intero a pamilia ni Noe ken binilinna ida nga ‘agbunga ken agaduda ket punnuenda ti daga.’ (Gen. 8:20–9:1) Naaddaan manen ti sangatauan iti gundaway a sangsangkamaysa nga agdayaw ken Jehova ken mangpunno iti daga.

10. (a) Kaano ken kasano a timmaud ti panagrebelde maibusor ken Jehova kalpasan ti Layus? (b) Ania ti inaramid ni Jehova tapno maibanag ti pagayatanna?

¹⁰ Nupay kasta, imperpekto latta dagiti tattao kalpasan ti Layus. Ken kasapulanda latta a sarangten ti impluensia ni Satanas ken dagiti demoniona. Di nagbayag, nagrebelde manen dagiti tattao iti naayat a panangituray ti Dios. Kas pagarigan, ni Nimrod nga apoko ni Noe iti tumeng binusorna ti turay ni Jehova. Isu ket maysa a “mannakabalin a mangnganup maibusor ken Jehova.” Nangibangon iti dadakkel a siudad, kas iti Babel, ken pinagbalinna ti bagina nga ari iti “daga ti Sinar.” (Gen. 10:8-12) Ania ti aramiden ti Ari ti kinaagnanayon iti daytoy rebelde nga ari ken iti gandatna a manglapped iti panggep ti Dios a ‘mangpunno iti daga’? Riniribuk ti Dios ti lengguahe ti tao, iti kasta napaay dagiti pasurot ni Nimrod ket nagwarasda iti “isuamin a rabaw ti daga.” Intugotda ti palso a panagdaydayawda ken ti wagas ti panangiturayda iti sadinoman a napananda.—Gen. 11:1-9.

11. Kasano nga impakita ni Jehova ti kinasungdona iti gayyemna a ni Abraham?

¹¹ Nupay adu ti nagdaydayaw iti palso a didiosen kalpasan ti Layus, adda latta dagiti matalek a tattao a nagdaydayaw ken Jehova. Maysa kadakuada ni Abraham. Nanam-ay idi ti biagna iti siudad ti Ur, ngem nagtulnog ken Jehova ket pinanawanna ti siudad ken nagnaed kadagiti tolda iti adu a tawtawen. (Gen. 11:31; Heb. 11:8, 9) Masansan a napalikmutan ni Abraham kadagiti ari, ngem saan a nagtalek iti pannalaknibda ken iti proteksion a maipaay dagiti napaderan a siudadda. Ni Jehova ti nangsalaknib ken Abraham ken iti pamiliana. Insurat ti salmista maipapan iti naamaan a pannalaknib ni Jehova: “[Ti Dios] saanna nga impalubos a sauren  ida ti asinoman a tao, no di ket maipagapu kadakuada nangtubngar iti ar-ari.” (Sal. 105:13, 14) Gapu ta matalek ni Jehova, inkarina ken gayyemna nga Abraham: “Tumpuarto kenka ti ar-ari.”—Gen. 17:6; Sant. 2:23.

12. Kasano nga impakita ni Jehova iti Egipto nga isu ti Kangatuan nga agturay? Kasano a nakatulong dayta iti ilina?

¹² Inulit ti Dios ti karina iti anak ni Abraham a ni Isaac ken iti apokona a ni Jacob a bendisionanna ida ken agtaudto dagiti ar-ari iti kaputotanda. (Gen. 26:3-5; 35:11) Ngem naadipen dagiti kaputotan ni Jacob idiay Egipto. Kaipapananna kadi a saanen a matungpal ti kari ni Jehova wenno binaybay-annan ti kalinteganna a mangituray iti daga? Saan! Iti inkeddengna a tiempo, impakitana nga isu ket adayo a nabilbileg ken naturturay ngem iti natangken ti lengngesna a ni Faraon. Nagpannuray ken Jehova dagiti naadipen nga Israelita ket inispalna ida iti nakaskasdaaw a pamay-an idi imballasiwna ida iti Nalabaga a Baybay. Nabatad a ni pay laeng Jehova ti Kangatuan nga Agturay iti intero nga uniberso. Ken kas maysa nga Ama a maseknan kadagiti annakna, us-usarenna ti naindaklan a pannakabalinna a mangsalaknib iti ilina.—Basaen ti Exodo 14:13, 14.

13, 14. (a) Ania ti indeklara dagiti Israelita iti maysa a kanta maipapan iti kinaari ni Jehova? (b) Ania ti inkari ti Dios ken David?

¹³ Kalpasan ti namilagruan a pannakaispal dagiti Israelita manipud Egipto, nagkantada iti kanta a panangidaydayaw ken Jehova. Nairekord dayta iti Exodo kapitulo 15. Karaman iti dayta a kanta ti maysa a deklarasion iti bersikulo 18 a kunana: “Ni Jehova agturayto kas ari agingga iti tiempo a di nakedngan, iti mismo nga agnanayon.” Wen, nagbalin ni Jehova nga Ari iti baro a nasion ti Israel. (Deut. 33:5) Ngem saan a kontento dagiti Israelita iti panangituray ni Jehova kas di makita nga Arida. Agarup 400 a tawen kalpasan ti ipapanawda iti Egipto, kiniddawda a mangipaay ti Dios iti tao nga arida kas kadagiti nasion iti aglawlawda. (1 Sam. 8:5) Ngem ni Jehova latta ti Ari, kas nabatad iti panagturay ni David, ti maikadua nga ari ti Israel.

¹⁴ Impan ni David ti sagrado a lakasa ti tulag idiay Jerusalem. Kabayatan dayta a naragsak nga okasion, nagkanta dagiti Levita iti kanta ti panangidaydayaw a naglaon iti napateg a sasao a mabasa iti 1 Cronicas 16:31: “Sawenda koma iti tengnga dagiti nasion,  ‘Ni met laeng Jehova nagbalinen nga ari!’” Mabalin a maisaludsodtayo, ‘Yantangay ni Jehova isu ti Ari ti kinaagnanayon, kasano a nagbalin nga Ari iti daydi a tiempo?’ Nagbalin nga ari idi inusarna ti autoridadna wenno idi nangdutok iti tao a mangibagi kenkuana. Nakapatpateg a matarusantayo daytoy a panangiparangarang ni Jehova iti autoridadna kas Ari. Sakbay a natay ni David, inkari kenkuana ni Jehova nga agnanayonto ti kinaarina: “Bangonekto ti bin-im a sumaruno kenka, a rummuarto manipud iti makin-uneg a paspasetmo; ket pudno nga ipasdekkonto a sititibker ti pagarianna.” (2 Sam. 7:12, 13) Natungpal daytoy a kari idi nagparang ti ‘bin-i’ ni David kalpasan ti nasurok a 1,000 a tawen. Asino dayta, ken kaano a nagbalin nga Ari?

15, 16. Kaano a napulotan ni Jesus kas masanguanan nga Ari? Bayat nga adda ditoy daga, ania a panagsagana ti inaramidna para iti Pagarianna?

¹⁵ Idi tawen 29 C.E., inrugi nga ikasaba ni Juan a Manangbautisar nga ‘asidegen ti pagarian ti langlangit.’ (Mat. 3:2) Idi binautisaranna ni Jesus, pinulotan ni Jehova ni Jesus kas naikari a Mesias ken masanguanan nga Ari iti Pagarian ti Dios. Inyebkas ni Jehova ti naamaan nga ayatna ken Jesus babaen kadagitoy a sasao: “Daytoy ti Anakko, ti dungdungnguen, nga inanamongak.”—Mat. 3:17.

¹⁶ Iti intero a ministeriona, indaydayaw ni Jesus ti Amana. (Juan 17:4) Inaramidna dayta babaen ti panangikasabana iti Pagarian ti Dios. (Luc. 4:43) Insurona pay ketdi kadagiti pasurotna nga ikararagda nga umay koma ti Pagarian. (Mat. 6:10) Kas nadutokan nga Ari, maibaga ni Jesus kadagiti bumusbusor kenkuana: “Ti pagarian ti Dios adda iti tengngayo.” (Luc. 17:21) Idi agangay, iti rabii sakbay ti ipapatayna, nangaramid ni Jesus iti ‘maysa a tulag [kadagiti pasurotna] maipaay iti maysa a pagarian.’ Kaipapananna ngarud a sumagmamano kadagiti matalek nga adalanna ket kaduananto nga agturay kas ar-ari iti Pagarian ti Dios.—Basaen ti Lucas 22:28-30.

17. Iti ania a pamay-an a nangrugi nga agturay ni Jesus idi 33 C.E, ngem ania ti masapul nga urayenna?

¹⁷ Kaano a nangrugi ti panagturay ni Jesus kas ari ti Pagarian ti Dios? Saan a dagus. Iti kamalman ti simmaganad nga aldaw, napapatay ni Jesus ken nawarawara dagiti pasurotna. (Juan 16:32) Nupay kasta, kas iti naglabas, nagtalinaed a kontrolado ni Jehova dagiti bambanag. Iti maikatlo nga aldaw, pinagungar ti Dios ti Anakna, ket idi aldaw ti Pentecostes 33 C.E., nangrugi nga agturay ni Jesus iti Kristiano a kongregasion dagiti napulotan a kakabsatna. (Col. 1:13) Kaskasdi, masapul pay nga aguray ni Jesus agingga a naan-anay a maited kenkuana ti autoridadna ditoy daga kas naikari a ‘bin-i.’ Imbaga ti Dios kenkuana: “Agtugawka iti makannawanko agingga nga ikabilko dagiti kabusormo a pagbatayan dagiti sakam.”—Sal. 110:1.

18, 19. Ania koma ti pakatignayantayo nga aramiden? Ania dagiti usigentayo iti sumaruno nga artikulo?

¹⁸ Iti uneg ti rinibu a tawtawen, adda dagiti anghel ken tattao a nagrebelde iti turay ni Jehova. Ngem di pulos binaybay-an ni Jehova ti kalinteganna nga agturay; agtultuloy a kontroladona ti bambanag. Kas naayat nga Ama, sinalakniban ken inaywananna dagiti nasungdo nga adipenna a kas kada Noe, Abraham, ken David. Saan kadi a daytoy ti mangtignay kadatayo nga agpasakup iti Aritayo ken umadani kenkuana?

¹⁹ Ngem mabalin a maisaludsodtayo: Kasano a nagbalin nga Ari ni Jehova iti kaaldawantayo? Kasanotayo a makapagbalin a nasungdo nga iturayan ti Pagarianna? Kasanotayo nga agbalin a perpekto nga annak a paset ti unibersal a pamiliana? Ania ti kayatna a sawen no ikarkararagtayo nga umay koma ti Pagarian ti Dios? Masungbatan dagitoy a saludsod iti sumaruno nga artikulo.