1. Apay a sigurado a mapaay ti plano ti Siria ken Israel?

IDI maikawalo a siglo B.C.E., indeklara ti ari ti Israel ken ti ari ti Siria ti pannakigubatda iti pagarian ti Juda. Apay? Tapno sakupenda ti Jerusalem, padisienda ni Ari Acaz, ken sukatanda iti maysa a lalaki a nalabit saan a nagtaud iti linia ni Ari David. (Isa. 7:5, 6) Ngem saan nga agballigi dayta a plano. Kinuna ni Jehova a maysa kadagiti kaputotan ni David ti permanentento nga agtugaw iti tronona, ket sigurado a matungpal ti sao ti Dios.—Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Ilawlawagmo no kasano a natungpal ti Isaias 7:14, 16 (a) idi maikawalo a siglo B.C.E. (b) idi umuna a siglo C.E.

² Idi damo, kasla mangabak dagiti nagkappon a buyot ti Siria ken Israel. Iti maysa a dangadang, napukawan ni Acaz iti 120,000 a mamaingel a mannakigubat! Napapatay pay ti mismo nga anakna a ni Maasias. (2 Cron. 28:6, 7) Ngem kitkitaen ni Jehova ti mapaspasamak. Nalagipna ti karina ken David, ket imbaonna ni propeta Isaias a mangipakaammo iti makaparegta a mensahe.

³ Kinuna ni Isaias: “Adtoy! Ti met laeng balasang pudno nga agsikogto, ket mangipasngay iti anak a lalaki, ket pudno unay a panaganannanto iti Emmanuel. . . . Sakbay a maammuanto ti ubing no kasano a laksiden ti dakes ken pilien ti naimbag, mabaybay-anto a naan-anay ti daga [ti Siria ken Israel] a ti dua nga arina ti pakarikriknaam iti mamagsakit nga alinggaget.” (Isa. 7:14, 16) Pudno a ti umuna a paset dayta a padto ket natungpal idi nayanak ti Mesias. (Mat. 1:23) Ngem yantangay ti ‘dua nga ari’—ti ari ti Siria ken ari ti Israel—ket saanen a peggad para iti Juda idi umuna a siglo C.E., ti ngarud padto maipapan ken Emmanuel ket adda immuna a kaitungpalanna idi kaaldawan ni Isaias.

 ⁴ Di nagbayag kalpasan nga insawang ni Isaias dayta a padto, nagsikog ti asawana ket nangipasngay iti anak a lalaki a napanaganan iti Maher-salal-has-baz. Posible a daytoy nga ubing ti “Emmanuel” a tinukoy ni Isaias. * Idi tiempo ti Biblia, mabalin nga adda nagan a maited iti kappasngay a maladaga, nalabit kas panglaglagip iti dayta a naisangsangayan a pasamak, ngem adda sabali nga ipanagan kenkuana dagiti nagannak ken kakabagianna. (2 Sam. 12:24, 25) Saantayo a maibaga no naawagan idi ni Jesus iti nagan nga Emmanuel.—Basaen ti Isaias 7:14; 8:3, 4.

5. Ania a minamaag a desision ti inaramid ni Ari Acaz?

⁵ Bayat a rarauten ti Israel ken Siria ti pagarian ti Juda, adda met maysa nga agresibo a nasion nga agplamplano a mangsakup iti dayta a rehion. Isu dayta ti Asiria a tumantanor idi kas kabilgan a turay iti lubong. Sigun iti Isaias 8:3, 4, alaento ti Asiria “dagiti sanikua ti Damasco” ken “ti samsam ti Samaria” sakbay a rautenna ti makin-abagatan a pagarian ti Juda. Imbes nga agtalek ni Acaz iti imbaga ti Dios babaen ken Isaias, simamaag ketdi a nakikappon kadagiti Asirio, nga idi agangay isuda ti nangirurumen iti Juda. (2 Ar. 16:7-10) Anian a pannakapaay ni Acaz kas maysa a pastor ti Juda! Mabalin nga isaludsodtayo iti bagbagitayo, ‘No agaramidak kadagiti napateg a desision, agtaltalekak kadi iti Dios wenno iti tao?’—Prov. 3:5, 6.

6. Pagdiligem ti panagturay da Acaz ken Ezekias.

⁶ Natay ni Acaz idi 746 B.C.E., ket ti anakna a ni Ezekias ti nangtawid iti pagarian ti Juda a pimmanglaw idin iti material ken nagrakayan ti espiritualidadna. Ania ngata ti prioridad ti agkabannuag nga ari apaman a makatugaw iti trono? Ti ngata panangbangonna iti ekonomia ti Juda? Saan. Maysa a naespirituan a tao ni Ezekias, maikari a pastor ti nasionna. Ti immuna nga inaramidna ket ti panangtulong kadagiti umili nga agdayaw manen ken Jehova ken mangpasubli iti napukaw a relasionda Kenkuana. Idi natarusanna ti pagayatan ti Dios nga aramidenna, madagdagus a nagtignay ni Ezekias. Anian a nagsayaat nga ulidan a tuladentayo!—2 Cron. 29:1-19.

7. Apay a kasapulan dagiti Levita ti suporta ti baro nga ari?

⁷ Napateg ti akem dagiti Levita iti pannakaisubli ti nadalus a panagdayaw. Gapuna, inummong ida ni Ezekias tapno ipasiguradona a suportaranna ida. Panunotem laengen dagiti matalek a Levita a presente iti dayta a gundaway. Nakasangitda gapu iti rag-o bayat nga ibagbaga ti arida: “Dakayo ti pinili ni Jehova nga agtakder iti sanguananna tapno agserbikayo kenkuana ken tapno agtultuloykayo kas ministrona.” (2 Cron. 29:11) Wen, nalawag a naibilin kadagiti Levita nga itandudoda ti nadalus a panagdayaw!

8. Ania pay ti inaramid ni Ezekias tapno bumileg ti espiritualidad ti nasion? Ania ti resultana?

⁸ Inawis ni Ezekias ti intero a Juda ken Israel para iti naindaklan a panangrambak iti Paskua, a sarunuen ti pito nga aldaw a Piesta dagiti Di Nalebaduraan a Tinapay. Naragsakan dagiti umili ta uray la intultuloyda a rambakan dayta a piesta iti sabali pay a pito nga aldaw. Kuna ti Biblia: “Naadda ti dakkel a panagrag-o idiay Jerusalem, ta awan idi ti kas iti daytoy idiay Jerusalem manipud al-aldaw ni Solomon nga anak ni David nga ari ti Israel.” (2 Cron. 30:25, 26) Nagdakkel ti epekto dayta a naespirituan a piesta kadagiti amin nga umili! Kastoy ti mabasatayo iti 2 Cronicas 31:1: “Apaman a nalpasda amin daytoy, . . . rinumekda dagiti sagrado a munmon ket pinukanda dagiti sagrado a teddek ket rinugpoda dagiti nangato a disso  ken dagiti altar.” Nangrugi nga agsubli ken Jehova ti nasion ti Juda. Nagpateg daytoy a naespirituan a pannakadalus para iti sumaganad a mapasamak.

9. (a) Kasano a napaay ti plano ti Israel? (b) Idi damo, kasano a nagballigi ni Senaquerib maibusor iti Juda?

⁹ Kas impadto ni Isaias, naparmek dagiti Asirio ti makin-amianan a pagarian ti Israel ket indestieroda dagiti umilina. Dayta ti nangpaay iti plano ti Israel a mangagaw iti trono ni David. Ngem agballigi kadi ti plano ti Asiria? Inrugin ti Asiria a rauten ti Juda. “Iti maikasangapulo ket uppat a tawen ni Ari Ezekias, ni Senaquerib nga ari ti Asiria simmang-at a maibusor kadagiti amin a nasarikedkedan a siudad ti Juda ket innalana ida.” Agdagup idin iti 46 a siudad ti Juda ti naparmek ni Senaquerib. Panunotem laengen no ania koma ti nariknam no maysaka nga agnanaed iti Jerusalem idi a tiempo bayat a saggaysa a pinarmek ti buyot ti Asiria dagiti siudad ti Juda!—2 Ar. 18:13.

10. Apay a naparegta ni Ezekias iti sasao ti Mikias 5:5, 6?

¹⁰ Siempre, ammo ni Ezekias ti dumteng a peggad, ngem imbes nga agdanag ken agpatulong iti pagano a nasion, kas iti inaramid ni amana nga Acaz, nagtalek ni Ezekias ken ni Jehova. (2 Cron. 28:20, 21) Nalabit ammona ti impadto ti kapanawenanna a propeta a ni Mikias mainaig iti Asiria: “No maipapan iti Asirio, . . . kasapulan a mangibangontayo met maibusor kenkuana iti pito a pastor, wen, walo a duke kadagiti tattao. Ket pudno nga ipastorandanto ti daga ti Asiria babaen ti kampilan.” (Mik. 5:5, 6) Naparegta la ketdi ni Ezekias kadagitoy a naipaltiing a sasao, ta ipakpakitada nga addanto nagpaiduma a buyot a bumusor kadagiti Asirio ket maparmekto daytoy a naulpit a manangraut.

11. Kaano ti kangrunaan a pannakatungpal ti padto mainaig iti pito a pastor ken walo a duke?

¹¹ Ti padto mainaig iti pito a pastor ken walo a duke (“prinsipe,” The New English Bible) ket adda kangrunaan a kaitungpalanna mabayag pay kalpasan ti pannakayanak ni Jesus, ti “agturay iti Israel, a ti namunganayanna ket manipud kadagiti immuna a tiempo.” (Basaen ti Mikias 5:1, 2.) Daytoyto ti tiempo a rauten ti moderno-aldaw nga “Asirio” dagiti adipen ni Jehova. Anianto a puersa ti usaren ni Jehova babaen ti agturturayen nga Anakna maibusor iti dayta a nakaam-amak  a kabusor? Maammuantayo dayta iti maud-udi a paset daytoy nga artikulo. Ngem kitaentayo nga umuna no ania ti maadaltayo iti inaramid ni Ezekias a panagsagana maibusor iti iraraut dagiti Asirio.

12. Ania dagiti addang nga inaramid ni Ezekias ken dagiti kakaduana tapno masalakniban ti ili ti Dios?

¹² No saantay a kabaelan a solbaren ti maysa a problema, kanayon a sisasagana ni Jehova a tumulong kadatayo. Ngem namnamaenna met nga aramidentayo ti amin a kabaelantayo. Nakiuman ni Ezekias kadagiti “prinsipena ken [ka]dagiti nabileg a lallakina,” ket sangsangkamaysa nga inkeddengda a “pasardengenda ti dandanum dagiti ubbog nga adda idi iti ruar ti siudad . . . Kanayonanna pay, bimmileg [ni Ezekias] ket binangon[na] ti isuamin a narba a pader ket nagipatakder kadagiti torre iti rabaw dayta, ket iti ruar sabali pay a pader, . . . ket nangaramid iti naruay a pika ken kalasag.” (2 Cron. 32:3-5) Tapno masalakniban ken maipastoran ni Jehova ti ilina iti daydi a tiempo, nagaramat kadagiti maingel a lallaki—ni Ezekias, dagiti prinsipena, ken dagiti matalek a propeta.

13. Ania ti kapatgan nga inaramid ni Ezekias tapno maisaganana dagiti umili iti dumteng nga iraraut? Ilawlawagmo.

¹³ Ti simmaruno nga inaramid ni Ezekias ket napatpateg nga amang ngem iti panangserrana kadagiti pagayusan ti dandanum wenno panangsarikedkedna kadagiti pader ti siudad. Kas maseknan a pastor, inummong ni Ezekias dagiti umili ket pinaregtana ida kadagitoy a sasao: “Dikay agbuteng wenno uray agkullayaw gapu iti ari ti Asiria . . . , ta kadatayo adda ad-adu ngem iti adda kenkuana. Kenkuana adda takiag a lasag, ngem adda kadatayo ni Jehova a Diostayo a tumulong kadatayo ken mangirupak kadagiti bakaltayo.” Anian a makaparegta a pammalagip—makiranget ni Jehova maipaay iti ilina! Idi nangngeg daytoy dagiti umili, “rinugian[da] nga isadag ti bagbagida iti sasao ni Ezekias nga ari ti Juda.” Paliiwem ta impapuso dagiti umili ti “sasao ni Ezekias.” Isu ken dagiti prinsipena ken dagiti maingel a lallakina, kasta met dagiti propeta a da Mikias ken Isaias, impakitada a naimbagda a papastor, kas impadto ni Jehova babaen ti propetana.—2 Cron. 32:7, 8; basaen ti Mikias 5:5, 6.

14. Ania ti imbaga ni Rabsaque, ken ania ti reaksion dagiti umili?

¹⁴ Nagkampo ti ari ti Asiria iti Laquis, iti abagatan a laud ti Jerusalem. Manipud sadiay, imbaonna ti tallo a mensaherona tapno pasukuenda ti Jerusalem. Nadumaduma a taktika ti inaramat ti pannakangiwatna, a maaw-awagan Rabsaque. Nagsao ni Rabsaque iti Hebreo ket pinadasna a kombinsiren dagiti umili a saanda a dumngeg iti ari no di ket agpasakupda kadagiti Asirio. Siuulbod nga inkarina nga iyakarna ida iti maysa a daga a sadiay komportable ti biagda. (Basaen ti 2 Ar-ari 18:31, 32.) Imbaga met ni Rabsaque a dagiti didios ti dadduma a nasion saanda a nasalakniban dagiti managdaydayawda, isu a saan met a maispal ni Jehova dagiti Judio iti ima dagiti Asirio. Nainsiriban a di sinungbatan dagiti umili dagitoy a kinaulbod ken pammadakes. Sursuroten met dagiti adipen ni Jehova ita dayta nga ulidan.—Basaen ti 2 Ar-ari 18:35, 36.

15. Ania ti masapul nga aramiden dagiti agindeg iti Jerusalem? Kasano nga inispal ni Jehova ti siudad?

¹⁵ Nariribukan la ketdi ni Ezekias, ngem imbes nga agpatulong iti sabali a nasion, pinaayabanna ni propeta Isaias. Imbaga ni Isaias ken ni Ezekias: “[Ni Senaquerib] saanto nga umay iti daytoy a siudad wenno uray mangibiat iti pana sadiay.” (2 Ar. 19:32) Ti laeng masapul nga aramiden dagiti agindeg iti Jerusalem ket papigsaenda ti pakinakemda ken saanda a sumuko. Ni Jehova ti makirupak maipaay iti Juda. Ket pudno a  kasta ti inaramidna! “Naaramid iti dayta a rabii a ti anghel ni Jehova rimmuar ket nangkabil iti sangagasut walopulo ket lima a ribu iti pakarso dagiti Asirio.” (2 Ar. 19:35) Naispal ti Juda, saan a gapu kadagiti inaramid ni Ezekias tapno masalakniban ti siudad, no di ket gapu iti pannakabalin ti Dios.

16. Siasino ita ti iladladawan (a) dagiti agindeg iti Jerusalem (b) ti “Asirio” (c) ti pito a pastor ken walo a duke?

¹⁶ Mapaspasamak iti kaaldawantayo ti kangrunaan a kaitungpalan ti padto maipapan iti pito a pastor ken walo a duke. Dagiti umili ti nagkauna a Jerusalem ket rinaut dagiti Asirio. Iti asidegen a masanguanan, ti kasla awan gawgawayna nga ili ni Jehova ket rautento ti moderno-aldaw nga “Asirio,” a gandatna a talipuposen dayta. Daytoy nga iraraut ken ti iraraut ni ‘Gog ti Magog’ ket tukoyen ti Kasuratan kas iraraut ti “ari ti amianan,” ken iraraut ti “ar-ari ti daga.” (Ezeq. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Apoc. 17:14; 19:19) Nagduduma kadi dagitoy nga iraraut? Nalabit saan. Mabalin a nagaramat ti Biblia iti nagduduma nga awag para iti maymaysa nga iraraut. Ania ti tuktukoyen ti padto ni Mikias a ‘nalimed nga igam’ nga aramaten ni Jehova maibusor iti dayta a nakabilbileg nga “Asirio”? Maysa a nagpaiduma a buyot—“pito a pastor, wen, walo a duke”! (Mik. 5:5) Dagiti pastor ken duke (wenno, “prinsipe,” NEB) iti daytoy a buyot ket dagiti panglakayen iti kongregasion. (1 Ped. 5:2) Iti kaaldawantayo, ar-aramaten ni Jehova ti adu a naespirituan a lallaki a mangipastor kadagiti napapateg a karnerona ken mangpabileg iti ilina iti masanguanan nga iraraut ti moderno-aldaw nga “Asirio.” * Kuna ti padto ni Mikias nga “ipastorandanto ti daga ti Asiria babaen ti kampilan.” (Mik. 5:6) Karaman kadagiti ‘igamda a pakigubat’ ket ti “kampilan ti espiritu,” ti Sao ti Dios.—2 Cor. 10:4; Efe. 6:17.

17. Ania ti uppat a banag a maadal dagiti panglakayen manipud iti salaysay nga inusigtayo?

¹⁷ Adda napateg a maadal dagiti panglakayen manipud iti salaysay nga inusigtayo: (1) Ti kasayaatan a maaramidantayo tapno masaganaantayo ti iraraut ti “Asirio” ket ti panangpabilegtayo iti pammatitayo iti Dios ken panangtulongtayo kadagiti kakabsat a mangaramid met iti kasta. (2) Inton rumaut ti “Asirio,” masapul a kombinsido dagiti panglakayen nga ispalennatayo ni Jehova. (3) Iti dayta a tiempo, mabalin nga ibilangtayo a saan a praktikal ti makaispal-biag nga instruksion nga ipaay ti organisasion ni Jehova. Ngem masapul a nakasaganatayo amin nga agtulnog iti aniaman nga instruksion a maipaay, uray no kasla saan a rasonable dayta iti panangmatmattayo. (4) Itan ti gundaway nga agpanunot a naimbag ti asinoman nga agtaltalek iti sekular nga edukasion, material a bambanag, wenno kadagiti natauan nga institusion. Masapul a nakasagana a tumulong dagiti panglakayen iti asinoman a nakapuy ti pammatina.

18. Kasano a ti pananglaglagip iti daytoy a salaysay matulongannatayo iti masanguanan?

¹⁸ Asidegen ti tiempo inton agparang a kasla awan gawgaway dagiti adipen ti Dios ita a kas kadagiti Judio a napupok iti Jerusalem idi kaaldawan ni Ezekias. Inton dumteng dayta, mapabilegtayo koma kadagiti sasao ni Ezekias. Laglagipentay met a “takiag a lasag” laeng ti adda kadagiti kabusortayo, “ngem adda kadatayo ni Jehova a Diostayo a tumulong kadatayo ken mangirupak kadagiti bakaltayo”!—2 Cron. 32:8.