Agyamyamanak ta Nakapagserbiak ken Jehova iti Laksid Dagiti Pakasuotan

Kas Insalaysay ni Maatje de Jonge-van den Heuvel

AGTAWENAK iti 98. Pitopulon kadagita a tawen ti siraragsak a nabusbosko nga agserserbi ken Jehova​—ngem aduan dayta iti pakasuotan. Bayat ti Gubat Sangalubongan II, naibaludak iti kampo konsentrasion a sadiay a naupayak agingga a nakaaramidak iti desision a nagbabawyak idi agangay. Sumagmamano a tawen kalpasanna, naipasangoak iti sabali pay a nasaem a suot. Nupay kasta, agyamyamanak ken Jehova ta naaddaanak iti pribilehio nga agserbi kenkuana iti laksid dagiti pakasuotan.

Nagbaliw ti biagko idi Oktubre 1940. Agnanaedak iti ili ti Hilversum, agarup 24 a kilometro iti abagatan a daya ti Amsterdam idiay Netherlands. Iturturayan dayta dagiti Nazi. Lima idin a tawenmi ken ni Jaap de Jonge kas agassawa. Isu ket maysa a nadungngo nga ama ti ipatpategmi nga anak a babai a ni Willy. Adda napanglaw a pamilia a kaarrubami a mangikagkagumaan a mangbiag iti walo nga annakda. Iti laksid ti kasta a kasasaadda, adda agtutubo a lalaki a padpadagusen ken ipapaayanda iti taraon. Pampanunotek no apay a nangalada pay iti kanayonan a bibiagenda. Idi pinadiguak ida, naammuak a maysa a payunir dayta nga agtutubo. Imbagana kaniak ti maipapan iti Pagarian ti Dios ken dagiti bendision nga ipaay dayta. Natukay ti pusok kadagiti naammuak ket dagus nga inawatko ti kinapudno. Iti dayta met la a tawen, indedikarko ti biagko ken Jehova ket nagpabautisarak. Kalpasanna, dimmasig met ni lakayko iti kinapudno.

Nupay bassit la idi ti ammok maipapan iti Biblia, naan-anay a matarusak a babaen ti panagbalinko a Saksi, naikamengak iti maparparitan nga organisasion. Ammok met nga adu a Saksi ti naibaluden gapu iti panangikasabada iti mensahe ti Pagarian. Ngem dagus a rinugiak ti mangasaba iti binalaybalay, ken inyopresermi ken lakayko ti pagtaenganmi a pagdagusan dagiti payunir ken agdaldaliasat a manangaywan. Nagserbi met ti balaymi a pagidulinan kadagiti literatura ti Biblia, nga itultulod kadakami dagiti kakabsat a taga-Amsterdam. Napno dagiti bisikletada kadagiti libro nga inabbonganda iti tolda. Anian a kinamanagayat ken kinatured dagidi a kakabsat! Inrisgoda ti biagda agpaay kadagiti kakabsatda.​—1 Juan 3:16.

“Agsublika Kadi Met La a Dagus, Mommy?”

Agarup innem a bulan kalpasan ti pannakabautisarko, tallo a polis ti immay iti balaymi. Simrekda ken nagsukisokda. Nupay dida nakita ti aparador a napno kadagiti literatura, adda dagiti libro a nasarakanda a nakalemmeng iti sirok ti katremi. Dagus nga imbilinda a kumuyogak iti estasion ti polis iti Hilversum. Idi inarakupko ti anakmi tapno agpakadaak, insaludsodna, “Agsublika kadi met la a dagus, Mommy?” “Wen dungngo, agsubliak a dagus,” insungbatko. Ngem limmabas pay ti 18 a narigat a bulbulan sakbay a naarakupko manen ti anakko.

 Babaen iti tren, kinuyognak ti maysa a polis a nagpa-Amsterdam tapno palutpotendak. Inkagumaan dagiti nagpalutpot a pasingkedak a Saksi ni Jehova ti tallo a kakabsat a taga-Hilversum. “Maysa laeng ti am-ammok kadakuada, isu ti paraitulod iti gatas kadakami,” insungbatko. Pudno ti imbagak gapu ta dayta a kabsat ket talaga nga agitultulod iti gatas. “Ngem no isu ket maysa a Saksi ni Jehova, isu ti rumbeng a pangdamaganyo, saan a siak” innayonko. Gapu ta diak kayaten ti agsao, tinungpadak ken impupokdak iti maysa a selda iti uneg ti dua a bulan. Idi naammuan ni lakayko ti ayanko, intulodannak iti sumagmamano a kawes ken taraon. Kalpasanna, idi Agosto 1941, naipanak idiay Ravensbrück​—maysa a pagaammo a naulpit a pagbaludan kadagiti babbai, agarup 80 a kilometro iti amianan ti Berlin, Germany.

“Dika Maldaangan, Kabsatko”

Idi nakadanonkami sadiay, imbagada a mabalinmin ti agawid no pirmaanmi ti maysa a dokumento a mangibagbaga nga inlaksidmin ti pammatimi. Siempre, saanak a nagpirma. Imbes ketdi, intedko ti amin a gargaretko ket napanak iti banio sa inuksobko ti kawesko. Naam-ammok sadiay ti sumagmamano a kakabsat a taga-Netherlands. Naikkankami iti maysa a plato, tasa, kutsara, ken uniporme ti balud nga adda naidait a trianggulo a lila. Iti umuna a rabiimi, naipankami iti temporario a selda. Sadiay ti damo a nagsangitak sipud idi naarestoak. “Ania ngatan ti mapasamak? Kasano kabayag nga agtalinaedak ditoy?” inyanug-ogko. Kinapudnona, saan pay a natibker idi ti relasionko ken Jehova ta sumagmamano pay la a bulan a naammuak ti kinapudno. Nagadu pay ti masapul a masursurok. Kabigatanna bayat ti roll call, maysa a taga-Netherlands a kabsat ti nakadlaw iti kinalidayko. Kinunana: “Dika maldaangan, kabsatko! Awan ti makadangran kadatayo.”

Kalpasan ti roll call, nayakarkami iti sabali a selda. Sadiay nga inabrasadakami ti nagadu a kakabsat a babbai a taga-Germany ken Netherlands. Dadduma a kakabsat a taga-Germany ti addan sadiay iti nasurok a makatawen. Napabilegak iti pannakilangenko kadakuada​—talaga a naragsakanak. Dayawek met ti selda nga ayan dagiti kakabsat ta nadaldalusda nga amang ngem iti dadduma a selda iti kampo. Malaksid iti kinadalus, pagaammo met dagiti seldami kas lugar nga awan ti agtaktakaw, agsasao iti dakes, wenno agaapa. No idilig iti nagrigat a kasasaadmi iti kampo, dagiti seldami ket kasla nadalus nga isla iti nakarugrugit a baybay.

Biag iti Kampo

Adu ti trabaho iti kampo ngem bassit ti taraon. Masapul nga agriingkami iti alas singko iti bigat ta saggaysa nga awaganda ti naganmi. Dagiti guardia patakderendakami iti ruar iti agarup maysa nga oras, agtudtudo man wenno agin-init. Iti alas singko ti malem kalpasan ti makabannog a panagtrabaho, awagandakami manen a saggaysa. Kalpasanna, ikkandakami iti bassit a digo nga ibulonmi iti tinapay sa maturogkamin​—napalalo a bannogmi.

Inaldaw malaksid iti Domingo nga agtrabahoak iti taltalon, aggapasak, agdalusak iti kanal ken ubong ti baboy. Nupay narigat ken narugit dagita a trabaho, inaldaw a naaramidak gapu ta ubing ken napigsaak pay. Ken napabilegak babaen  ti panagkantak kadagiti kanta ti Pagarian bayat nga agtartrabahoak. Ngem inaldaw a mailiwak ken ni lakayko ken iti anakmi.

Nagbassit ti itedda a taraon ngem adda latta mailasinmi a tinapay iti inaldaw, a pagsasanguanmi iti tunggal Domingo bayat a pagsasaritaanmi dagiti topiko iti Biblia. Awan ti naibatay-Biblia a literaturami ngem magagaranak a dumngeg kadagiti nataengan ken matalek a kakabsat a taga-Germany bayat nga usigenda dagiti naespirituan a bambanag. Sinelebraranmi pay ti Panglaglagip iti ipapatay ni Kristo.

Nariribukan, Nagbabawi, ken Napabileg

No dadduma, mabilinkami a mangaramid kadagiti trabaho a direkta a mangsuporta iti pannakigubat dagiti Nazi. Gapu iti neutral a takdermi iti politika, agkedked ti amin a kakabsat a mangaramid iti dayta, ket tinuladko met ti kinaturedda. Kas dusa, saandakami nga inikkan iti taraon iti sumagmamano nga aldaw ken agtakderkami iti adu nga oras bayat nga iyawagda ti naganmi. Naminsan, bayat ti panawen ti lam-ek, 40 nga aldaw nga impupokdakami iti selda nga awan ti pagpapudotna.

Maulit-ulit a maibaga kadakami a Saksi ni Jehova a mawayawayaan ken mabalinmin ti agawid no pirmaanmi ti dokumento a mangibagbaga nga inlaksidmin ti pammatimi. Kalpasan ti nasurok a makatawen a panagyanko idiay Ravensbrück, napalalo ti pannakaupayko. Gapu iti kasta unay nga iliwko ken lakayko ken iti anakmi, napanak kadagiti guardia ket nagkiddawak iti dokumento a mangibagbaga a saanakon a maysa kadagiti Estudiante iti Biblia sa pinirmaak dayta.

Idi naammuan dayta dagiti kakabsat, adda dagiti nangliklik kaniak. Ngem dua a nataengan a kakabsat a taga-Germany nga agnagan iti Hedwig ken Gertrud ti nangsapul kaniak ken impanamnamada nga ipatpategdak. Bayat nga agdaldalusak iti ubong dagiti baboy, siaasi nga inlawlawagda ti kinapateg ti panangsalimetmet iti kinatarnaw ken ni Jehova ken no kasano nga ipakitatayo ti panagayattayo kenkuana babaen ti saan a panagkompromiso. Natukay unay ti pusok gapu iti naayat pannakaseknan ken kinadungngoda. a Ammok a di umiso ti inaramidko ket kayatko a babawyen ti pinirmaak a dokumento. Maysa a rabii, imbagak iti maysa a kabsat dayta a desisionko. Nangngeg la ketdi dayta ti opisial iti kampo ta iti dayta met la a rabii, pinagawiddak babaen iti tren a nagpa-Netherlands. Maysa kadagiti superbisor​—a mairupaak pay laeng​—ti nagkuna kaniak, “Ammok a maysaka latta a Bibelforscher (Estudiante iti Biblia), ken agtalinaedkanto a kasta.” “Wen, dayta ti pagayatan ni Jehova,” insungbatko. Kaskasdi, pampanunotek no kasanok a babawyen ti pinirmaak a dokumento.

Kastoy ti sumagmamano a sasao a linaon ti pinirmaak a dokumento: “Babaen iti daytoy, ipasiguradok a diakto pulosen agbalin nga aktibo a kameng ti International Bible Students Society.” Ammokon ti aramidek! Idi Enero 1943, apaman a nakaawidak, rinugiak manen ti nakiraman iti panangasaba. Siempre, no matiliwandak dagiti Nazi iti maikadua a gundaway bayat nga ikaskasabak ti Pagarian ti Dios, nakarkaro ti dusak.

Tapno maipakitak ken Jehova ti naimpusuan a tarigagayko nga agbalin a nasungdo nga adipenna, inyopresermi manen ken lakayko ti balaymi kas pagdagusan dagiti paraitulod iti literatura ken agdaldaliasat a manangaywan. Anian a yamanko ta naaddaanak iti sabali pay a gundaway a mangpaneknek iti panagayatko ken ni Jehova ken iti ilina!

Nasaem a Pannubok

Sumagmamano a bulan sakbay a nagpatingga ti gubat, naipasangokami ken lakayko iti nasaem a pannubok. Idi Oktubre 1944, nagsakit ti balasitangmi iti diphtheria. Gapu ta  kimmaro ti kasasaadna, natay kalpasan ti tallo nga aldaw. Agtawen laeng idi iti pito.

Nasaem unay ti ipapatay ti kakaisuna nga anakmi. Kinapudnona, awan kaimudingan dagiti pakasuotan a napasarak idiay Ravensbrück no idilig iti saem a nariknak gapu iti ipapatay ti anakmi. Ngem no malmaldaangkami, kanayon a maliwliwakami iti sasao iti Salmo 16:8: “Insaadko ni Jehova iti sanguanak a patinayon. Agsipud ta isu adda iti makannawanko, saanakto a mapagdiwengdiweng.” Natibker ti panagtalekmi ken lakayko iti kari ni Jehova a panagungar. Nagtalinaedkami iti kinapudno ken kanayon a naregtakami a mangikaskasaba iti naimbag a damag. Agingga iti ipapatay ni lakayko idi 1969, tinulongannak a nagserbi a siraragsak ken Jehova.

Dagiti Bendision ken Rag-o

Kadagiti naglabas a dekada, kanayon a gubuayan iti dakkel a rag-o ti nasinged a pannakilangen kadagiti amin-tiempo nga adipen ti Dios. Kas idi tiempo ti gubat, kanayonmi nga iyopreser ti balaymi a pagdagusan dagiti agdaldaliasat a manangaywan ken dagiti assawada no agbisitada iti kongregasionmi. Kinapudnona, ti agdaldaliasat a manangaywan a ni Maarten Kaptein ken ti baketna a ni Nel ket nagdagus iti balaymi iti 13 a tawen! Idi nagsakit iti nakaro ni Nel, naaddaanak iti pribilehio a mangaywan kenkuana iti tallo a bulan agingga a natay. Ti pannakilangenko kadakuada ken kadagiti patpatgen a kakabsat iti kongregasionmi ti nangtulong kaniak a mangtagiragsak iti naespirituan a paraiso a pagbibiagantayo ita.

Ti maysa kadagiti nagpateg a pasamak iti biagko ket dimteng idi 1995​—ti pannakaawisko iti selebrasion para iti pananglaglagip iti napasamak idiay Ravensbrück. Kalpasan ti nasurok a 50 a tawen, nakitak manen dagiti kakabsat a babbai a nakaduak idi iti kampo! Nakallalagip ken makatukay-puso ti pannakikaduak manen kadakuada ken nagsayaat dayta a gundaway a makapagpipinnaregtakami a mangsegga iti panagungar dagiti ipatpategmi iti biag.

Kuna ni apostol Pablo iti Roma 15:4 a “babaen ti panagibturtayo ken babaen ti liwliwa manipud iti Kasuratan maaddaantay koma iti namnama.” Agyamanak ken Jehova ta impaayna dayta a namnama, a nangtulong kaniak nga agserbi kenkuana a siraragsak iti laksid dagiti pakasuotan.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 10]

Kaduak ni Jaap idi 1930

[Ladawan iti panid 10]

Ti balasitangmi a ni Willy idi agtawen iti pito

[Ladawan iti panid 12]

Idi 1995, bayat ti itatabunok iti naragsak a reunion. Addaak iti umuna a linia, maikadua manipud kannigid