1. Ania ti ipakaammo kadatayo dagiti padto ti Biblia?

ANIA ti asidegen a mapasamak iti ili ni Jehova? Saan a masapul a pugtuantayo. Tulongannatayo dagiti padto ti Biblia a mangkita kadagiti napapateg a pasamak a mangapektar kadatayo amin. Adda maysa a padto a tumulong kadatayo a mangkita iti aramidento ti dadduma kadagiti kabilgan a gobierno ditoy daga. Nairekord dayta a salaysay iti Daniel kapitulo 11. Iyestoriana ti maipapan iti panagbinnusor ti dua nga ari—ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan. Natungpalen ti kaaduan a paset dayta a padto isu a makapagtalektayo a matungpalto met ti nabatbati a pasetna.

2. Kas nadakamat iti Genesis 3:15 ken Apocalipsis 11:7 ken 12:17, ania dagiti banag a masapul a laglagipentayo no adalentayo ti padto ni Daniel?

² Tapno maawatantayo ti padto a nairekord iti Daniel kapitulo 11, masapul a laglagipentayo a tumukoy laeng dayta kadagiti agtuturay ken gobierno nga adda koneksion wenno impluensiana iti ili ti Dios. Ken uray bassit laeng ti bilang dagiti adipen ti Dios no ikompara iti populasion ti lubong, kaaduanna nga isuda ti puntiria dagiti gobierno. Apay? Gapu ta ti kangrunaan a panggep ni Satanas ken ti intero a sistemana ket ti panangdadael kadagiti agserserbi ken Jehova ken ni Jesus. (Basaen ti Genesis 3:15 ken Apocalipsis 11:7; 12:17.)  Kasta met, ti padto nga inrekord ni Daniel ket masapul a maitunos iti dadduma pay a padto iti Sao ti Dios. Kinapudnona, agbalin laeng nga umiso ti pannakaawattayo iti padto ni Daniel no ikomparatayo dayta iti dadduma pay a paset ti Kasuratan.

3. Ania ti pagsasaritaantayo iti daytoy nga artikulo ken iti sumaruno?

³ Pagsasaritaantayo ngarud ti Daniel 11:25-39. Kitaentayo no asino ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan manipud 1870 agingga iti 1991, ken kitaentayo no apay a nasayaat a balbaliwantayo ti pannakaawattayo iti maysa a paset daytoy a padto. Iti sumaruno nga artikulo, pagsasaritaantayo ti Daniel 11:40–12:1, ken lawlawagantayo ti pannakaawattayo no ania ti ipakita dayta a paset ti padto maipapan iti periodo ti tiempo manipud 1990’s agingga iti gubat ti Armagedon. Bayat nga ad-adalem dagitoy dua nga artikulo, makatulong no kitaem ti tsart a “Dagiti Agkaribal nga Ari iti Tiempo ti Panungpalan.” Ngem ammuentayo nga umuna no siasino ti dua nga ari iti daytoy a padto.

4. Ania ti tallo a banag a makatulong tapno maammuantayo no siasino ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan?

⁴ Dagiti titulo nga “ari ti amianan” ken “ari ti abagatan” ket tumukoy idi kadagiti agturay iti amianan ken abagatan ti daga ti Israel. Apay a makunatayo a kasta? Paliiwenyo ti imbaga ti anghel ken Daniel: “Immayak tapno maawatam ti mapasamak kadagiti kailiam iti maudi a paset dagiti aldaw.” (Dan. 10:14) Ti nasion ti Israel ti imbilang ti Dios nga ilina agingga idi Pentecostes 33 C.E., ngem manipud idin, nalawag nga impakita ni Jehova nga imbilangna kas ilina dagiti matalek nga adalan ni Jesus. Gapuna, ti kaaduan a paset ti padto iti Daniel kapitulo 11 ket tumukoy kadagiti pasurot ni Kristo, saan nga iti nasion ti Israel. (Ara. 2:1-4; Roma 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Nagbaliw met idi agangay no siasino ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan. Ngem adda dagiti banag a saan a nagbaliw. Umuna, dakkel ti impluensia dagitoy nga ari iti ili ti Dios. Maikadua, impakita ti panangtratoda iti ili ti Dios a kagurgurada ti pudno a Dios, ni Jehova. Ken maikatlo, agkinkinnompetensia dagitoy dua nga ari no asino ti nabilbileg.

5. Maibagatayo kadi no siasino ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan manipud maikadua a siglo C.E. agingga iti maudi a paset ti maika-19 a siglo? Ilawlawag.

⁵ Bayat ti maikadua a siglo C.E., immadu nga immadu dagiti ulbod a Kristiano a nakastrek iti pudno a kongregasion Kristiano. Sinurotda dagiti pinapagano a pannursuro ken inlemmengda dagiti kinapudno a masarakan iti Sao ti Dios. Manipud iti dayta a tiempo agingga iti maudi a paset ti maika-19 a siglo, awan ti organisado a grupo dagiti adipen ti Dios ditoy daga. Immadu dagiti ulbod a Kristiano a kas kadagiti ruot iti talon isu a narigaten a mailasin no siasino dagiti pudno a Kristiano. (Mat. 13:36-43) Apay a napateg a maammuantayo dayta? Ipakita dayta a ti mabasatayo maipapan iti ari ti amianan ken ari ti abagatan ket saan nga agaplikar kadagiti agtuturay wenno pagarian manipud idi maikadua a siglo agingga iti maudi a paset ti maika-19 a siglo. Awan ti organisado a grupo ti ili ti Dios a rautenda. *  Nupay kasta, ekspektarentayo nga adda manen ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan iti maudi a paset ti maika-19 a siglo. Kasanotayo nga ammo?

6. Kaano nga adda manen organisado nga ili ti Dios? Ilawlawag.

⁶ Manipud 1870, nangrugi a maorganisar ti ili ti Dios kas maysa a grupo. Iti dayta a tawen, nangirugi ni Charles T. Russell ken dagiti kakaduana iti maysa a panagadal iti Biblia. Isuda ti nagtignay kas naipadto a mensahero a ‘mangdalus iti dalan’ sakbay a maipasdek ti Mesianiko a Pagarian. (Mal. 3:1) Adda manen organisado nga ili ti Dios! Adda kadi dagiti nabileg a turay iti daydi a tiempo a nangidadanes kadagiti adipen ti Dios? Kitaentayo.

7. Asino ti ari ti abagatan idi Gubat Sangalubongan I?

⁷ Idi 1870, nagbalin ti Britain a kadakkelan nga imperio ditoy daga, ken addaan iti kabilgan a puersa militar. Nailadawan dayta nga imperio kas bassit a sara a nangparmek iti tallo a sabali a sara—ti France, Spain, ken ti Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Ket dayta ti nagakem nga ari ti abagatan idi Gubat Sangalubongan I. Iti dayta met la a tiempo, nagbalin a nakabilbileg ti ekonomia ti United States of America ken nangrugin a nakigayyem iti Britain.

8. Asino ti ari ti abagatan bayat ti maudi nga al-aldaw?

⁸ Bayat ti Gubat Sangalubongan I, nagkadua ti puersa militar ti United States ken Britain ket nagbalinda a nakabilbileg. Iti dayta a tiempo, ti Britain ken ti dati a koloniana ket nagbalin kas Anglo-America a Kabilgan a Turay iti Lubong. Kas impadto ni Daniel, nangurnong daytoy nga ari iti “nakadakdakkel  ken nakabilbileg nga armada.” (Dan. 11:25) Bayat ti maudi nga al-aldaw, ti Anglo-America nga aliansa ti nagbalin nga ari ti abagatan. * Ngem asino ti nagakem kas ari ti amianan?

9. Kaano nga adda manen ti ari ti amianan, ken kasano a natungpal ti Daniel 11:25?

⁹ Idi 1871, makatawen kalpasan a nangbukel ni Russell ken dagiti kakaduana iti maysa a grupo ti panagadal iti Biblia, adda manen ti ari ti amianan. Iti dayta a tawen, naaddaan ni Otto von Bismarck iti dakkel a papel iti pannakaipasdek ti German Empire. Ni Wilhelm I nga ari ti Prussia ti kaunaan a nagbalin nga emperador, ken inapointaranna ni Bismarck kas kaunaan a chancellor. * Kadagiti simmaruno a dekada, nagbalin a nakabilbileg ti Germany, ken nagbalin a koloniana ti dadduma a pagilian iti Africa ken iti Pacific Ocean, ket nangrugi a karitenna ti pannakabalin ti Britain. (Basaen ti Daniel 11:25.) Naaddaan ti German Empire iti puersa militar a dandani kas kabileg ti puersa militar ti Britain. Inusar dayta ti Germany maibusor kadagiti kalabanna idi Gubat Sangalubongan I.

10. Kasano a natungpal ti Daniel 11:25b, 26?

¹⁰ Impadto met ni Daniel ti mapasamak iti German Empire ken iti puersa militarna. Sigun iti padto, “saanto nga agtakder” ti ari ti amianan. Apay? Gapu “ta adunto ti iplanoda maibusor kenkuana. Dagidiay mangmangan iti naimas a taraonna ti mangdadaelto kenkuana.” (Dan. 11:25b, 26a) Idi panawen ni Daniel, karaman kadagiti mangmangan iti “espesial a taraon ti ari” ket dagiti opisial iti palasio nga ‘agserserbi iti ari.’ (Dan. 1:5) Asino ti tuktukoyen ti padto? Dagiti nangato nga opisial ti German Empire—a pakairamanan dagiti heneral ti emperador ken dagiti opisial iti militarna—a timmulong idi agangay tapno maikkat ti ari iti puestona. * Malaksid iti pannakarpuog ti imperio, naipadto met ti resulta ti pannakigubatna iti ari ti abagatan. Kuna ti padto maipapan iti ari ti amianan: “Madadaelto ti armadana ken adunto ti mapapatay.” (Dan. 11:26b) Idi Gubat Sangalubongan I, kas iti naipadto, ‘nadadael’ ti armada ti Germany ket adu ti ‘napapatay.’ Nakaad-adu ti natay iti dayta a gubat no ikompara kadagiti gubat sakbay dayta a tiempo.

11. Ania ti inaramid ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan?

¹¹ Inladawan ti Daniel 11:27, 28 ti mapasamak sakbay ti Gubat Sangalubongan I. Kunana a ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan ket “agsangodanto nga agin-innulbod iti maymaysa a lamisaan.” Imbagana met a ti ari ti amianan ket agurnong iti “nakaad-adu a banag.” Kasta ti eksakto a napasamak. Agpada nga imbaga ti Germany ken Britain a kayatda ti talna, ngem napaneknekan nga agul-ulbodda ta bimtak ti gubat idi 1914. Kadagiti dekada sakbay ti 1914, bimmaknang ti Germany, ket nagbalin a maikadua a kabaknangan a nasion iti intero a lubong. Kalpasanna, kas kaitungpalan ti Daniel 11:29 ken ti umuna a paset ti bersikulo 30, nakigubat ti Germany iti ari ti abagatan ngem naabak.

12. Ania ti inaramid ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan idi Gubat Sangalubongan I?

¹² Manipud 1914, kimmaro ti panaglaban ti dua nga ari ken ti panangidadanesda iti ili ti Dios. Kas pagarigan, idi Gubat Sangalubongan I, indadanes dagiti gobierno ti Germany ken Britain dagiti adipen ti Dios a dida kayat ti makigubat. Impaibalud met ti gobierno ti United States dagiti mangidadaulo iti trabaho a panangasaba. Daytoy a panangidadanes ket kaitungpalan ti padto iti Apocalipsis 11:7-10.

13. Idi 1930’s ken bayat ti Gubat Sangalubongan II, ania ti inaramid ti ari ti amianan?

¹³ Kalpasanna, manipud 1933 ken agpatpatuloy ken nangnangruna bayat ti Gubat Sangalubongan II, siuulpit a rinaut ti ari ti amianan ti ili ti Dios. Idi kontroladon dagiti Nazi ti Germany, imparit ni Hitler ken dagiti pasurotna ti trabaho ti ili ti Dios. Ginasut nga adipen ni Jehova ti pinapatayda ken rinibu ti impanda kadagiti kampo konsentrasion. Impadto dagita ni Daniel. Idi imparit ti ari ti amianan ti trabaho a panangasaba, ‘rinugitanna ti santuario’ ken ‘inikkatna ti kanayon a daton.’ (Dan. 11:30b, 31a) Inkari pay ketdi ti liderda a ni Hitler a talipuposenna dagiti adipen ti Dios idiay Germany.

14. Asino ti nagbalin nga ari ti amianan kalpasan ti Gubat Sangalubongan II? Ilawlawag.

¹⁴ Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, ti Komunista a gobierno ti Soviet Union ti nagbalin nga ari ti amianan idi nakontrolna ti nalawa a teritoria a sakup ti Germany. Kas iti naulpit a gobierno dagiti Nazi, indadanes ti Soviet Union ti asinoman a nangipangpangruna iti panagdaydayaw iti pudno a Dios ngem iti panagtulnog iti gobierno.

15. Ania ti inaramid ti ari ti amianan kalpasan ti Gubat Sangalubongan II?

¹⁵ Di nagbayag kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, ti ili ti Dios ket rinaut ti baro nga ari ti amianan, ti Soviet Union ken dagiti kaaliadona. Iti Apocalipsis 12:15-17, nayasping iti “karayan” ti pannakaidadanes ti ili ti Dios. Maitunos iti daytoy a padto, imparit ti ari ti amianan ti trabahotayo a panangasaba ken pinilitna ti rinibu nga adipen ni Jehova nga umakar iti sabali a lugar. Kinapudnona, iti maudi nga al-aldaw, intultuloy ti ari ti amianan ti nakaro a panangidadanesna iti ili ti Dios tapno pasardengenna ti trabahoda, ngem saan a nagballigi. *

16. Kasano a tinungpal ti Soviet Union ti Daniel 11:37-39?

¹⁶ Basaen ti Daniel 11:37-39. Kas kaitungpalan dayta a padto, ti ari ti amianan ‘saanna nga inkankano ti Dios dagidi ammana.’ Kasano? Gapu ta kayat ti Soviet Union nga ikkaten ti relihion, pinadasna nga ikkaten ti impluensia dagiti nabayagen a narelihiosuan nga organisasion. Tapno maaramidna dayta, idi pay 1918 a nangaramid ti gobierno ti Soviet iti bilin a nakaigapuan ti pannakaisuro ti ateismo kadagiti eskuelaan. Kasano a daytoy nga ari ti amianan ‘indaydayawna ti dios dagiti pagkamangan’? Nagdakkel ti ginastos ti Soviet Union tapno mapapigsa ti puersa militarna ket makaaramid iti rinibu a nuklear nga armas. Idi agangay, ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan ket nakaurnong kadagiti armas nga umdas a mangpapatay iti binilion a tattao!

17. Ania ti “makarimon a banag a mangdadael”?

¹⁷ Ti ari ti amianan sinuportaranna ti ari ti abagatan a mangaramid iti napateg a banag: isaadda ti “makarimon a banag a mangdadael.” (Dan. 11:31) Ti “makarimon a banag” ket ti United Nations.

18. Apay a nadeskribir ti United Nations kas “makarimon a banag”?

¹⁸ Ti organisasion a United Nations ket nadeskribir kas “makarimon a banag” ta ibagbagana a kabaelanna nga aramiden ti maysa a banag a ti laeng Pagarian ti Dios ti makaaramid​—ti panangyeg iti sangalubongan a talna. Ibagbaga met ti padto a ti makarimon a banag ket “mangdadael” gapu ta ti United Nations ti mangdadaelto iti amin nga ulbod a relihion.​—Kitaen ti tsart a “Dagiti Agkaribal nga Ari iti Tiempo ti Panungpalan.”

19-20. (a) Apay a masapul a maammuantayo daytoy nga impormasion? (b) Ania a saludsod ti masungbatan iti sumaruno nga artikulo?

¹⁹ Masapul a maammuantayo daytoy nga impormasion gapu ta paneknekanna a manipud idi 1870’s agingga iti nasapa a paset ti 1990’s, natungpalen ti padto ni Daniel maipapan iti ari ti amianan ken ari ti abagatan. Isu a makapagtalektayo a matungpalto met ti nabatbati a paset dayta a padto.

²⁰ Idi 1991, nasinasina ti Soviet Union. Asino ngarud itan ti ari ti amianan? Masungbatan dayta iti sumaruno nga artikulo.