Idi naikkat ti panagduaduak ken nangrugiak nga agpayunir, nagbaliw ti biagko iti pamay-an a diak ninamnama. (Efe. 3:20) Ngem mabalin a pampanunotenyo no kasano a napasamak dayta. Bay-andak a mangyestoria iti pakasaritaan ti biagko.

Nayanakak idiay Berlin, Germany, sumagmamano laeng a bulan kalpasan a nangrugi ti Gubat Sangalubongan II idi 1939. Idi aglepleppasen ti gubat idi 1945, kanayon a bombaen dagiti eroplano ti Berlin. Naminsan, nabomba ti kalyemi ket napan ti pamiliami iti maysa a pagkamangan. Tapno natalgedkami, napankami idi agangay idiay Erfurt, ti lugar a nakayanakan ni nanangko.

Kayat unay ni Nanang a maammuan ti kinapudno, isu a nagbasa kadagiti libro nga insurat dagiti pilosopo ken inadalna ti nagduduma a relihion, ngem saan a napnek kadagiti naammuanna. Idi agarup 1948, dua a Saksi ni Jehova ti bimmisita iti balaymi. Pinastrek ida ni nanangko ket nagadu ti insaludsodna kadakuada. Awan pay maysa nga oras, imbagana kaniak ken iti adingko a babai, “Nabirokakon ti kinapudno!” Di nagbayag, makigimgimongkamin idiay Erfurt, a kaduak ni nanangko ken ti adingko.

Idi 1950, nagsublikami idiay Berlin, ket nagatenderkami iti Berlin-Kreuzberg Congregation. Idi immakarmi iti sabali a paset ti Berlin, nagatenderkami met iti Berlin-Tempelhof Congregation. Idi agangay, nagpabautisar ni Nanang, ngem diak pay kayat ti agpabautisar. Apay?

Nabayag ti panagrang-ayko ta managbabainak unay. Dua a tawen a simmursurotak a nangasaba, ngem diak napadas ti makisarita iti bumalay. Ngem nagbalbaliw dayta idi nakikaduaak kadagiti kakabsat a nangipakita iti tured ken ayatda ken Jehova. Dadduma kadakuada ti naibalud iti kampo konsentrasion dagiti Nazi wenno kadagiti pagbaludan iti East Germany. Adda dagiti sililimed a nangitulod kadagiti literatura idiay East Germany uray posible a maaresto ken maibaludda. Nagbilibak iti kinaturedda. Napanunotko a no inrisgoda ti biagda ken ti wayawayada  para ken Jehova ken kadagiti kakabsat, masapul nga ikagumaak met ngarud a kissayan ti kinamanagbabainko.

Nakissayan ti kinamanagbabainko idi nakiramanak iti espesial a kampania ti panangasaba idi 1955. Iti maysa a surat, a naipablaak iti Informant, * impakaammo ni Brother Nathan Knorr a dayta ti maysa kadagiti kadakkelan pay laeng a kampania nga inyurnos ti organisasion. Imbagana a no makiraman ti amin nga agibumbunannag, “daytoy pay laeng ti kasayaatan a bulan ti panangasaba iti intero a daga.” Talaga a kasta ti napasamak! Di nagbayag kalpasanna, indedikarko ti biagko ken Jehova, ket idi 1956, nagpabautisarak, kasta met ni tatangko ken ni adingko. Ngem di nagbayag, adda manen napateg a desision a masapul nga aramidek.

Nabayagen nga ammok a ti panagpayunir ti umiso a karera, ngem intantanko dayta. Ti maysa a rason ket nagdesisionak nga agsursuro iti negosio a panaggatang ken panaglako kadagiti produkto iti nagduduma a pagilian. Kalpasanna, kayatko pay laeng ti agtrabaho tapno maaddaanak iti kapadasan sakbay nga agpayunirak. Isu nga idi 1961, inawatko ti maysa a trabaho iti siudad ti Hamburg, ti kadakkelan a sangladan ti barko iti Germany. Gapu ta magusgustuak ti trabahok, ad-adda nga intantanko ti agpayunir. Ania itan ti aramidek?

Agyamyamanak ken Jehova ta inusarna dagiti naayat a kakabsat a nangtulong kaniak a mangbigbig a ti panagserbi iti Dios ti kapatgan iti amin. Nagpayuniren ti dadduma a gagayyemko ket nagsayaat ti impakitada nga ulidan. Kasta met, imparegta ni Brother Erich Mundt, a naibalud idi iti kampo konsentrasion, nga agtalekak ken Jehova. Imbagana nga iti kampo konsentrasion, kimmapuy idi agangay ti pammati dagiti kakabsat a nagtalek iti bagida. Ngem dagidiay naan-anay a nagtalek ken Jehova nagtalinaedda a matalek ken nagbalinda a pannakaadigi ti kongregasion.

Kasta met, ni Brother Martin Poetzinger, a nagserbi idi agangay kas miembro ti Bagi a Manarawidwid, intultuloyna a pinarparegta dagiti kakabsat. Kinunana: “Ti kasayaatan a maadda kadakayo ket tured!” Pinampanunotko a naimbag dayta, isu a nagdesisionak idi agangay nga agikkat iti trabahok ket nagpayunirak idi Hunio 1963. Dayta ti kasayaatan pay laeng a desisionko! Kalpasan ti dua a bulan, sakbay pay nga agbirokak iti sabali a trabaho, naawisak nga agserbi kas special pioneer. Sumagmamano a tawen kalpasanna, ad-adu ti impaay ni Jehova ngem iti ninamnamak. Naawisak iti maika-44 a klase ti Gilead School.

“Dika sumuko a dagus iti nakaibaonam.” Dayta ti maysa a kapatgan a naadalko, nangnangruna kada Brother Nathan Knorr ken Lyman Swingle. Pinaregtadakami nga agtalinaed iti pakaibaonanmi uray narigat dayta. Imbaga ni Brother Knorr: “Pagpokusanyo? Ti kadi rugit, dagiti insekto, ti kinapanglaw? Wenno dagiti kayo, sabsabong, ken naragsak a ruprupa? Sursuruenyo nga ayaten dagiti tattao!” Maysa nga aldaw, idi inlawlawag ni Brother Swingle no apay nga alisto a simmuko ti dadduma a kakabsat, dina natngelan ti riknana ket uray la nakalua. Kasapulan nga isardengna ti palawagna tapno makapagkalma. Naparegtaak ken determinadoak a saan a mangpaay ken Kristo wenno kadagiti matalek a kakabsatna.​—Mat. 25:40.

Idi naawatmin dagiti papananmi, adda dagiti Bethelite a nagdamag no sadino ti pakaibaonan ti dadduma kadakami. Mayat dagiti komentoda iti tunggal lugar nga ibaga dagiti kakaduak. Ngem idi insungbatko: “Congo (Kinshasa),” napaulimekda sa imbagada laeng: “A, Congo! Sapay koma ta tulongannaka ni Jehova!” Kadagidi a tiempo, gubat ken panagpipinnatay ti kaaduan a damag maipapan iti Congo (Kinshasa). Ngem pinampanunotko dagiti naadalko. Di nagbayag kalpasan ti panaggraduarmi idi Septiembre 1967, kaduak da Heinrich Dehnbostel ken Claude Lindsay a nagturong idiay Kinshasa, ti kabesera ti Congo.

Idi nakadanonkamin idiay Kinshasa, tallo a bulan a nagsursurokami iti French. Kalpasanna, nageroplanokami a napan idiay Lubumbashi, dati nga Elisabethville, iti asideg ti beddeng ti Zambia iti abagatan nga ungto ti Congo. Nagyankami iti maysa a pagtaengan dagiti misionero iti sentro ti siudad.

Gapu ta di pay nakaskasabaan ti adu a paset ti Lubumbashi, magagarankami ta dakami ti umuna a mangipakaammo iti kinapudno iti adu a lumugar. Di nagbayag, saanmin a kabaelan nga isuro ti amin a mayat nga agpayadal iti Biblia. Kinasabaanmi met dagiti opisial ti gobierno wenno dagiti polis. Adu ti nangraem iti Sao ti Dios ken iti trabahotayo a panangasaba. Swahili ti lengguahe ti kaaduan, isu a sinursuromi dayta ken Claude Lindsay. Di nagbayag, naibaonkami iti kongregasion a Swahili ti lengguahena.

Adu ti nagsasayaat a kapadasanmi, ngem adda met dagiti narigat a situasion a nakaipasanguanmi. Masansan a masapul nga anusanmi dagiti nabartek ken armado a soldado wenno dagiti naloko a polis, a mangak-akusar kadakami iti saanmi nga inaramid. Naminsan, maysa a grupo dagiti polis ti bigla a simrek bayat nga aggigimongkami iti pagtaengan dagiti misionero. Impandakami iti estasion ti polis, ket pinagdalupisakdakami iti daga agingga iti agarup alas dies ti rabii sa pinagawiddakami.

Idi 1969, nadutokanak kas manangaywan iti sirkito. Iti dayta a sirkito, napadasak ti napaut a pannagna iti kapitakan ken natatayag a karuotan, a gagangay iti Africa. Iti maysa a purok,  nagapon ti maysa nga upa ken dagiti piekna iti sirok ti pagiddaak. Saankonto a pulos malipatan ti panangriingna kaniak bayat a nasipnget pay gapu iti panagkutakna. Maragragsakanak a manglagip kadagiti rabii a pannakisaritak kadagiti kakabsat maipapan kadagiti kinapudno iti Biblia bayat nga agtutugawkami a nangpalawlaw iti apuy.

Maysa kadagiti karigatan a nakaipasanguak ket dagiti sinsinan a kakabsat, a nangsuporta iti grupo a Kitawala. * Sumagmamano kadakuada ti nagbalin a paset ti kongregasion ken nagbalin a panglakayen. Adu kadagitoy a “bato a nailemmeng” ket imbutaktak dagiti pudpudno a kakabsat. (Jud. 12) Idi agangay, dinalusan ni Jehova dagiti kongregasion ket nagresulta dayta iti nagpaiduma a panagrang-ay.

Idi 1971, nagserbiak iti sanga nga opisina idiay Kinshasa, ket nadumaduma ti nagbalin a trabahok, kas iti panangasikaso kadagiti surat, order a literatura, ken itutulong iti Service Department. Iti Bethel, nasursurok nga organisaren ti trabaho iti dakkel a pagilian a narigat ti kasasaad. No dadduma, adu a bulan ti lumabas sakbay a makadanon dagiti surat kadagiti kongregasion. Kalpasan a maibaba ti surat iti eroplano, maikarga iti bangka ngem adu pay a lawas a maisadsad iti napupuskol a water lily. Ngem nagballigi latta ti trabaho iti laksid dagita ken ti dadduma pay a problema.

Nasdaawak iti panangyurnos dagiti kakabsat iti dadakkel a kombension uray limitado ti kuartada. Inaramidda nga stage dagiti bunton ti anay. Pinagdidingda dagiti lidda sa pinagtutuonda met ti dadduma tapno agbalin a pagtugawan. Inusarda dagiti kawayan a pagaramid iti palapala ken inusarda dagiti runo a pagatep wenno lamisaan. Imbes nga agusarda iti lansa, inusarda a paggalut dagiti nalaplap nga ukis ti kayo. Bilibak kadagitoy a manangipamuspusan a kakabsat. Nasursurok ida nga ipateg. Talaga a kailiwko ida idi nagbaliw ti annongek!

Idi 1974, nayakarak iti sanga nga opisina idiay Nairobi, Kenya. Adu ti trabahomi ta supsuportaran ti sangay iti Kenya ti trabaho a panangasaba iti 10 a pagilian iti aglawlawna, a dadduma kadagita ket maiparparit ti trabahotayo. Kanayon a maibaonak a mangbisita kadagita a pagilian, nangnangruna idiay Ethiopia, a nakaidadanesan ken nakasusuotan dagiti kakabsattayo. Adu kadakuada ti namaltrato wenno naibalud; adda pay dagiti napapatay. Ngem simamatalek a nakapagibturda ta nasingedda ken Jehova ken iti maysa ken maysa.

Idi 1980, adda nakaragragsak a napasamak iti biagko​—nagkasarkami ken Gail Matheson, a taga-Canada. Kaklasek ni Gail iti Gilead. Naibaon kas misionero idiay Bolivia. Nagsinsinnuratkami, ket kalpasan ti 12 a tawen, nagkitakami manen idiay New York. Di nagbayag, nagkasarkami idiay Kenya. Agyamyamanak unay ken Gail ta naespirituan ti panagpampanunotna ken kontento iti adda kenkuana. Isu ket nadungngo nga asawa ken intultuloynak a sinuportaran.

Idi 1986, nagserbikami ken Gail iti trabaho a panagdaliasat bayat nga agserserbiak a miembro ti Komite ti Sangay. Karaman kadagiti binisitami ti adu a pagilian a sakup ti sangay iti Kenya.

Maragragsakanak no malagipko ti panagsaganami para iti kombension iti siudad ti Asmara (idiay Eritrea) idi 1992. Saan pay idi a maiparit ti trabahotayo sadiay. Makapaladingit ta ti nabirokanmi laeng a pakaaramidan ti kombension ket maysa a bodega a naal-alas pay ti unegna ngem ti ruarna. Iti aldaw ti kombension, nasdaawak no kasano a napapintas dagiti kakabsat dayta a lugar tapno maikari a pagdayawan ken Jehova. Adu a pamilia ti nangitugot kadagiti napipintas a tela ket inabbonganda ti aniaman a banag a saan a makaay-ayo a kitaen. Natagiragsakmi ti kombension nga inatenderan ti 1,279 a tattao.

 Naikawakami unay iti trabaho a panagdaliasat ta linawas a nagduduma ti pagdagusanmi. Naminsan, nagdaguskami iti nakadakdakkel ken napintas a balay iti igid ti baybay; adda met gundaway a nagyankami iti bassit a balay a nadidingan iti galba, nga agarup 100 a metro ti kaadayo ti baniona. Ngem sadinoman ti nagserbianmi, ti nakallalagip kadakami ket dagiti okupado nga aldaw a panagserbimi a kadua dagiti naregta a payunir ken agibumbunannag. Idi naawatmi ti sumaruno nga annongenmi, kasapulan a panawanmi ti adu nga ipatpategmi a gagayyem a kailiwmi unay.

Bayat ti 1987 agingga iti 1992, nagbalin a legal ti trabahotayo iti sumagmamano a pagilian a sakup ti sangay iti Kenya. Kas resultana, adda dagiti naibangon a country office ken sangay. Idi 1993, naibaonkami nga agserbi iti opisina idiay Addis Ababa, Ethiopia. Legal itan ti trabahotayo sadiay kalpasan ti dinekdekada a pannakaiparit.

Binendisionan ni Jehova ti trabahotayo idiay Ethiopia. Adu a kakabsat ti nagpayunir. Nasurok a 20 a porsiento iti bilang ti amin nga agibumbunannag ti agserserbi kas regular pioneer kada tawen sipud 2012. Kanayonanna, adda dagiti teokratiko nga eskuelaan a mangipapaay iti pannakasanay, ken nasurok a 120 a Kingdom Hall ti naibangon. Idi 2004, immakar ti pamilia ti Bethel iti baro a pasilidad, ken dakkel met a bendision ti Assembly Hall iti dayta met laeng a lokasion.

Iti panaglabas dagiti tawen, adu a kakabsat idiay Ethiopia ti nagbalin a nadekket a gagayyemmi ken Gail. Ipatpategmi ida gapu ta naayat ken naasida. Iti nabiit pay, kimmapuy ti salun-atmi isu a masapul nga iyakardakami iti sangay iti Central Europe. Maay-aywanankami a naimbag ditoy, ngem kailiwmi unay dagiti ipatpategmi a gagayyem idiay Ethiopia.

Nakitami no kasano a binendisionan ni Jehova ti trabahona. (1 Cor. 3:6, 9) Kas pagarigan, idi damok ti nangasaba kadagiti minero a taga-Rwanda a napan iti Copperbelt idiay Congo, awan pay ti agibumbunannag idiay Rwanda. Ita, addan nasurok a 30,000 a kakabsat iti dayta a pagilian. Idi 1967, adda agarup 6,000 nga agibumbunannag iti Congo (Kinshasa). Ngem agarup 230,000 ti bilangda itan, ken nasurok a maysa a milion ti immatender iti Memorial idi 2018. Iti amin a pagilian a dati a sakup ti sangay iti Kenya, ngimmato ti bilang dagiti agibumbunannag iti nasurok a 100,000.

Nasurok a 50 a tawenen ti napalabas, nangusar ni Jehova iti nagduduma a kakabsat a nangparegta kaniak nga agserbi iti amin-tiempo. Uray managbabainak latta no dadduma, nasursurok ti naan-anay nga agtalek ken Jehova. Gapu iti kapadasak idiay Africa, nasursurok no kasano ti agbalin a naanus ken kontento. Pagbilbilibanmi ken Gail dagiti kakabsat ta managpadagus, manangipamuspusan, ken nabileg ti panagtalekda ken Jehova. Agyamyamanak unay ken Jehova iti nagpaiduma a kinaimbagna. Talaga nga ad-adu ti naawatko a bendision ni Jehova ngem iti ninamnamak.​—Sal. 37:4.