Kayatmo ti Fungus?

KADAGITI Faraon iti nagkauna nga Egipto, espesial dagiti uong. Dagiti laeng pamilia ti ari ti mangmangan iti dayta. Kadagiti Romano, dagiti uong ket taraon dagiti didiosen ken idasarda laeng dagita kadagiti espesial nga okasion. Nangangay met dagiti nagkauna a Griego kadagiti piesta ti uong. Patienda a dagita ti mangpapigsa kadagiti soldadoda a makigubat.

Nupay kasta, dagiti uong ket saan laengen a para kadagiti natan-ok. Pagtaraon daytan ti tattao iti intero a lubong! Sika ngay? No magustuam ti uong, ammom kadi no ania ti kankanem? Dagiti uong kadi ket animal, nateng, wenno sabali pay? Kasano a patubuen dagita? Nasustansiada kadi? Ket no adda nakitam a nagtubo nga uong iti sadinoman, ania ti nasken nga aramidem?

Tapno masungbatan dagita, nagbiahekami nga agassawa manipud Sydney, Australia, agingga idiay Mittagong. Nakapimpintas dayta nga ili iti makin-abagatan a kabambantayan ti New South Wales. Papananmi? Iti pagpatpatubuan ni Noel Arrold kadagiti uong.

Panagpatubo iti Uong

Ti nabaneg nga Australiano a ni Noel ket microbiologist ken eksperto kadagiti uong. Inadalna ti panagpatubo iti uong iti nadumaduma a pagilian sakbay a nagsubli iti Australia tapno inegosiona dayta. “Dagiti uong ket fungus​—maysa a pamilia dagiti organismo a pakairamanan dagiti buot ken amag,” inlawlawagna. “Impagarup idi dagiti biologo a dagiti fungus ket mula, ngem ammomin a naiduma unay dagita kadagiti mula.

“Kas pagarigan, dagiti fungus ket saan a kas iti dandani amin a mula nga agpataud iti taraonda babaen iti photosynthesis. Mabalinda ti agtubo iti nasipnget. Agpataudda kadagiti nabirtud nga enzyme a mausar tapno dagiti malungsot a banag ket agbalin a substansia a pagtaraonda. Gapu iti daytoy a naisangsangayan a proseso ti panangrunaw, naidumada met kadagiti animal. Tangay dagiti fungus ket saan a mula wenno animal, inlasin dagiti biologo dagita iti bukodda a klasipikasion​—ti pagarian dagiti fungus.”

“Dagiti balang ken dadakkelen nga uong ket mangiruar iti minilion a bassiusit a semilia a  mailaok iti semilia ti dadduma pay nga uong sada agtarubo,” kinuna ni Noel. “No ti . . . semilia ket agdisso iti nalamiis, naagneb a disso nga aduan iti taraon, mabalin nga agtuboda kas kabbaro nga uong. Dagiti agpatpatubo kadagiti mailako nga uong kayatda a tuladen dayta a proseso isu nga adda pamay-anda a mangkontrol kadagiti kasasaad tapno mapaadu ken mapasayaat ti apit.”

Bayat ti panagpasiarmi, inlawlawag ni Noel a ti nadumaduma a barayti ti uong ket agkasapulan iti nadumaduma a kasasaad iti pagpatubuan. Kas pagarigan, dagiti puraw nga uong wenno marabutones, a kalatakan a barayti iti lubong, ket kasayaatan nga agtubo kadagiti espesial ti pannakaisaganana a daga. Ti dadduma a barayti ket agtubo kadagiti supot a nakargaan iti malunglungsot a paset ti mula ken kadagiti botelia a nakargaan iti bukbukel. Adda met agtubo kadagiti sibubukel a troso wenno troso a naaramid iti nasedsed a kusot. Iti rinibu a naammuanen a kita ti uong, agarup 60 laeng ti mapatpatubo tapno mailako.

Agpatpatubo ni Noel kadagiti uongna iti nabayag ken abandonadon nga usok ti riles ti tren nga adda iti asideg ti Mittagong. “Nalamiis, naagneb, ken kasayaatan dayta a pagpatubuan iti uong,” kuna ni Noel. Nakitami sadiay ti nagadu a supot, masetera, ken botelia a pagtubtubuan ti rinibu nga uong a nadumaduma ti sukog ken kadakkelda. Ti dadduma ket kasla aguk-ukrad a rosas, kasla immarantiddog a lirio, kasla bugkong ti sabong, wenno babassit a payong. Napalalo ti siddaawmi iti namaris a nakitami!

Naimas ken Adu ti Usarna

“Magustuan ti adu a kitaen ti langa dagiti karkarna nga uong ngem nalabit dida ammo a lutuen,” kuna ni Noel. “Ngem, naglaka a lutuen dagita. Ti dadduma iwaenda sada igisa, ilaok iti sopas, ken salad, wenno sibubukel nga itunoda.  Ngem kaykayatko ti kasla tirem ti langana nga uong a naipatulid iti namekmek a tinapay sa naiprito. Nagmayat met nga ilaok ti uong a shiitake iti nabatil nga itlog gapu iti kasla karne a ramanna.”

Nakasussustansia dagiti makan nga uong ken nabaknang iti fiber, protina, mineral, ken bitamina. Agarup 2,000 a barayti ti pagaammo met a makaagas. Sigun iti maysa a panagadal iti medisina, dagiti substansia a maala kadagiti uong ket addaan iti nasurok a 100 nga usar iti medisina a pakairamanan ti panangagas iti kanser, hepatitis, AIDS, Alzheimer’s disease, ken nangato a kolesterol.

Ngem nakapegpeggad ti agala kadagiti uong a nagtubo lattan iti uray sadino. Ti maysa kadagita ket ti makasabidong a death cap mushroom (Amanita phalloides) a kaar-arngi dagiti makan a barayti. Surotem ngarud daytoy a pagannurotan: Dika pulos mangan iti uong a nagtubo lattan iti uray sadino malaksid no ibaga ti maysa nga eksperto a natalged a kanen dayta! Siempre, dagiti mapatpatubo ken mailaklako a barayti ket natalged a kanen. Kinapudnona, naimas dagita a taraon a para laeng idi kadagiti natan-ok a tattao!

[Kahon iti panid 22]

DAGITI UONG ITI BAKIR

Kaaduanna nga agtubo dagiti balang nga uong iti nalamiis, naagneb, ken nasipnget a bakir. Ti natay a kaykayo, mulmula, ken ibleng ti an-animal kadagita a kabakiran ket pagbalinen dagiti uong kas substansia a mangpadam-eg iti daga. Nagsayaat ti panagtinnulong ti dadduma nga uong ken dagiti kayo. Agtaraon dagiti uong iti nalungsot a bambanag nga adda iti ramut ti kayo, idinto ta maipaayan met ti kayo kadagiti sustansia nga inagsep dagiti uong.

[Kahon iti panid 23]

SINGASING

• Ikabilmo dagiti presko nga uong iti supot a papel wenno lupot sakbay nga idulinmo iti refrigerator. Iyadayom kadagiti napigsa ti ayamuomna a bambanag tangay agagsepda iti angot.

• No manganka iti di naluto nga uong, punasam iti medio nabasa a lupot wenno ugasam biit iti danum samo punasan iti namaga a lupot. Dimo iyuper dagiti uong iti danum.

• No aglutoka iti uong, agusarka iti nalamuyot a brush a pangikkat iti aniaman a rugitna.

• Dimo ukisan dagiti uong​—naimas ken nasustansia dagiti ukisna!

[Ladawan iti panid 21]

Mapatpatubo dagitoy nga uong iti siled a kontrolado ti temperaturana

[Ladawan iti panid 22]

Ti dadduma nga uong ket kasla napipintas a sabong

[Ladawan iti panid 23]

Natuno nga uong a naikkan iti sarsa, kalunay, bawang, ken bulong ti lasona

[Picture Credit Line iti panid 21]

Impaay ti Mushroom Information Center

[Picture Credit Lines iti panid 23]

Ngato: Impaay ti Mushroom Information Center; baba: Impaay ti Australian Mushroom Growers Association