Apay a Nagadu ti Managpungpungtot?

NARIGAT a maawatan dagiti pakaigapuan ti pungtot. Admitiren uray dagiti sientista a dida unay maawatan dayta. Ngem patien ti kaaduan nga eksperto iti salun-at nga adda reaksiontayo amin kadagiti partikular a pakaigapuan ti pungtot.

Mabalin nga agpungtot ti maysa a tao gapu iti aniaman a makapaluksaw wenno makaparurod kenkuana. Masansan a ti kinaawan hustisia ti makagapu. Mapasamak dagita no masairtayo, kas no adda nanginsulto wenno di nangraem kadatayo. Mabalin met a makapungtottayo no ipapantayo nga adda mangdadael iti reputasiontayo wenno di mangraem iti autoridadtayo.

Siempre, nadumaduma ti pakaigapuan ti panagpungtot ti tattao. Depende dayta iti edad, sekso, ken uray kultura. Nagduduma met ti reaksiontayo kadagita. Adda dagidiay manmano a makaunget ken nabiit a bumaaw ti pungtotda, idinto ta nalaka nga agburek ti dara ti dadduma ken mabalin nga ingpenda ti gurada iti adu nga aldaw, lawas, bulan, wenno nabaybayag pay.

Aduan ti aglawlawtayo kadagiti posible a pakaigapuan ti panagpungtot. Malaksid iti dayta, mabalin nga umad-adu ti arsagid kadagita. Apay? Ti maysa a makagapu ket ti kinaawan konsiderasion, ti agraraira ita a panagimbubukodan. Ilawlawag ti Biblia: “Kadagiti maudi nga aldaw . . . dagiti tattao managayatdanto iti bagbagida, managayat iti kuarta, napalangguad, natangsit, . . . natangken ti uloda, natangsit gapu iti panagpannakkel.” (2 Timoteo 3:1-5) Saan kadi a kasta a mismo ti kababalin ti adu a tattao ita?

No saan a maala dagiti managimbubukodan ti kayatda, masansan nga agbanag iti panagpungtotda. Adda pay adu a makagapu no apay a kumarkaro a problema ti panagpungtot. Kitaentayo ti dadduma kadagita.

Ti Ipakpakita Dagiti Nagannak

Dakkel ti impluensia dagiti nagannak iti personalidad ti ubing agingga iti kinaagtutubona. Kinuna ti sikologo a ni Harry L. Mills: “Manipud kinaubing, masursuro ti tattao nga ipeksa ti pungtotda kas panangtulad iti managpungpungtot a kababalin a makitkitada iti aglawlawda.”

No mapadakkel ti ubing a kadua dagiti managpungpungtot​—uray gapu iti babassit a banag​—isu ket arigna a masansanay a mangsango iti problema babaen iti panagpungtot. Ti kasasaadna ket kas iti mula a masibsibugan iti kontaminado a danum. Mabalin a dumakkel ti mula ngem nakudidit ken nalabit saanen a lumangto pay. Umasping iti dayta, ti pungtot ket kas iti kontaminado a danum. Dagiti ubbing a napadakkel iti managpungpungtot a pamilia ket dakdakkel ti posibilidadna a maaddaan kadagiti problema mainaig iti pungtot inton nataengandan.

Napusek a Siudad

Idi 1800, agarup 3% ti populasion ti lubong ket agnanaed kadagiti siudad. Idi 2008, nagbalinen a 50%, ket inton 2050, maipagarup a dumanon dayta iti 70%. Bayat nga umad-adu ti aglilinnetlet kadagiti napusek a siudad, sigurado a kumaro ti pungtot ken panagrurod. Alaentayo a pagarigan ti Mexico City a maysa kadagiti kadakkelan ken kapusekan a siudad ditoy daga. Dagiti nakaro a trapik ti kangrunaan a pagsiudotan dagiti umili. Sigun iti maysa a periodista, “posible” a ti Mexico City “ti kaaaburiduan a kabesera iti lubong,” yantangay agarup 18 milion ti  umilina ken 6 milion ti luganna. “Nakatraptrapik isu a nalaka a pumudot ti ulo dagiti tattao.”

Adda pay dadduma a pagaburiduan dagiti adda kadagiti napusek a siudad. Karaman kadagita ti polusion iti angin, naariwawa nga aglawlaw, manmano a pagnaedan, agduduma a kultura, ken kaadu ti krimen. Bayat nga umad-adu ti pagaburiduan dagiti tattao, nalaklakada nga agsiudot, agpungtot, ken maawanan iti pasensia.

Rigat ti Panagbiag

Ti panagsuek ti ekonomia ti lubong ket nagresulta iti panagraira ti panagaburido ken danag. Sigun iti nagtipon a report ti International Monetary Fund ken ti United Nations International Labor Organization (ILO) idi 2010, “awan trabaho ti mapattapatta a nasurok a 210 milion a tattao iti intero a lubong.” Nakalkaldaang ta kaaduan kadagiti nasesante ket awanan iti umdas nga urnong wenno awan mainanamada a tulong ti aniaman nga ahensia.

Kasta met laeng ti sasaaden dagiti addaan iti trabaho. Sigun iti ILO, ti panagaburido gapu iti trabaho ket “sangalubongan a problema.”  “Madanagan dagiti tattao para iti trabahoda ken sangkapanunotda nga amangan no masesanteda,” kuna ni Lorne Curtis, maysa a management consultant idiay Ontario, Canada. Innayonna a kas resulta, “alistoda nga agikalintegan ken makisupiat kadagiti superbisorda wenno iti dadduma nga empleado.”

Diskriminasion ken Kinaawan Hustisia

Ipapantayon a makisalipka iti tinnarayan. Naammuam a sika laeng ti makisalip a nakakadena ti sakana. Ania ngata ti mariknam? Kasta ti rikna ti minilion a tattao bayat a mapaspasaranda ti diskriminasion gapu iti puli ken dadduma pay a rason. Makapungtotda no adu ti makalapped iti pananggun-odda iti trabaho, edukasion, pagtaengan, ken dadduma pay a napateg a kasapulanda.

Mangupay ken mamagleddaang met ti dadduma pay a kita ti kinaawan hustisia. Nakalkaldaang ta kaaduan kadatayo ket nakapasaren iti saem ti kinaawan hustisia. Kinuna ti masirib a ni Ari Solomon nasurok a 3,000 a tawenen ti napalabas: “Adtoy! ti lulua dagidiay mairurrurumen, ngem awananda ti manangliwliwa.” (Eclesiastes 4:1) No nasaknap ti kinaawan hustisia ken manmano ti liwliwa, nalaka a makapungtot ti maysa a tao.

 Ti Industria ti Paglinglingayan

Nasuroken a sangaribu a panagadal ti naaramid tapno maammuan ti epekto kadagiti ubbing ti kinaranggas iti telebision ken dadduma pay a media. Kuna ni James P. Steyer, a nangipasdek iti Common Sense Media: “Ti henerasion a maulit-ulit a makabuya iti nakaro, kasla agpaypayso a kinaranggas ket dumakkel a din manggura iti kinauyong ken kinaulpit, ken saan unayen a naasi.”

Saan met ketdi nga agbalin a narungsot a kriminal ti kaaduan nga agtutubo a masansan a makabuybuya iti kinaranggas iti telebision. Nupay kasta, masansan a pagparangen ti industria ti paglinglingayan a ti naranggas a panagpungtot ket maysa a nasayaat a pangsolbar iti problema. Gapu iti dayta, addan baro a henerasion ti tattao a nabibinegen iti kinaranggas.

Impluensia Dagiti Dakes nga Espiritu

Ibaga ti Biblia a ti kaaduan a makadangran a pungtot ditoy daga ita ket gapu iti maysa a di makita a puersa. Kasano a kasta? Manipud idi nangrugi ti pakasaritaan ti tao, maysa a rebelioso nga espiritu a parsua ti timmallikud iti Mannakabalin-amin a Dios. Daytoy a dakes nga espiritu a parsua ket maawagan iti Satanas, nga iti Hebreo, kaipapananna ti “Bumusbusor,” wenno “Kabusor.” (Genesis 3:1-13) Idi agangay, inimpluensiaanna ti dadduma nga anghel a makikadua iti panagrebeldena.

Dagidiay a nasukir nga anghel, a pagaammo kas dagiti demonio wenno dakes nga espiritu, ket naipupok iti kaparanget ti daga. (Apocalipsis 12:9, 10, 12) Addaanda metten iti “dakkel a pungtot” ta ammoda nga ababan ti nabati a tiempoda. Isu a nupay ditay makita dagita a dakes nga espiritu, mariknatayo dagiti epekto ti ar-aramidenda. Kasano?

Ni Satanas ken dagiti pasurotna a demonio gunggundawayanda dagiti managbasol a pagannayasantayo babaen ti panangsulisogda kadatayo a makiraman iti “guranggura, ringgor, imon, dagiti irarasuk ti unget, rinnupir, pannakabingbingay, . . . ap-apal, . . . ken bambanag nga umasping kadagitoy.”​—Galacia 5:19-21.

Lapdam ti Riknam

No panunotentayo amin dagita a problema, pakarigatan, ken pakadanagan, matarusantayo no apay a maluksaw dagiti tattao bayat nga ikagkagumaanda nga ibaklay ti inaldaw a responsabilidadda.

Nagrigat a lapdan ti rikna nga agpungtot ken mangipeksa iti dayta! Ti sumaganad nga artikulo tulongannatayo a mangammo no kasano a kontrolen ti pungtot.

[Kahon iti panid 5]

Mabalin A Probleman Ti Panagpungpungtotmo No . . .

▶ Makapungtotka a makipila iti tiendaan.

▶ Masansan a makirinnikiarka iti katrabahuam.

▶ Pasaray dikan makaturog iti rabii gapu iti kapapanunotmo iti nakaluksawam iti kallabes nga aldaw.

▶ Marigatanka a mangpakawan kadagiti nakasair kenka.

▶ Masansan a dimo makontrol ti emosionmo.

▶ Kalpasan ti panagpungtotmo, masansan a mabain wenno agbabawika. *

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

KAADU DAGITI MANAGPUNGPUNGTOT

Nangipablaak ti Mental Health Foundation iti London, England, iti report a napauluan iti Boiling Point​—Problem Anger and What We Can Do About It. Karaman dagiti sumaganad kadagiti kangrunaan a naduktalanda:

84% ti mas aburido ita iti trabahoda no idilig iti kasasaadda lima a tawen sakbayna.

65% kadagiti agop-opisina ti di nakapagteppel a nagpungtot wenno nakitada a nakapungtot dagiti katrabahuanda.

45% kadagiti empleado ti kanayon a makapungtot idiay pagtrabahuanda.

Agarup 60% kadagiti naglangan iti trabaho ket gapu iti panagaburido.

33% kadagiti Briton ti di makisarsarita kadagiti kaarrubada.

64% ti umanamong unay wenno umanamong nga ad-addan a managpungpungtot ti kaaduan a tattao.

32% ti nagkuna nga adda nasinged a gayyem wenno kapamiliada a marigatan a mangkontrol iti pungtotna.

[Ladawan iti panid 5]

Ania ti mabalin nga epekto kadagiti annakmo ti kinamanagpungpungtotmo?

[Ladawan iti panid 6]

Ti kadi industria ti paglinglingayan ti mangim-impluensia iti panangmatmatmo iti pungtot ken kinauyong?